Ain Jalut: Een keerpunt in de wereldgeschiedenis

WOESTE krijgers te paard rukten op vanuit Mongolië en verwoestten elke stad die zich niet wilde overgeven. In februari 1258 deden ze een aanval op Bagdad en sloegen ze een bres in de muren. Een week lang moordden en plunderden ze erop los. De hele islamitische wereld sidderde van angst voor de Mongolen *.

Het leger trok verder naar het westen, en in januari 1260 onderging Aleppo (Syrië) hetzelfde lot als Bagdad. In maart opende Damascus zijn poorten voor de Mongolen en gaf zich over. Kort daarna werden de Palestijnse steden Nabloes (vlak bij het oude Sichem) en Gaza ingenomen.

Hoelagoe (of Hülegü), de generaal van de Mongolen, eiste dat ook sultan al-Muzaffar Sayf al-Din Qutuz, de islamitische heerser van Egypte, zich overgaf. Hij dreigde dat het anders slecht met Egypte zou aflopen. Zijn leger was vijftien keer zo groot als het Egyptische leger, dat maar 20.000 soldaten had. „De islamitische wereld stond op het punt uitgeroeid te worden”, zegt professor Nazeer Ahmed, deskundige op het gebied van de islamitische geschiedenis. Wat kon de sultan doen?

Qutuz en de Mamelukken

Qutuz was een Mameluk, een slaaf van Turkse afkomst. De Mamelukken hadden gediend in het leger van de Ajjoebidische sultans van Caïro (Egypte). Maar in 1250 kwamen  deze slaven tegen hun meesters in opstand en werden ze de heersers van Egypte. Later greep Qutuz de macht, en in 1259 werd hij sultan. Deze ervaren krijger was niet van plan zich zonder slag of stoot over te geven. Maar hij leek weinig kans te maken om de Mongolen te verslaan. Toen vonden er echter een aantal gebeurtenissen plaats die de loop van de geschiedenis zouden bepalen.

Hoelagoe kreeg het bericht dat Möngke, de grote chan, in het verre Mongolië was overleden. Omdat hij verwachtte dat er in zijn vaderland een machtsstrijd zou uitbreken, trok hij het grootste deel van zijn troepen terug. Hij liet 10.000 tot 20.000 man achter — naar zijn mening voldoende om de verovering van Egypte te voltooien. Qutuz besefte dat het tij was gekeerd. Als hij de indringers wilde verslaan, dan was dit zijn kans.

Tussen Egypte en de Mongolen bevond zich nog een vijand van de moslims: de legers van de kruisvaarders die naar Palestina waren gekomen om het ’Heilige Land’ te claimen. Qutuz verzocht hun om een veilige doortocht en om het recht proviand te kopen voor zijn oorlog tegen de Mongolen. De kruisvaarders stemden hierin toe. Qutuz was namelijk hun enige hoop om van de Mongolen af te komen, die voor hen net zo’n groot probleem vormden als voor de moslims.

Hiermee was het toneel gereed voor een beslissende strijd tussen de Mamelukken en de Mongolen.

Ain Jalut in Palestina

De troepen van de Mamelukken en de Mongolen kwamen in september 1260 tegenover elkaar te staan in Ain Jalut, op de Vlakte van Esdrelon. Ain Jalut schijnt vlak bij de oude stad Megiddo * te hebben gelegen.

 De historicus Rashid al-Din zegt dat de Mongolen bij Megiddo door de Mamelukken in een hinderlaag werden gelokt. De meeste ruiters van Qutuz verschansten zich in de heuvels rond de vlakte, en een klein deel van het leger trok op om een aanval uit te lokken. Omdat de Mongolen dachten dat ze het hele leger voor zich hadden, vielen ze aan. Toen kwam Qutuz in actie. Zijn ruiters galoppeerden op het Mongoolse leger af en vielen het in de flanken aan. De indringers werden verslagen.

Dit was de eerste Mongoolse nederlaag sinds het leger 43 jaar eerder zijn opmars naar het westen was begonnen. Hoewel de troepenmacht die erbij betrokken was relatief klein was, wordt de slag bij Ain Jalut gezien als een van de belangrijkste in de geschiedenis. Hierdoor werd voorkomen dat de moslims uitgeroeid werden, raakten de Mongolen hun onoverwinnelijke imago kwijt en konden de Mamelukken verloren gebieden heroveren.

De nasleep van Ain Jalut

De Mongolen kwamen nog een aantal keren terug naar Syrië en Palestina, maar ze hebben nooit meer een bedreiging gevormd voor Egypte. De afstammelingen van Hoelagoe vestigden zich in Perzië, bekeerden zich tot de islam en werden na verloop van tijd beschermheren van de islamitische cultuur. Hun gebied kwam bekend te staan als het Perzische il-chanaat (vorstendom).

Qutuz kon niet lang van zijn overwinning genieten. Hij werd al snel vermoord door rivalen, onder wie Baibars, de eerste sultan van een herenigd Egypte en Syrië. Door velen wordt hij als de grondlegger van het Mamelukse Rijk gezien. Zijn pas opgerichte staat was goed georganiseerd en welvarend, en bleef zo’n tweeënhalve eeuw bestaan, tot 1517.

In die periode verdreven de Mamelukken de kruisvaarders uit het Heilige Land. Daarnaast stimuleerden ze de handel, industrie en kunst, en bouwden ze ziekenhuizen, moskeeën en scholen. Onder hun bestuur werd Egypte het onbetwiste centrum van de islamitische wereld.

De slag bij Ain Jalut had niet alleen invloed op het Midden-Oosten, maar ook op de Westerse beschaving. Het tijdschrift Saudi Aramco World zegt: „Als de Mongolen Egypte hadden veroverd, hadden ze na de terugkeer van Hoelagoe hun veroveringstocht via Noord-Afrika kunnen voortzetten tot aan de Straat van Gibraltar.” Omdat de Mongolen ondertussen ook Polen hadden bereikt, zou Europa in dat geval behoorlijk in de knel hebben gezeten.

„Zou de renaissance in Europa onder die omstandigheden hebben plaatsgevonden?”, vraagt hetzelfde tijdschrift. „De wereld zou er dan waarschijnlijk heel anders hebben uitgezien.”

[Voetnoten]

[Kaart op blz. 12]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Damascus

SYRIË

Berg Tabor

Vlakte van Esdrelon

Ain Jalut (bij Megiddo)

Nabloes (Sichem)

Jeruzalem

Gaza

EGYPTE

[Illustratie op blz. 12]

Plaats van het oude Megiddo

[Illustratie op blz. 13]

Ain Jalut, op de Vlakte van Esdrelon, waar in september 1260 de slag tussen de Mamelukken en de Mongolen plaatsvond

[Verantwoording]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Illustratie op blz. 14]

Ruïne van het oude Sichem, met op de achtergrond een deel van het huidige Nabloes