Hoofdstuk 16

Is het normaal dat ik zoveel verdriet heb?

MITCHELL herinnert zich nog de dag dat zijn vader stierf: „Ik was in een shocktoestand. . . . ’Het kan niet waar zijn’, hield ik mezelf telkens weer voor.”

Misschien is iemand van wie je hield — een ouder, een broer, een zus, een vriend of een vriendin — gestorven. En in plaats van alleen maar verdrietig te zijn, heb je ook gevoelens van woede, verwarring en angst. Hoe je ook je best doet, je kunt je tranen niet inhouden. Of je kropt het verdriet dat je voelt juist op.

Het is in feite alleen maar natuurlijk om emotioneel te reageren als iemand van wie wij houden, sterft. Zelfs Jezus Christus „barstte in tranen uit” en „zuchtte” inwendig toen hij hoorde dat een intieme vriend van hem gestorven was (Johannes 11:33-36; vergelijk 2 Samuël 13:28-39). Wanneer je beseft dat anderen zich net zo hebben gevoeld als jij, kan dat je misschien helpen je verlies beter te verwerken.

Ontkenning

Eerst voel je je wellicht als verdoofd. Misschien hoop je diep in je hart dat het allemaal maar een boze droom is, dat iemand je wakker komt maken en dat alles dan weer net zo is als altijd. Cindy’s moeder is bijvoorbeeld aan kanker gestorven. Cindy verklaart: „Ik heb eigenlijk niet aanvaard dat zij er niet meer is. Soms gebeurt er iets dat ik vroeger met haar besproken zou hebben en dan betrap ik mij erop dat ik zeg: ’Dat moet ik Mams vertellen.’”

Diepbedroefde nabestaanden hebben de neiging te ontkennen dat de dood heeft toegeslagen. Het komt zelfs voor dat zij denken de overledene plotseling op straat, in een voorbijrijdende bus of in de ondergrondse te zien. Elke vluchtige  gelijkenis kan de hoop doen ontvlammen dat het misschien allemaal een vergissing is. Bedenk dat God de mens heeft gemaakt om te leven, niet om te sterven (Genesis 1:28; 2:9). Het is dus alleen maar normaal dat wij er moeite mee hebben de dood te aanvaarden.

„Hoe kon zij mij dat aandoen?”

Wees niet verbaasd als er zelfs ogenblikken zijn dat je een beetje boos wordt op degene die gestorven is. Cindy herinnert zich: „Toen Mams stierf, heb ik af en toe wel gedacht: ’Je hebt ons niet echt laten weten dat je zou doodgaan. Je bent er gewoon tussenuit geknepen.’ Ik voelde me in de steek gelaten.”

De dood van een broer of zus kan eveneens zulke gevoelens opwekken. „Het is bijna belachelijk boos te zijn op iemand die gestorven is,” legt Karen uit, „maar toen mijn zusje stierf, kon ik er niets aan doen. Gedachten als: ’Hoe kon zij doodgaan en mij helemaal alleen laten? Hoe kon zij mij dat aandoen?’, bleven mij maar door het hoofd spelen.” Sommigen merken dat zij boos zijn op hun broer of zus om alle pijn die zijn of haar dood heeft veroorzaakt. Sommigen voelen zich verwaarloosd, of zijn misschien zelfs ontstemd, vanwege alle tijd en aandacht die de zieke broer of zus gekregen heeft voordat hij of zij stierf. Door leed getroffen ouders die plotseling overdreven beschermend worden uit angst nog een kind te verliezen, kunnen ook vijandige gevoelens jegens de overledene doen ontstaan.

„Was ik maar . . .”

Schuldgevoel is ook een veel voorkomende reactie. Vragen en twijfels malen je door het hoofd. ’Hadden wij misschien nog meer kunnen doen? Hadden we een andere dokter moeten raadplegen?’ En dan zijn er de was ik maar-gedachten. ’Was ik maar vriendelijker geweest.’ ’Was ik maar in zijn/haar plaats naar de winkel gegaan.’ ’Hadden we maar niet zo veel ruzie gemaakt.’

 Mitchell zegt: „Ik wou dat ik geduldiger met mijn vader was geweest en meer begrip voor hem had gehad. Of meer in huis had gedaan om het hem gemakkelijker te maken als hij thuiskwam.” En Elisa merkte op: „Toen Mam ziek werd en zo plotseling stierf, zat ik opeens met al die niet tot uiting gekomen gevoelens die wij voor elkaar gekoesterd hadden. Ik voel mij nu zo schuldig. Ik denk aan alles wat ik tegen haar had moeten zeggen, alles wat ik niet had moeten zeggen, alles wat ik verkeerd gedaan heb.”

Het kan zelfs zijn dat je jezelf de schuld geeft van wat er gebeurd is. Cindy herinnert zich: „Ik voelde mij schuldig over alle meningsverschillen die wij ooit hadden gehad, over de stress die ik Mams bezorgd heb. Ik dacht dat alle stress die ik haar bezorgd had, wel eens tot haar ziekte kon hebben bijgedragen.”

„Wat moet ik tegen mijn vrienden zeggen?”

Een weduwe merkte over haar zoontje op: „Jonny vond het vreselijk tegen andere kinderen te zeggen dat zijn vader dood was. Het maakte hem verlegen en ook werd hij boos, juist omdat hij zich verlegen voelde.”

 Het boek Death and Grief in the Family legt uit: „’Wat moet ik tegen mijn vrienden zeggen?’, is voor veel achterblijvende broers of zusters een vraag van het allergrootste belang. Dikwijls hebben zij het gevoel dat hun vrienden niet begrijpen wat zij doormaken. Pogingen om uit te leggen hoe zwaar het verlies gevoeld wordt, oogsten misschien een nietszeggende of verbaasde blik. . . . Daardoor kan de diepbedroefde broer of zuster zich verstoten en geïsoleerd voelen en soms zelfs denken dat er iets raars aan hem of haar is.”

