De mysterieuze getijden van Evripos

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN GRIEKENLAND

IN HET oosten van Griekenland, vlak bij de stad Chalcis, scheidt een smalle zeestraat het vasteland van het eiland Euboea (Évvoia) — het kanaal van Evripos. Dit is acht kilometer lang en varieert in breedte van ruim anderhalve kilometer tot slechts veertig meter. Op de ondiepste plek is het slechts zes meter diep. De naam Evripos, die „snelle stroom” betekent, is een goede beschrijving van de soms wilde stroming van het water in het kanaal die vaak een snelheid bereikt van zo’n twintig kilometer per uur. Vreemd genoeg schijnt er op sommige dagen echter slechts een zwakke, of zelfs helemaal geen stroming te zijn! Veel bezoekers van Chalcis komen naar een kleine brug over het kanaal om dit ongewone getijdenfenomeen gade te slaan.

Getijden ontstaan door de aantrekkingskracht van de zon en de maan op de zeeën op aarde. Hierdoor wisselen de getijden naargelang de positie van de aarde ten opzichte van de zon en de maan. Tijdens nieuwe maan bevinden de zon en de maan zich aan dezelfde zijde van de aarde. Tijdens volle maan bevinden ze zich aan weerskanten van de aarde. In beide gevallen zorgen de zon en de maan samen voor de hoogste getijden.

Het kanaal van Evripos heeft gewoonlijk binnen zo’n 24 uur tweemaal hoogtij en tweemaal laagtij. De stroom gaat 6 uur en 13 minuten in één richting, en dan na een korte pauze in de tegenovergestelde richting. Dit regelmatige patroon gaat 23 of 24 dagen van de maanmaand zo door. Maar tijdens de laatste 4 of 5 dagen van de maand gebeuren er ongewone dingen. Op sommige dagen wisselt de stroomrichting helemaal niet en op andere dagen misschien wel 14 keer!

Pogingen om het verschijnsel te verklaren

Het verschijnsel van Evripos heeft duizenden jaren lang waarnemers versteld doen staan. Volgens de populaire overlevering zou Aristoteles (vierde eeuw v.G.T.) hier verdronken zijn nadat hij zich, wanhopig omdat hij het raadsel van de getijden niet kon verklaren, in het kanaal had gestort. In werkelijkheid  had hij in plaats hiervan getracht de getijden te verklaren. In zijn werk Meteorologica schreef hij: „Het lijkt alsof de zee door de nauwe kloof stroomt vanwege het omringende land. De zee stroomt van een kleinere watermassa naar een grotere door het trillen van de grond.” Aristoteles dacht abusievelijk dat de grond heen en weer deinde door de golven van de zee en als gevolg van de aardbevingen die veelvuldig in het gebied voorkomen. Ongeveer een eeuw later zag de Griekse astronoom Eratosthenes „dat de zee aan elk uiteinde [van het kanaal] een verschillend niveau had”. Hij dacht dat de stromingen zich voordeden omdat de twee oevers van de zeestraat in hoogte verschilden.

Zelfs nu nog wordt de onregelmatigheid van de getijden van Evripos niet volledig begrepen. Maar het lijkt duidelijk dat de regelmatige stroom het gevolg is van een verschil in waterniveau aan de twee uiteinden van het kanaal. Daardoor stroomt het water met grote snelheid omlaag van het hoge naar het lage niveau. Het hoogteverschil kan wel veertig centimeter zijn en dit is vanaf de brug in Chalcis te zien.

Vanwaar het verschil?

Hoe kan het hoogteverschil worden verklaard? De opkomende getijstroom van de oostelijke Middellandse Zee splitst zich bij aankomst bij het eiland Euboea in twee takken. De westelijke tak stroomt de zuidelijke kant van het kanaal in. Maar de oostelijke tak moet, voordat hij vanuit het noorden het kanaal in kan, helemaal om het eiland heen stromen. Die langere route vertraagt de aankomst van de oostelijke stroom bij Evripos met ongeveer een uur en een kwartier. Onder die omstandigheden kunnen de zeespiegel en bijgevolg de waterdruk aan de ene kant van het kanaal veel groter zijn dan aan de andere kant. De toegenomen druk vergroot de kracht van de regelmatige getijstromen in het kanaal.

Maar hoe staat het met de onregelmatige stromen? Tijdens het eerste en het laatste kwartier van de maan werkt de getijkracht van de zon de getijkracht van de maan tegen in plaats van die te versterken. Terwijl de maan laagwater veroorzaakt, zorgt de aantrekkingskracht van de zon voor het ontstaan van hoogwater. Het gevolg is dat er dan minder verschil is tussen de zeeniveaus aan het noordelijke en het zuidelijke uiteinde van het kanaal. De kracht van de stroming is dan ook veel kleiner geworden. Wanneer er wind staat, wordt de stroming soms volledig tenietgedaan en tot stilstand gebracht.

Er zou uiteraard nog meer over het intrigerende, mysterieuze gedrag van de stroming verteld kunnen worden. Bezoek als u ooit in Griekenland bent eens Euboea om met eigen ogen het fascinerende verschijnsel van de getijden van Evripos gade te slaan!

[Kaarten op blz. 12, 13]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

MIDDELLANDSE ZEE

EGEÏSCHE ZEE

EUBOEA

Chalcis

De Straat van Evripos

GRIEKENLAND

ATHENE

[Verantwoording]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Illustratie op blz. 13]

Luchtfoto van de Straat van Evripos