Soms wordt het water rood

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER OP DE FILIPPIJNEN

Stel u eens een paar vissers voor die ’s ochtends vroeg naar het strand lopen, klaar voor hun dagelijkse routine van het gereedmaken van hun boten en netten. Zoals gewoonlijk hopen ze op een goede vangst. Maar tot hun ontsteltenis ontwaren hun nog slaperige ogen een afgrijselijk tafereel. Er zijn duizenden vissen aangespoeld — dood. De oorzaak van deze massale sterfte? EEN ROOD GETIJ!

RODE GETIJDEN komen over de hele wereld voor. In de Verenigde Staten en Canada zijn ze aan de kust van zowel de Atlantische als de Grote Oceaan waargenomen. Ook in Australië, Brunei, Noordwest-Europa, Japan, Maleisië, Papoea Nieuw-Guinea, op de Filippijnen en elders is dit fenomeen voorgekomen. Hoewel betrekkelijk weinig mensen bekend zijn met rode getijden, zijn ze niet nieuw.

Op de Filippijnen werd in 1908 voor het eerst een rood getij waargenomen, in de provincie Bataan. In 1983 vergiftigde een rood getij vissen en schelpdieren in de Samarzee, de Maquedabaai en de Villarealbaai. Sindsdien zijn in veel andere kustgebieden rode getijden waargenomen. Zenaida Abuso, van de Filippijnse Nationale Werkgroep Rode Getijden, vertelde Ontwaakt! dat „het Filippijnse Bureau voor Visserij en Waterstaat behalve de vissterfte ook 1926 gevallen gedocumenteerd heeft van paralytische schelpdiervergiftiging tengevolge van rode getijden”. * Maar wat houdt dit dodelijke fenomeen precies in?

Wat het is

De term „rood getij” slaat op de verkleuring van het water die soms in bepaalde gedeelten van de oceaan of de zee plaatsvindt. Hoewel de kleur vaak rood is, kan die ook bruinachtig of geel zijn. The World Book Encyclopedia zegt dat „de verkleurde gebieden kunnen variëren van minder dan een paar vierkante meter tot meer dan 2500 vierkante kilometer”.

Wat veroorzaakt die verkleuring? Rode getijden worden over het algemeen veroorzaakt door verscheidene soorten microscopisch kleine, eencellige algen of door protozoën die dinoflagellaten heten. Deze piepkleine organismen hebben uitsteeksels — flagellen of zweepharen — die ze gebruiken om zich in water voort te bewegen. Er bestaan zo’n 2000 soorten dinoflagellaten, en 30 ervan bevatten giftige stoffen. Deze organismen verblijven meestal in warme wateren met een hoog zoutgehalte.

Een rood getij vindt plaats bij een plotselinge en snelle toename, of bloei, van deze microscopisch kleine dinoflagellaten. De concentratie van deze organismen kan tot wel 50.000.000 per liter water oplopen! Wetenschappers begrijpen niet volledig waarom dit gebeurt, maar wel is bekend dat dinoflagellaten in aantal toenemen  wanneer bepaalde omstandigheden zich gelijktijdig voordoen. Daartoe behoren abnormale weersomstandigheden, hoge temperaturen, een teveel aan voedingsstoffen in het water, een royale hoeveelheid zonlicht en gunstige stromingen. Bij zware regens komen soms mineralen en andere voedingsstoffen van het land in het kustwater terecht. Deze voedingsstoffen kunnen tot een snelle toename van het aantal dinoflagellaten bijdragen. Het gevolg? Rode getijden!

Helaas schijnt de mens dit fenomeen soms te verergeren. Wanneer er grote hoeveelheden industrieafval en rioolwater in zee worden geloosd, kan dat tot een teveel aan bepaalde voedingsstoffen leiden. Dit kan de aanzet geven tot een explosieve groei van de populatie dinoflagellaten. De beschikbare hoeveelheid zuurstof in het water raakt al gauw uitgeput, wat tot grote vissterfte leidt.

Rode getijden komen voor in warme zeeën en in kalme kustwateren, gewoonlijk aan het eind van een warme periode en voordat het regenseizoen begint. Ze kunnen een paar uur tot wel verscheidene maanden aanhouden, afhankelijk van de omstandigheden die in het gebied heersen.

De slachtoffers

De meeste rode getijden zijn onschadelijk, maar sommige zijn bijzonder schadelijk. Bepaalde soorten dinoflagellaten scheiden giftige stoffen in het water af waardoor vissen en andere zeedieren verlamd raken en sterven. Sommige rode getijden hebben ontzagwekkend veel schade aangericht onder de vissen, oesters, pijlinktvissen, clams, mosselen, garnalen en krabben die zich met de dinoflagellaten voeden. Wanneer een schadelijk rood getij toeslaat, kan men grote aantallen dode vissen in het water zien drijven en ze kunnen zich over vele kilometers langs de kust ophopen.

