NA EEN sterfgeval schrijft een man: „Als kind in Engeland werd mij geleerd mijn gevoelens niet te uiten waar anderen bij waren. Ik weet nog hoe mijn vader, een oud-militair, mij door opeengeklemde tanden toevoegde ’Niet huilen!’ wanneer iets me pijn had gedaan. Ik kan mij niet herinneren of mijn moeder mij of een van de andere kinderen (wij waren met zijn vieren) ooit gekust of geknuffeld heeft. Ik was 56 toen ik mijn vader zag sterven. Ik voelde een verschrikkelijk verlies. Toch was ik aanvankelijk niet in staat te huilen.”

In sommige culturen uiten mensen hun gevoelens openlijk. Of zij nu gelukkig zijn of bedroefd, anderen weten hoe zij zich voelen. Daar staat tegenover dat in bepaalde delen van de wereld, met name in Noord-Europa en Engeland, mensen en vooral de mannen, zijn getraind om hun gevoelens te verbergen, hun emoties te onderdrukken, er niet mee te koop te lopen. Maar wanneer u iemand die u dierbaar was, hebt verloren, is het dan verkeerd uw verdriet te uiten? Wat zegt de bijbel?

De bijbel is geschreven door Hebreeën uit het oostelijke Middellandse-Zeegebied, mensen die hun gevoelens uitten. Het boek bevat talrijke voorbeelden van personen die openlijk hun droefheid toonden. Koning David rouwde over het verlies van zijn vermoorde zoon Amnon, ja, hij ’weende met een zeer groot geween’ (2 Samuël 13:28-39). Hij treurde zelfs over het verlies van zijn verraderlijke zoon Absalom, die had geprobeerd zich van het koningschap meester te maken. Het bijbelse verslag vertelt ons: „Toen raakte de koning [David] van streek en hij ging naar boven, naar het dakvertrek boven de poort, en barstte uit in geween; en dit zei hij onder het gaan: ’Mijn zoon Absalom, mijn zoon, mijn zoon Absalom! O was ik maar gestorven, ikzelf, in plaats van u, Absalom mijn zoon, mijn zoon!’” (2 Samuël 18:33) David rouwde zoals iedere normale vader zou doen. En hoe vaak hebben ouders gewenst dat zij waren gestorven in plaats van hun kind! Het lijkt zo onnatuurlijk dat een kind sterft vóór een ouder.

Hoe reageerde Jezus op de dood van zijn vriend Lazarus? Hij weende toen hij bij zijn graf kwam  (Johannes 11:30-38). Later weende Maria Magdalena toen zij Jezus’ graf naderde (Johannes 20:11-16). Het is waar dat een christen die weet dat de bijbel hoop op een opstanding biedt, niet ontroostbaar treurt zoals sommigen die geen duidelijke bijbelse basis hebben voor hun geloofsovertuigingen ten aanzien van de toestand van de doden. Maar als mens met normale gevoelens zal de ware christen, zelfs met de opstandingshoop, wel degelijk treuren en rouwen over het verlies van elke beminde. — 1 Thessalonicenzen 4:13, 14.

Wat kan er gezegd worden over onze reacties nu? Vindt u het moeilijk of beschamend uw gevoelens te tonen? Wat wordt door therapeuten aanbevolen? Hun moderne opvattingen zijn vaak niets anders dan de oude geïnspireerde wijsheid van de bijbel. Zij zeggen dat wij ons verdriet moeten uiten, niet onderdrukken. Dit herinnert ons aan getrouwe mannen uit de oudheid, zoals Job, David en Jeremia, van wie wij uitingen van verdriet in de bijbel aantreffen. Zij hebben hun gevoelens beslist niet opgekropt. Het  is daarom niet verstandig u van mensen af te sluiten (Spreuken 18:1). Natuurlijk wordt rouw in verschillende culturen verschillend geuit, afhankelijk bovendien van heersende geloofsovertuigingen. *

En als u er behoefte aan hebt te huilen? Het hoort bij de menselijke aard tranen te vergieten. Denk nog eens aan Lazarus’ dood, toen Jezus ’zuchtte in de geest en zijn tranen de vrije loop liet’ (Johannes 11:33, 35). Zo liet hij zien dat huilen een normale reactie is op de dood van een beminde.

