Een unieke stad van papier

EEN stad van papier? Inderdaad, maar geen echte stad. Het is een maquette van Praag, die bewaard is gebleven in het Stedelijk Museum in de Tsjechische hoofdstad. De bouwer ervan was Antonín Langweil, die er elf jaar aan gewerkt heeft, van 1826 tot aan zijn dood in 1837. Hoe kwam hij erbij om aan zo’n moeilijk project te beginnen?

Langweil werd in 1791 geboren in Postoloprty, een stadje in wat nu Tsjechië is. Nadat hij aan de kunstacademie van Wenen een opleiding tot lithograaf had gevolgd, was hij de eerste die in Praag een werkplaats begon om litho’s te maken. Maar omdat zakendoen niet zijn sterkste kant was, ging zijn bedrijfje failliet. In 1826 zag hij op een tentoonstelling in Praag een gipsmodel van de stad Parijs. Daardoor geïnspireerd besloot hij een maquette van Praag te bouwen van papier en wat hout.

Eerst besteedde Langweil een aantal jaren aan het zeer nauwkeurig vastleggen van details van de stad. Hij liep door elke straat, waarbij hij schetsen maakte en de precieze locatie noteerde van gebouwen, schuren, standbeelden, bomen, en bankjes in parken. Hij lette zelfs op vaten die hij op de grond zag liggen, op gebroken ruiten, een ladder die tegen de muur stond en stapels hout! Vervolgens begon hij aan de bouw van  zijn maquette, die een schaal kreeg van 1:480. Om zijn schamele inkomen wat aan te vullen, bouwde hij ook schaalmodellen van herenhuizen.

In 1837 kreeg hij tbc en in juni van dat jaar stierf hij. Hij liet een vrouw en vijf dochters achter. Drie jaar later werd zijn maquette ondergebracht in het Patriottisch Museum (nu: Nationaal Museum). Hoe kwam die daar terecht? In 1840 had de weduwe van Langweil de maquette te koop aangeboden aan keizer Ferdinand I. Die kocht de maquette en schonk hem vervolgens aan het museum. Het bouwsel kwam aan in negen kratten. Een woordvoerder van het Stedelijk Museum van Praag, waar de maquette nu staat, zei later: „Langweils schaalmodel werd in de negentiende eeuw slechts sporadisch tentoongesteld. In 1891 maakte het deel uit van de Jubileumtentoonstelling. Voor die gelegenheid werden er kostbare reparaties aan verricht. (...) Vanaf 1905 werd de maquette permanent tentoongesteld in het Nationaal Museum.”

In trek bij historici

Langweils papieren stad is heel populair. De maquette heeft een afmeting van 5,76 bij 3,24 meter en staat in een glazen vitrine, waarin kleine lampjes zijn aangebracht. De ’stad’ ziet er zo echt uit dat je bijna zou vergeten dat het om een maquette gaat! Langweil bouwde elk van de meer dan tweeduizend miniatuurgebouwen met uiterste precisie.

Hij voorzag de gebouwen bijvoorbeeld van nummers en voegde straatlantaarns, goten en kasseien toe. Zijn weergave van kerken met hun glas-in-loodramen is zo getrouw dat zelfs te zien is waar ruitjes ontbraken of gebroken waren. Op plekken waar het pleisterwerk van huizen was afgebrokkeld, zijn de bakstenen zichtbaar. Ook de rivier de Moldau kronkelt door de stad.

Tegenwoordig is de papieren stad van Langweil niet alleen een interessant museumstuk maar ook een trekpleister voor kunstliefhebbers en voor historici die willen zien hoe Praag in de loop van de tijd is veranderd. Het is logisch dat veel delen van de stad er nu heel anders uitzien omdat ze herbouwd of gerestaureerd zijn. Dat geldt vooral voor de Joodse wijk en het deel van Praag dat de Oude Stad wordt genoemd. Dankzij de moderne technologie is de maquette nu gedigitaliseerd, waardoor bezoekers het Praag van 1837 kunnen bekijken als interactief 3D-model.

In april 1837 vroeg de zieke Langweil of zijn maquette in het Patriottisch Museum kon worden ondergebracht, maar men had geen belangstelling. Wat zal hij teleurgesteld zijn geweest! Maar als hij nog zou leven en in het museum op een computerscherm door zijn oude Praag zou ’wandelen’, zou hij zeker het gevoel hebben dat al zijn inspanningen de moeite waard waren geweest.

[Illustratie op blz. 10]

Antonín Langweil

[Illustratie op blz. 10]

Langweils maquette van de stad Praag

[Illustratie op blz. 10, 11]

Een close-up van de maquette

[Illustratieverantwoording op blz. 10]

Page 10, Langweil: S laskavým svolením Národního muzea v Praze; pages 10 and 11, model photos: S laskavým svolením Muzea hlavního mesta Prahy