Een rivier die de andere kant op stroomt

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN CAMBODJA

HEBT u ooit een rivier gezien die in tegengestelde richting stroomt? Of een bos dat een halfjaar lang onder water staat? Wist u dat sommige mensen in drijvende huizen wonen die moeten worden verplaatst omdat het water verdwijnt? Dat kan niet, denkt u misschien. Maar waarschijnlijk denkt u daar anders over na een bezoek aan Cambodja tijdens de regentijd.

Elke dag, van half mei tot eind oktober, betrekt de heldere ochtendhemel en regent het ’s middags pijpenstelen. Het water gutst over wat eens droge, stoffige grond was, en rivieren treden buiten hun oevers.

Waarom in tegengestelde richting?

Kijk eens op de kaart naar de plaats waar de reusachtige Mekong samenkomt met de Tonle Saprivier. De wateren vloeien samen en splitsen zich kort daarna in de eigenlijke Mekong en de Bassac. Ze stromen verder zuidwaarts door Vietnam om uiteindelijk de gigantische Mekongdelta te vormen.

Kort na het begin van de regentijd lopen de lagergelegen delen van de delta onder water. De aanzwellende wateren vullen ook zijrivieren die buiten het regenseizoen droog staan. Door de aanhoudende regen raakt de Tonle Saprivier zo vol dat hij uiteindelijk noordwaarts begint te stromen in plaats van zijn gebruikelijke weg naar het zuiden te volgen. Zo stroomt de gezwollen rivier in tegengestelde richting tot hij in het Tonle Sapmeer uitmondt.

Dit meer is gelegen in een ondiepe vlakte zo’n honderd kilometer van Phnom Penh, de hoofdstad van Cambodja. In het droge seizoen is de oppervlakte van het meer ongeveer drieduizend vierkante kilometer. Maar in de regentijd krijgt het meer een oppervlakte van wel vier tot vijf keer de normale grootte. Het is dan het grootste zoetwatermeer in Zuidoost-Azië.

Gebieden waar zich eerst rijstvelden, wegen, bomen en dorpen bevonden, staan nu onder water. Vissers, die normaal met hun boten in water drijven dat maar een meter diep is, varen nu over de toppen van bomen die wel tien meter hoog zijn! Elders betekent zo’n grootschalige overstroming gewoonlijk een ramp, maar de mensen van Cambodja vinden het vaak een zegen.

Als een overstroming een zegen is

De terugstromende rivier laat in het Tonle Sapbekken vruchtbare lagen slib achter. Bovendien zwemmen enorme aantallen vissen vanuit de Mekong naar het meer en paaien daar in het voedselrijke gebied. Het Tonle Sapmeer is zelfs een van de rijkste bronnen van zoetwatervissen ter wereld. Na de regentijd zakt het water in het meer zo snel dat vissen soms in de bomen blijven vastzitten en de vissers ze er zo uit kunnen plukken!

Door deze jaarlijkse overstromingen is een dynamisch ecosysteem ontstaan. Bomen en andere planten die groeien in gebieden die onderlopen, hebben een andere groeicyclus dan planten in gebieden die niet overstroomd worden. Tropische bomen groeien normaal gesproken traag, laten in het droge seizoen hun bladeren vallen en krijgen in de regentijd nieuwe bladeren. In tegenstelling hiermee laten de bomen in het gebied van het Tonle Sapmeer hun bladeren pas vallen als ze tijdens de regentijd onder water komen te staan. En in het regenseizoen gaan ze niet harder groeien, maar wordt de groei juist afgeremd. Als de droge tijd begint en het water zakt, komen de bomen in de knop en beginnen de bladeren snel te groeien. Op de drooggevallen grond blijft een laag rottende bladeren achter die tijdens het droge seizoen bomen en andere planten van voeding voorziet.

Woningen op palen en drijvende platforms

Hoe zit het met de mensen in dit gebied? Sommigen bouwen kleine huizen op palen. In de droge  tijd bevinden die huizen zich wel zes meter boven de grond. Maar als het water de hoogste stand heeft bereikt, kunnen vissersboten en de metalen kuipen die soms gebruikt worden om kinderen mee te vervoeren, vlak voor de deur aanleggen.

Anderen wonen in een soort woonboot, een huis dat gebouwd is op een drijvend platform. Als het gezin zich uitbreidt, wordt het huis vergroot met een extra platform. Er zijn naar schatting 170 drijvende dorpen op het meer.

Overdag zijn jong en oud op het water druk bezig met fuiken en visnetten. Als het waterniveau stijgt of daalt, worden huizen of hele dorpen soms een aantal kilometer verplaatst zodat ze dicht bij de nieuwe oever of bij productievere visgebieden blijven.

Lange kano’s worden kruidenierszaken of drijvende markten, die in de uiteenlopende dagelijkse behoeften van de gemeenschap voorzien. Ze doen ook dienst als openbare ’bussen’. Schoolgaande kinderen gaan naar een drijvend schooltje. Alles, van planten tot mensen, leeft naar het ritme van het water in het land waar de rivier de andere kant op stroomt.

[Kaart op blz. 23]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Droge seizoen

Regenseizoen

CAMBODJA

Tonle Sapmeer

Tonle Saprivier

Mekong

PHNOM PENH

Bassac

Mekongdelta

VIETNAM

[Illustratie op blz. 23]

Een jongen op de Tonle Saprivier

[Illustraties op blz. 23]

Foto’s van hetzelfde dorp in het droge en in het regenseizoen

[Illustratieverantwoording op blz. 23]

Map: Based on NASA/Visible Earth imagery; village photos: FAO/Gordon Sharpless