Dit wordt bevestigd door het geval van een moeder, Anne, die haar baby Rachel had verloren door wiegedood. Haar man vertelde erover: „Het verbazingwekkende was dat Anne en ik bij de begrafenis geen van beiden huilden. Iedereen huilde behalve wij.” Waarop Anne aanvulde: „Ja, maar ik heb genoeg afgehuild voor ons tweetjes. Ik denk dat het me een paar weken na de tragedie echt overviel, toen ik op een dag eindelijk alleen thuis was. Ik heb de hele dag gehuild. Maar ik geloof wel dat het geholpen heeft. Daarna voelde ik me een stuk beter. Ik moest treuren om het verlies van mijn baby. Ik geloof dan ook echt dat je mensen die verdriet hebben, moet laten huilen. Hoewel het een heel natuurlijke reactie is als anderen zeggen ’Niet huilen’, helpt dat niet echt.”

Hoe hebben sommigen gereageerd in hun diepe bedroefdheid om het verlies van iemand die hun dierbaar was? Neem bijvoorbeeld Juanita. Zij weet wat het is om een baby te verliezen. Zij had vijf miskramen gehad. Nu was zij weer in verwachting. Toen zij door een auto-ongeluk in het ziekenhuis kwam te liggen, was zij dan ook begrijpelijkerwijs bezorgd. Twee weken later begonnen de weeën — te vroeg. Kort daarna werd de kleine Vanessa geboren — zij woog iets meer dan 900 gram. „Ik was zo opgewonden”, herinnert Juanita zich. „Eindelijk was ik moeder!”

Maar haar geluk was van korte duur. Vier dagen later stierf Vanessa. Juanita vertelt erover: „Ik voelde me totaal leeg. Mijn moederschap was me ontnomen. Ik voelde me incompleet. Het was pijnlijk om  thuis te komen waar wij een kamertje voor Vanessa in gereedheid hadden gebracht en daar de kleine hemdjes te zien die ik voor haar had gekocht. De volgende paar maanden beleefde ik steeds weer de dag van haar geboorte. Ik wilde niets met wie dan ook te maken hebben.”

Een extreme reactie? Het kan voor anderen moeilijk te begrijpen zijn, maar degenen die het net als Juanita hebben doorgemaakt, leggen uit dat zij net zo om hun baby hebben getreurd als zij zouden hebben gedaan in het geval van iemand die enige tijd had geleefd. Lang voordat een kind wordt geboren, zo zeggen zij, houden de ouders er al van. Er is een speciale band met de moeder. Wanneer die baby sterft, is het voor haar een werkelijke persoon die zij verliest. En dat moeten anderen begrijpen.

Een andere moeder vertelde wat haar gevoelens waren toen haar werd verteld dat haar zesjarig zoontje plotseling was gestorven tengevolge van een aangeboren hartdefect. „Ik maakte een reeks reacties door — verdoofdheid, ongeloof, schuldgevoelens en boosheid jegens mijn man en de arts omdat zij de ernst van zijn kwaal niet hadden beseft.”

Ook boosheid kan een symptoom van verdriet zijn. Het kan boosheid zijn die gericht is tegen artsen en verplegend personeel, omdat men vindt dat zij meer hadden moeten doen voor de overledene. Het kan ook boosheid zijn die zich richt tegen vrienden en verwanten die naar het schijnt de verkeerde dingen zeggen of doen. Sommigen worden boos op de gestorvene omdat die zijn of haar gezondheid zou hebben verwaarloosd. Stella vertelt: „Ik herinner mij dat ik boos was op mijn man omdat ik wist dat het anders had kunnen lopen. Hij was erg ziek geweest, maar had de waarschuwingen van de artsen in de wind geslagen.” En soms is er boosheid tegenover de gestorvene vanwege de lasten die de overlevende door zijn of haar dood te dragen krijgt.

Sommigen voelen zich schuldig vanwege die boosheid — zij veroordelen zichzelf wellicht omdat zij boos zijn. Anderen geven zichzelf de schuld voor de dood van hun beminde. „Hij zou niet zijn gestorven”, praten zij zich aan, „als ik hem maar eerder had overgehaald naar de dokter te gaan” of „naar een andere dokter had laten gaan” of „had gezorgd dat hij beter op zijn gezondheid had gelet”.

