Van boekrol tot codex — Hoe de Bijbel een boek werd

DOOR de eeuwen heen hebben mensen op veel manieren informatie bewaard. In het verleden legden schrijvers hun woorden vast op monumenten, stenen of houten tafeltjes, vellen perkament en ander materiaal. Tegen de eerste eeuw was in het Midden-Oosten de boekrol de gangbare drager van het geschreven woord. Later kwam de codex, die mettertijd de boekrol verving en het universele middel werd om geschreven materiaal te bewaren. De codex heeft ook aanzienlijk bijgedragen tot de verspreiding van de Bijbel. Wat was de codex en hoe is hij in gebruik geraakt?

De codex was het prototype of de vroegste vorm van het moderne boek. Hij bestond uit vellen die werden gevouwen en verzameld en langs de vouw werden aaneengehecht. De vellen werden aan beide kanten beschreven en beschermd door een kaft. De vroege codex leek niet erg op de boeken van tegenwoordig, maar zoals bij de meeste uitvindingen het geval is, werd hij ontwikkeld en aangepast naargelang van de behoeften en voorkeuren van degenen die hem gebruikten.

Hout, was en perkament

Aanvankelijk werden codices vaak gemaakt van houten tafeltjes die met was bestreken waren. Beschreven wastafeltjes, polyptycha, die aan hun lange kant aaneengehecht waren, zijn aangetroffen in Herculaneum, een stad die samen met Pompeji verwoest werd bij de uitbarsting van de Vesuvius in 79 G.T. Uiteindelijk werden de harde tafeltjes vervangen door vellen opvouwbaar materiaal. In het Latijn werden deze codices of boeken membranae of perkamenten genoemd, naar het leer dat meestal voor de bladen werd gebruikt.

Sommige nog bestaande codices werden van papyrus gemaakt. De oudst bekende christelijke codices, die in het droge klimaat van sommige streken van Egypte bewaard zijn gebleven, zijn papyri. *

Boekrol of codex?

Blijkbaar hebben de christenen op z’n minst tot omstreeks het einde van de eerste eeuw  voornamelijk de boekrol gebruikt. Van het einde van de eerste eeuw tot de derde eeuw lagen de voorstanders van de codex en die van de boekrol met elkaar in de clinch. De behoudenden, gewend aan het gebruik van de boekrol, aarzelden om ingeburgerde gewoonten en tradities op te geven. Maar bedenk eens wat er bij het lezen van een boekrol kwam kijken. Een boekrol bestond meestal uit een vast aantal vellen papyrus of perkament die aan elkaar gelijmd waren zodat er een lange strook ontstond, die dan werd opgerold. De tekst werd in kolommen op de voorkant van de rol geschreven. Wilde iemand die lezen, dan ontrolde hij de rol om de gewenste passage te zoeken. Na het lezen rolde hij de boekrol weer op (Lukas 4:16-20). Voor een enkel literair werk was vaak meer dan één rol nodig, wat het gebruik ervan nog lastiger maakte. Hoewel de christenen er kennelijk vanaf de tweede eeuw de voorkeur aan gaven de Bijbelboeken in codexvorm te kopiëren, is men de boekrol nog eeuwen blijven gebruiken. Deskundigen geloven niettemin dat het feit dat de christenen de codex gebruikten, een belangrijke rol heeft gespeeld bij de wijdverbreide aanvaarding ervan.

De voordelen van de codex liggen voor de hand: de capaciteit, de gebruiksvriendelijkheid en het draaggemak. Hoewel sommigen in de vroege dagen die voordelen beseften, aarzelde de meerderheid om het gebruik van de boekrol op te geven. Maar diverse factoren leidden in de loop van verscheidene eeuwen langzaam maar zeker tot de opkomst van de codex.

Vergeleken bij de boekrol was de codex economischer. Er kon op beide kanten van een blad geschreven worden en verscheidene boeken konden in één band worden gebonden. Volgens sommigen had de codex zijn succes onder christenen en onder bijvoorbeeld juristen vooral te danken aan het gemak waarmee specifieke passages in de codex te lokaliseren waren. Voor christenen waren compacte teksten — of gewoon een handige lijst Bijbelcitaten — bijzonder nuttig bij het evangelisatiewerk. Bovendien had de codex een kaft, vaak van hout gemaakt, zodat hij langer meeging dan de boekrol.

Codices waren ook praktisch als iemand zelf wilde lezen. Tegen het einde van de derde eeuw waren er onder belijdende christenen perkamenten zakevangeliën in omloop. Sindsdien zijn er letterlijk miljarden exemplaren van de volledige Bijbel of delen ervan in codexvorm vervaardigd.

Tegenwoordig zijn er heel wat middelen die de goddelijke wijsheid in de Bijbel snel en makkelijk toegankelijk maken. Ze is te vinden op computers, audio-opnamen en de gedrukte bladzijde. Welke vormgeving van de Bijbel ook uw voorkeur geniet, ontwikkel liefde voor Gods Woord en houd u er dagelijks mee bezig. — Psalm 119:97, 167.

[Voetnoot]

[Illustraties op blz. 15]

De codex heeft aanzienlijk bijgedragen tot de verspreiding van de Bijbel