Ook mensen zijn er zwaar door getroffen. In gebieden waar men van de visserij leeft, hebben rode getijden de vissers van hun vangst beroofd, en daarmee van hun inkomen. Erger nog, rode getijden hebben tot het verlies van mensenlevens geleid.

Vergiftiging door rode getijden

Een van de giftige stoffen die sommige dinoflagellaten uitscheiden, wordt saxitoxine genoemd. Dit is een in water oplosbaar zout dat het menselijk zenuwstelsel aantast. Daarom wordt het tot de neurotoxinen gerekend. The New Encyclopædia Britannica zegt dat „toxinen die in het water terecht zijn gekomen, het menselijk ademhalingsstelsel irriteren”. Badplaatsen hebben moeten sluiten wanneer toxinen van rode getijden door de golfslag in de lucht terechtkwamen.

 Bent u dol op schelpdieren en vis? Rode getijden kunnen schelpdieren die zich met de dinoflagellaten voeden, giftig maken. Het tijdschrift Infomapper zegt dat ’tweekleppigen en andere schelpdieren, zoals oesters, mosselen en clams, het grootste gevaar vormen, omdat ze voedsel uit het water filteren en meer toxinen opnemen dan vissen’. Maar „vissen, pijlinktvissen, garnalen en krabben . . . kunnen nog veilig voor menselijke consumptie zijn”. Waarom? Toxinen van rode getijden hopen zich op in de ingewanden van deze dieren, en die worden gewoonlijk vóór het bereiden verwijderd.

Toch is voorzichtigheid geboden bij het eten van vis — en dus zeker van schelpdieren — afkomstig uit gebieden waarvan bekend is dat ze door rode getijden verontreinigd zijn. Zulke getijden kunnen een aandoening veroorzaken die paralytische schelpdiervergiftiging wordt genoemd. Als u toxinen van rode getijden binnen hebt gekregen, kunt u de symptomen binnen dertig minuten voelen. In de bijgaande tabel staan enkele van deze symptomen vermeld. Zonder juiste behandeling zou deze vergiftiging in verlamming van de ademhalingsspieren kunnen culmineren, wat dodelijk kan zijn.

Momenteel is er nog geen tegengif voor deze vergiftiging bekend. Maar sommige noodmaatregelen hebben enig succes gehad. De toxinen kunnen uit de maag van de patiënt worden verwijderd door hem te laten braken. Ook wordt wel maagspoeling met behulp van een maagsonde toegepast om de gifstoffen te verwijderen. In sommige gevallen is kunstmatige beademing nodig. Op de Filippijnen zijn sommigen van mening dat het drinken van kokosmelk met bruine suiker slachtoffers helpt sneller beter te worden.

De oplossing

Momenteel kunnen we weinig doen aan rode getijden. Maar velen geloven dat het probleem van rode getijden teruggedrongen zou kunnen worden als er minder kunstmest en bestrijdingsmiddelen werden gebruikt. Dit zou voorkomen dat ze in zee terechtkomen. Een verbod op het dumpen van industrieafval en het lozen van riolen in open water zou ook helpen. Een andere benadering zou zijn de kusten te ontdoen van mogelijke bronnen van voedingsstoffen die de vermeerdering van dinoflagellaten kunnen veroorzaken.

Ondertussen houden sommige regeringen de situatie zorgvuldig in de gaten. Op de Filippijnen bijvoorbeeld worden schelpdieren geregeld door een overheidsinstantie getest om hun veiligheid voor de binnenlandse en buitenlandse markt te waarborgen. Maar uiteindelijk kan alleen de Schepper de schadelijke effecten elimineren die de mensheid ondervindt wanneer het water rood wordt.

[Voetnoot]

[Kader op blz. 24]

Symptomen van paralytische schelpdiervergiftiging

1. Een tintelend of branderig gevoel in lippen, tandvlees en tong

2. Gevoelloosheid en tinteling van het gezicht, die zich naar andere delen van het lichaam verspreidt

3. Hoofdpijn en duizeligheid

4. Hevige dorst en bovenmatige speekselvorming

5. Misselijkheid, braken en diarree

6. Moeilijkheden met ademhalen, spreken en slikken

7. Gewrichtspijnen en een licht gevoel

8. Versnelde pols

9. Spierverzwakking en evenwichtsstoornis

10. Verlamming van het lichaam

[Illustraties op blz. 24, 25]

Organismen die rode getijden veroorzaken

Pyrodinium bahamense

Gymnodinium catenatum

Gambierdiscus

[Verantwoording]

Courtesy of Dr. Rhodora V. Azanza, University of the Philippines

Courtesy of Dr. Haruyoshi Takayama

ASEAN-Canada Cooperative Programme on Marine Science

[Illustratie op blz. 25]

Gevolgen van een rood getij

[Verantwoording]

Grant Pitcher/Courtesy WHOI

[Illustratieverantwoording op blz. 23]

Peter J. S. Franks, Scripps Institution of Oceanography

[Illustratieverantwoording op blz. 25]

Scripps Institution of Oceanography