Religieuze onverdraagzaamheid nu toegegeven

DOOR ONTWAAKT!-CORRESPONDENT IN GROOT-BRITTANNIË

BISSCHOPPEN betreuren ’verschrikkelijke misdaden’ van koningin Maria”, luidde de kop in de Britse Catholic Herald van 11 december 1998. De rooms-katholieke bisschoppen van Engeland en Wales erkenden dat er „in de naam van de katholieke religie verschrikkelijk onrecht is begaan, bijvoorbeeld jegens protestanten tijdens de Reformatie in Groot Brittannië”. Wie was koningin Maria? Aan welk onrecht heeft zij zich schuldig gemaakt waardoor zo’n bekentenis werd ingegeven? En waarom hebben de bisschoppen van Engeland en Wales dit tijdstip uitgekozen om hun verklaring uit te geven?

Maria Tudor werd in 1516 in het rooms-katholieke Engeland geboren. Als het enige kind dat in leven zou blijven van Catharina van Aragón, de eerste vrouw van koning Hendrik VIII, werd Maria door haar moeder als een vroom katholiek opgevoed. Haar vader wilde een mannelijke erfgenaam, die Catharina hem echter niet kon geven. Aangezien de paus weigerde zijn huwelijk met Catharina te ontbinden, nam Hendrik het recht in eigen handen, waardoor hij de weg bereidde voor de protestantse Reformatie in Engeland. In 1533 huwde hij met Anna Boleyn, vier maanden voordat de aartsbisschop van Canterbury, Thomas Cranmer, Hendriks eerste huwelijk ongeldig verklaarde.

Het volgende jaar verbrak de opstandige Hendrik alle banden met Rome en werd hij het opperhoofd van de Kerk van Engeland. Maria, die nu als onwettig werd beschouwd, zag haar moeder nooit meer, aangezien Catharina gedwongen werd de laatste jaren van haar leven een teruggetrokken bestaan te leiden.

Protestantse onverdraagzaamheid

In de daaropvolgende dertien jaar werden sommigen die weigerden Hendrik als hoofd van de kerk te erkennen of die nog steeds het gezag van de paus erkenden, ter dood gebracht. Hendrik stierf in 1547 en werd opgevolgd door de negenjarige Eduard, zijn enige wettige zoon, bij de derde van zijn zes vrouwen. Eduard en zijn raadgevers deden pogingen Engeland protestants te maken. Rooms-katholieken werden vervolgd wanneer zij hun religie beoefenden en uit kerken werden beelden en altaren verwijderd.

Beperkingen op het drukken en lezen van de bijbel in het Engels werden weldra opgeheven, en de kerkdiensten waarin bijbellezen was opgenomen, moesten in het Engels in plaats van het Latijn gehouden worden. In 1553 stierf Eduard echter aan tuberculose toen hij pas vijftien jaar was. Maria werd als de rechtmatige opvolgster beschouwd en werd koningin van Engeland.

Katholieke onverdraagzaamheid

Aanvankelijk verwelkomden mensen de 37-jarige Maria, maar al gauw werd zij impopulair. Haar onderdanen waren het protestantisme gaan aanhangen, en nu besloot Maria om het land weer rooms-katholiek te maken. In korte tijd werden al Eduards religieuze statuten herroepen. Maria trachtte de vergeving van de paus ten behoeve van de natie te verkrijgen. Engeland werd opnieuw rooms-katholiek.

Verzoening met Rome gaf vervolgens aanleiding tot een nieuwe golf van vervolging tegen protestanten. Zij werden vergeleken met een kwaadaardige zweer die uitgesneden moest worden voordat ze het hele lichaam kon aantasten. Velen die weigerden de leringen van de Rooms-Katholieke Kerk te aanvaarden, werden levend verbrand.

Straf voor ketters

De eerste die tijdens Maria’s regering zou sterven, was John Rogers. Hij had de zogeheten Matthew’s Bible samengesteld, die de basis vormde voor de King James Version. Nadat hij een anti-rooms-katholieke preek had gehouden waarin hij tegen „verderfelijk papendom, afgoderij en bijgeloof” had gewaarschuwd, werd hij een jaar gevangengezet, en in februari 1555 stierf hij wegens ketterij op de brandstapel.

John Hooper, bisschop van Gloucester en Worcester werd

ook als een ketter bestempeld. Hij verklaarde dat de geestelijken mochten trouwen en dat echtscheiding op grond van overspel was toegestaan. Ook ontkende hij dat Christus in de mis lichamelijk tegenwoordig was. Hooper werd levend geroosterd en zijn doodsstrijd duurde bijna drie kwartier. Toen het de beurt was van de zeventigjarige protestantse predikant Hugh Latimer om verbrand te worden, moedigde hij Nicholas Ridley, medehervormer en medeslachtoffer op de brandstapel, aan met de woorden: „Houd goede moed, Master Ridley, en gedraag u als een man. Vandaag zullen wij in Engeland, door Gods genade, een kaars ontsteken die, naar ik vertrouw, nooit gedoofd zal worden.”

Thomas Cranmer, de eerste protestantse aartsbisschop van Canterbury onder Hendrik en Eduard, werd ook als ketter veroordeeld. Hoewel hij zijn protestantse geloofsopvattingen herriep, maakte hij op het laatste ogenblik een openbare ommekeer, hekelde de paus als Christus’ vijand, en gaf zijn rechterhand het eerst aan de vlammen prijs, aangezien ze schuldig was geweest aan het tekenen van de herroepingen.