Je moet evenwel beseffen dat anderen soms gewoon niet weten wat zij tegen een diepbedroefde vriend of vriendin moeten zeggen — en daarom zeggen zij niets. Het kan ook zijn dat jouw verlies hen eraan herinnert dat ook zij iemand kunnen verliezen van wie zij houden. Omdat zij daar niet aan herinnerd willen worden, lopen zij misschien met een boog om je heen.

Je verdriet verwerken

De wetenschap dat jouw verdriet normaal is, draagt er veel toe bij het te kunnen verwerken. Doch als je de realiteit niet onder de ogen wilt zien, duurt je verdriet alleen maar langer. Soms laat een gezin aan de eettafel een plaats vrij voor de overledene, alsof die elk moment kan binnenkomen om te eten. Eén gezin besloot de situatie evenwel anders op te lossen. De moeder zegt: „Wij gingen nooit meer op onze oude  plaats aan de keukentafel zitten. Mijn man nam Davids stoel en dat hielp om die leegte te vullen.”

Het is tevens een hulp als je beseft dat ook al kunnen er heel goed dingen zijn die je wel of niet had moeten zeggen of doen, die dingen er in de regel niet de oorzaak van zijn geweest dat iemand die je liefhad, gestorven is. Daar komt bij dat ’wij allen vele malen struikelen’. — Jakobus 3:2.

Anderen deelgenoot maken van je gevoelens

Dr. Earl Grollman oppert: „Het is niet voldoende je tegenstrijdige emoties te herkennen; kom er ook openlijk voor uit dat je ze hebt. . . . Het is een tijd om anderen deelgenoot te maken van je gevoelens.” Het is er niet de tijd voor jezelf af te zonderen. — Spreuken 18:1.

Dr. Grollman zegt dat je door je verdriet te verdringen, „de smart alleen maar verlengt en het rouwproces belemmert”. Hij stelt voor: „Zoek iemand die goed kan luisteren, een vriend die zal begrijpen dat al die gevoelens normale reacties zijn op je bittere verdriet.” Een ouder, een broer, een zus, een vriend of vriendin of een ouderling in de christelijke gemeente kan dikwijls een echte steun blijken te zijn.

En als je er nu behoefte aan hebt te huilen? Dr. Grollman vervolgt: „Voor sommigen, en dat geldt voor vrouwen en kinderen, maar ook voor mannen, zijn tranen de beste therapie voor een emotionele belasting. Huilen is een natuurlijke manier om leed te verzachten en pijn te verlichten.”

Als gezin elkaar helpen

Je ouders kunnen ook een grote hulp zijn in een tijd van verlies — en jij kunt een hulp voor hen zijn. Jane en Sarah uit Engeland bijvoorbeeld verloren hun 23-jarige broer Darrall. Hoe kwamen zij over hun verdriet heen? Jane antwoordt:  „Omdat wij met z’n vieren waren, ging ik alles met Pa samen doen, terwijl Sarah alles samen met Ma deed. Op die manier waren wij niet alleen.” Jane vertelt verder nog: „Ik had Pa nog nooit zien huilen. Hij huilde een paar keer en ergens was dat mooi, en als ik terugkijk, vind ik het nu fijn dat ik erbij kon zijn, gewoon om hem te troosten.”

Een hoop die schraagt

De jonge David uit Engeland verloor zijn dertienjarige zusje Janet aan de ziekte van Hodgkin. Hij zegt: „Een van de dingen waar ik veel aan heb gehad, was een tekst die in de begrafenislezing werd aangehaald. In die tekst staat: ’Want God heeft een dag vastgesteld waarop hij voornemens is de bewoonde aarde in rechtvaardigheid te oordelen, en hij heeft alle mensen een waarborg verschaft doordat hij hem, Jezus, uit de doden heeft opgewekt.’ De spreker beklemtoonde het woord ’waarborg’ in verband met de opstanding. Dat was een grote bron van kracht voor mij na de begrafenis.” — Handelingen 17:31; zie ook Markus 5:35-42; 12:26, 27; Johannes 5:28, 29; 1 Korinthiërs 15:3-8.

De bijbelse opstandingshoop neemt je verdriet niet weg. Je zult degene van wie je hield nooit vergeten. Velen hebben echter ware troost gevonden in de bijbelse beloften en herstelden daardoor langzaam maar zeker van de pijn om het verlies van iemand die zij liefhadden.

Vragen ter bespreking

◻ Vind je dat het een natuurlijke zaak is om verdriet te hebben als iemand van wie je hield, gestorven is?

◻ Met welke emoties zou iemand die diepbedroefd is te kampen kunnen hebben, en waarom?

◻ Wat zijn enkele manieren waarop een diepbedroefde jongere zijn of haar gevoelens kan gaan bestrijden?

◻ Hoe zou je een vriend of vriendin die iemand van wie hij of zij hield in de dood verloren heeft, kunnen troosten?

[Inzet op blz. 128]

’Ik heb eigenlijk niet aanvaard dat zij er niet meer is. Ik betrap mij erop dat ik zeg: „Dat moet ik Mams vertellen”’

[Inzet op blz. 131]

„Toen Mams stierf, heb ik . . . gedacht: ’Je hebt ons niet echt laten weten dat je zou doodgaan. Je bent er gewoon tussenuit geknepen.’ Ik voelde me in de steek gelaten”

[Illustratie op blz. 129]

„Het kan niet waar zijn dat mij dit overkomt!”

[Illustratie op blz. 130]

Als wij iemand van wie wij houden in de dood verliezen, hebben wij de steun nodig van iemand die met ons meeleeft