Voor anderen gaat het schuldgevoel nog verder, vooral wanneer hun beminde plotseling,  onverwacht, is gestorven. Zij beginnen zich de gelegenheden te binnen te brengen dat zij boos waren op de overledene of ruzie met hem hadden. Of zij zijn van mening dat zij niet echt alles voor de overledene zijn geweest wat zij hadden moeten zijn.

Het lange rouwproces van veel moeders ondersteunt wat veel deskundigen zeggen, namelijk dat het verlies van een kind een blijvende leemte in het leven van de ouders veroorzaakt, vooral bij de moeder.

Het verlies van een huwelijkspartner is een ander soort trauma, vooral wanneer beiden samen een heel actief leven hebben geleid. Het kan het verlies betekenen van een hele levensstijl die zij hebben gedeeld: reizen, werk, ontspanning en onderlinge afhankelijkheid.

Eunice legt uit wat er gebeurde toen haar man plotseling stierf aan een hartaanval. „De eerste week was ik in een toestand van emotionele verdoving, alsof ik niet meer functioneerde. Ik had zelfs geen smaak of reuk meer. Maar ik bleef wel op een afstandelijke manier logisch denken. Omdat ik bij mijn man was geweest toen zij hem met hartmassage en beademing en medicatie probeerden te stabiliseren, had ik niet de gebruikelijke ontkenningssymptomen.  Niettemin was er een intens gevoel van frustratie, alsof ik een auto over de rand van een afgrond zag gaan en daar niets tegen kon ondernemen.”

Heeft zij gehuild? „Natuurlijk, vooral wanneer ik de honderden betuigingen van deelneming las die ik ontving. Ik huilde bij iedere kaart. Het hielp me, want dan kon ik de rest van de dag een beetje aan. Maar niets hielp wanneer mij herhaaldelijk werd gevraagd hoe ik mij voelde. Het was duidelijk dat ik mij ellendig voelde.”

Wat hielp Eunice haar verdriet te verwerken? „Zonder dat echt te beseffen, nam ik onbewust de beslissing verder te gaan met mijn leven”, zegt zij. „Maar het doet nog steeds pijn als ik erbij stilsta dat mijn man, die zo van het leven hield, er niet is om ervan te genieten.”

De auteurs van Leavetaking — When and How to Say Goodbye adviseren: „Laat u niet door anderen voorschrijven hoe u moet handelen of wat u moet voelen. Het rouwproces verloopt bij iedereen weer anders. Anderen vinden misschien — en laten u weten dat zij vinden — dat u te veel treurt of dat u niet genoeg treurt. Vergeef hun dat en vergeet het vervolgens. Door te proberen uzelf in een vorm te persen die is gecreëerd door anderen of door de maatschappij als geheel, remt u uw groei naar een herstelde emotionele gezondheid.”

Natuurlijk gaan verschillende mensen op verschillende manieren met hun verdriet om. Wij proberen niet te suggereren dat één manier voor iedereen noodzakelijkerwijs beter is dan een andere. Het wordt echter gevaarlijk wanneer er stagnatie ontstaat, wanneer de treurende niet in staat is zich te verzoenen met de realiteit van de situatie. Dan kan er hulp nodig zijn van meelevende vrienden. De bijbel zegt: „Een ware metgezel heeft te allen tijde lief, en is een broeder die geboren wordt voor de tijd dat er benauwdheid is.” Wees dus niet bang om hulp te zoeken, te praten en te huilen. — Spreuken 17:17.

Verdriet is een normale reactie op een verlies, en het is niet verkeerd als uw verdriet zichtbaar is voor anderen. Maar er moeten nog meer vragen beantwoord worden: ’Hoe kan ik met mijn verdriet leven? Is het normaal schuldgevoelens en boosheid te ervaren? Hoe moet ik met deze reacties omgaan? Wat kan mij helpen het verlies en het verdriet te dragen?’ In het volgende gedeelte zullen die en andere vragen beantwoord worden.