Hoewel ten minste 800 rijke protestanten in de volgende drie jaar en negen maanden tot aan Maria’s dood zich door een vlucht naar het buitenland in veiligheid brachten, werden in Engeland minstens 277 personen op de brandstapel terechtgesteld. Veel slachtoffers waren gewone mensen die  helemaal niet meer wisten wat zij moesten geloven. Jonge mensen waren ermee grootgebracht de paus te horen hekelen en werden nu gestraft omdat zij nadelig over hem spraken. Anderen hadden zelf de bijbel leren lezen en hadden hun eigen religieuze opvattingen gevormd.

De langzame marteldood van mannen, vrouwen en kinderen die op de brandstapel werden terechtgesteld, vervulde velen met ontzetting. De historica Carolly Erickson beschrijft een typisch tafereel: „Maar al te vaak was het hout voor het vuur vers of was het aanmaakhout te vochtig om vlug te branden. De zakjes met buskruit die aan de slachtoffers gebonden waren om hun doodsstrijd te verkorten, kwamen niet tot ontploffing of verminkten hen zonder hen te doden.” De slachtoffers kregen geen prop in de mond gestopt en dus „waren hun kreten en gebeden vaak tot op het moment van hun dood te horen”.

Een groeiend aantal mensen begon te twijfelen aan een religie die het nodig achtte mensen op de brandstapel terecht te stellen om de naleving van haar leerstellingen af te dwingen. Een golf van sympathie voor de slachtoffers bracht balladendichters ertoe liederen over protestantse martelaren te componeren. John Foxe begon zijn Book of Martyrs samen te stellen dat bijna evenveel invloed op de protestantse hervormers zou hebben als de bijbel. Velen die aan het begin van Maria’s regering rooms-katholiek waren, werden aan het einde ervan protestant.

Maria’s erfenis

Na koningin te zijn geworden, zei Maria dat zij met haar neef Filips, erfgenaam van de Spaanse troon, zou trouwen. Hij was een buitenlandse koning en een vurig rooms-katholiek, het laatste wat veel Engelsen wilden. Een protestantse opstand die uit protest tegen het huwelijk was georganiseerd, mislukte en honderd rebellen werden terechtgesteld. Filips en Maria huwden op 25 juli 1554, hoewel Filips nooit werd gekroond. Hun kinderloze huwelijk was echter een bron van kwelling voor Maria, die een rooms-katholieke erfgenaam wilde hebben.

Maria’s gezondheid ging achteruit en na een korte regering van vijf jaar stierf zij op 42-jarige leeftijd, gebroken van smart. Haar echtgenoot had genoeg van haar en de meeste van haar onderdanen haatten haar. Bij haar dood vierden veel Londenaren feest in de straten. In plaats van het rooms-katholicisme te herstellen, had zij de zaak van het protestantisme door haar fanatisme bevorderd. Haar erfenis wordt weergegeven in de naam waarmee zij bekendstaat — Bloody Mary (Maria de Bloedige).

Verkeerd gemotiveerd geweten

Waarom gebood Maria om zo veel mensen op de brandstapel ter dood te brengen? Haar was geleerd dat ketters verraders van God waren en zij beschouwde het als haar plicht hun invloed te elimineren voordat zij de hele natie zouden infecteren. Zij luisterde naar haar geweten, maar negeerde de rechten van anderen, wier geweten hen in een andere richting leidde.

Maar de protestanten waren net zo onverdraagzaam. Onder Hendrik en Eduard waren ook mensen wegens hun religieuze opvattingen op de brandstapel ter dood gebracht. Maria’s protestantse opvolgster, Elizabeth I, maakte de uitoefening van het rooms-katholicisme tot een aan verraad gelijkstaande overtreding en gedurende haar regering werden meer dan 180 Engelse rooms-katholieken terechtgesteld. In de volgende eeuwen stierven nog eens honderden voor hun religieuze opvattingen.

Waarom nu verontschuldigingen aanbieden?

Tien december 1998 kenmerkte de vijftigste verjaardag van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties. Artikel 18 erkent „het recht op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst”, met inbegrip van het recht om van godsdienst te veranderen en haar te onderwijzen en in praktijk te brengen. De rooms-katholieke bisschoppen van Engeland en Wales kozen de vijftigste verjaardag als „een passende gelegenheid voor katholieken om hun geweten in deze kwesties te onderzoeken” en het „verschrikkelijk onrecht” dat vooral in de tijd van Maria Tudor is begaan, toe te geven.

Is er, hoewel daden van religieuze onverdraagzaamheid die bijna 450 jaar geleden begaan zijn thans betreurd worden, werkelijk iets veranderd? Mensen worden niet langer op de brandstapel terechtgesteld, maar veel zogenaamde christenen blijven mensen van andere religies verkrachten en afslachten. Zo’n onverdraagzaamheid behaagt God niet. Jezus Christus, degene die Gods persoonlijkheid op volmaakte wijze weerspiegelt, verklaarde daarentegen: „Hieraan zullen allen weten dat gij mijn discipelen zijt, indien gij liefde onder elkaar hebt.” — Johannes 13:35.

[Illustratie op blz. 12]

Koningin Maria

[Verantwoording]

From the book A Short History of the English People

 [Illustratie op blz. 13]

Latimer en Ridley werden op de brandstapel terechtgesteld

[Verantwoording]

From the book Foxe’s Book of Martyrs

[Illustratie op blz. 13]

Cranmer ziet erop toe dat zijn rechterhand het eerst verbrandt

[Verantwoording]

From the book The History of England (Vol. 1)

[Illustratieverantwoording op blz. 12]

Border: 200 Decorative Title-Pages/Alexander Nesbitt/Dover Publications, Inc.