De invloed van kranten

Toen de Eerste Wereldoorlog een eind maakte aan de Duitse monarchie, kwam er in Berlijn een sociaal-democratische regering aan de macht. Later probeerden communisten deze nieuwe regering omver te werpen. Zowel de communisten als de regering dachten dat als ze de pers in handen hadden, ze niet alleen de controle zouden krijgen over de publieke opinie, maar ook over het volk. Zo begon er een verwoede strijd om de macht over de pers.

DE AFGELOPEN eeuwen hebben kranten invloed gehad op de cultuur en de politiek, een belangrijke rol in de zakenwereld gespeeld, en het dagelijks leven van miljoenen beïnvloed. Welke rol spelen ze in uw leven?

Waarschijnlijk zag de allereerste Europese krant in 1605 in Duitsland het daglicht. In sommige landen lezen nu drie op de vier mensen van boven de veertien elke dag een krant. Terwijl er in bepaalde ontwikkelingslanden per duizend inwoners nog geen twintig exemplaren van een dagblad zijn, zijn dat er in Noorwegen ruim zeshonderd. Wereldwijd concurreren zo’n 38.000 kranten met elkaar om de aandacht van de lezers.

Overal worden mensen door kranten over belangrijke zaken geïnformeerd. Maar kranten doen meer. Ze bieden informatie op grond waarvan veel lezers zich een mening vormen. Volgens Dieter Offenhäusser van de Duitse Unesco Commissie beïnvloedt „het dagelijks lezen van de krant . . . onze houding, ons gedrag en zelfs onze fundamentele morele waarden”.

Historici zeggen dat kranten oorlogen hebben ontketend, ondersteund en gerechtvaardigd. Daarbij noemen ze de Frans-Duitse Oorlog van 1870-1871, de Spaans-Amerikaanse Oorlog van 1898 en de Vietnamoorlog van 1955-1975. Veel zakenlieden, wetenschappers, sterren uit de amusementswereld en politici zijn ten val gekomen door een in de kranten gepubliceerd schandaal. In het geval van de beruchte Watergate-affaire midden jaren zeventig leidde onderzoeksjournalistiek tot een serie gebeurtenissen die de Amerikaanse president Richard M. Nixon noopten af te treden. Of de invloed ervan nu ten goede of ten kwade is, de pers is een medium om rekening mee te houden.

Maar hoe is die invloed begonnen? Hoe betrouwbaar is dat wat we in onze kranten lezen? Welke voorzorgen moeten we nemen om er echt iets aan te hebben?

[Illustratie op blz. 3]

De krantenoorlog in Berlijn na de Eerste Wereldoorlog