Ke Ntaba di Nyaka re ba le Tshepo?

KE MO go nyoko makega ying ka Daniel wa gore ne a na le bolwele bya khensa wa gore re bolabodiye ka yene ga hlogotaba ya go fela, mola a f’lo ya mahlong a ngangarele tshepo yo ne a le nayo? Ayitsano ne a ko ba a hludiye bolwele bya khensa? Ayitsano ne a ko ba a sa phela? Le mong bo ba dumelang taba ya tshepo ne ba ka sa nape ba segelela sepheto sa gore ne go nyoko makega ying ka yene. Yone ke mong taba. Di nyaka go sa tlatsiwi le meetši ga taba ya tshepo. Tshepo a yi sehlare sa dilo ka moka.

Mo Dr. Nathan Cherney a bolabodisana le ba ditaba tsa setiši sa CBS, o hlatodiyye gore go natifisa taba ya tshepo ga bo ba gore ba lwala ka matla go kotsi: “Banna ba bangwana ba lakatsa basadi ba bona ka taba la gore ba re a ba tineye nako ya go ghayela fote a ba tseye dilo gabutši.” Dr. Cherney o tokegele ka gore: “Go tseya dilo ka mokgonone go makiye gore batho ba titshokanye ka gore ba ka di kgona tsa go lawola bolwele ke mokane mo di ba šita, di šupetsa nkare motho aa leketsa ka matla go lawola bolwele byone fote tsotsone ke go ba kgahlisela.”

Nnete ke gore bo ba nang le malwele ya go sa fole ba ntweng ya go ba šiya ba se na matšhika. Go maka gore ba kokone ke lekwalo go yeketsa mathatha ya ba nang nawo go leng so mašaga ya bona ma tshwaneleng ma kganele kgole naso. Nje re ka napa re fetsa ka gore tshepo a yi gelepe ka selo?

Awwa. Mo re beyisa, togotela yela ne re bolabola ka yona, a yi fodisi bolwele fote a yi lefisi lephelo​—mara yi maka gore ye a lwalang a tikwe a pasopegiye mo a kene a tiyisele bolwele. Ditogotela tsa mošaga wonone di tseyela gedimo mokgwa wa go yalafa wa go maka gore motho a dule a jabodiye le mo motho yene a lwala ka matla. Di tlele tsa go šihlela gore tshepo yi ka gelepa ga taba ya mošaga wonone​—le ga tse dingwana.

Ka Mokgo Tshepo yi Gelepang ka Gona

Dr. W. Gifford-Jones wa gore o ngwala ditaba tsa go yelana le tsa go yalafa o re, “Tshepo yi ka gelepa ka mokgo motho a tseyang dilo ka gona.” O lebelele tso di yyeng dya nyakodiwa gore a bone gore go thega motho wa gore o lwala ka matla ga taba ya ka mokgo a tikwang go ka mo gelepa ka mokgo mang. Ba naganela gore go thega batho ka mokgonone go ba gelepa gore ba be le tshepo fote ba tseye dilo gabutši. Ka 1989 mo ba nyakolla ba krayye gore batho ba go lwala ba gore baa ba thega ba phidiye nako ya go lefa mara gana byalo mo ba nyakolla, tso ba di krayang a di nape di teya setempe ga taba yone. Le mo go le ka mokgonone, tso ba di krayyeng di šihlela taba ya gore batho ba gore baa ba thega mo ba lwala ga taba ya ka mokgo ba tikwang, a ba kgahleletsege ka matla fote a ba kwe go baba ka matla go tshwana le ba gore a ba thege ke motho.

Lebelela tse dingwana tso ba di krayyeng tso di šupetsang ka mokgo taba ya go tseya dilo gabutši le go sa di tseye gabutši go tšhelang letsogo ga taba ya malwele ya pelo, coronary heart disease (CHD). Mogoba wa banna ba go teya ka ku ga 1 300 ba yye ba wo pombhola gore ba thogo bona gore ayitsano lephelo ba le tseya gabutši kela awwa. Ka nthago ga lesome la mengwaga, ba krayye gore diphesente tsa go teya ka ku ga 12 ga banna bone ne ba na le malwele ya go yelana le pelo. Ga bo ba gore ne ba na le bolwele, ba go tlala ne go le bo ba gore ne ba sa tseye lephelo gabutši. Laura Kubzansky, wa gore ne go le phrofesa ya gore yi fo gelepa ga tso tsa go yalafa le tsa maphelelo ya batho ya ku Harvard School of Public Health, o re: “Dilo tsa go tlala tso di šihlelang taba ya gore ‘go tseya dilo gabutši’ go gelepa motho gore a phelege a di so nyakodiwi gabutši​—taba ya gore go tseya dilo gabutši go tšhela letsogo ga taba ya go yalafa malwele ya go yelana le pelo yi sa thathafa.”

Tse dingwana tso ba di krayyeng mo ba nyakolla di šupetsa gore bo ba titseyang go le dikoka ka matla a ba yakgoswe ba hluhlutela ka nthago ga ophareyišini mara bo ba titseyang go se dikoka ba yakgoswa ba hluhlutela. Ba krayye gore taba ya go tseya lephelo gabutši le go lefa ga lephelo dya yelana. Fote ba go nyakolla ba lebelele gore taba ya go tsofala yi yama bo ba šeleng ba gudiye ka mokgo mang. Mo bo ba gore ba šele ba gudiye ba ba romela melayetsa ya go bolabola dilo tsa gabutši tsa mo motho a kene a tsofala tsa go tshwana le go šupetsa gore ba hlalefiye fote ba tšiba dilo tsa go tlala, dilo tsone di ba tšhofa gore ba thomise go sepela go tshwana le motho wa gore o šihliye. Ba tšhentšha nkare ba fetsiye 12 ya mabeke ba kene ba jima!

Ke ntaba tshepo le go tseya dilo gabutši go ka gelepa gore motho a dule a phelegiye? Di ka makega gore ba tsa sayense le ditogotela a ba soko kwisisa mmele le monagano wa motho gabutši tsa gore ba ka šinya ba fetola taba yowa ba sa kamake. Le mo go le ka mokgonone, bo ba go tšiba dilo ka matla ba gore ba tšhutiye ka taba yowa ba ka fo naganela ba berekisa tso ba šeleng ba di tšiba. Mo re beyisa, phrofesa wa gore o tšhutisa ka taba ya ka mokgo mmele o berekisanang le monagano, o re: “Go jabola le go ba le tshepo, di maka motho gore a fo tikwa a yi tse tswee. Ke seyemo sa go jabodisa sa gore motho o fo tikwa a se na sa go mo kgongwetsa fote mo dilo di le ka mokgonone, mmele wa tiyelela. Ke se sengwana sa dilo tso batho ba ka timakelang sona gore ba dule ba phelegiye gabutši.”

Taba yowa yi ka šiya ditogotela tse dingwana, ba go bereka ka monagano le ba tsa sayense ba yahlamme mara a yi ya nyuwane ga bo ba tšhutiyeng Baebele. Gana hala ga 3 000 ya mengwaga ya go fela, Kgoši Solomoni wa gore o hlalefiye ka matla o yye a hlohletsediwa go ngwala gore: “Pelo ya gore yi jabodiye yi tshwana le sehlare sa gabutši, mara moya mo wo hlupegiye wo poma matšhika ya motho.” (Diyema 17:22) Lebelela taba ke yowa. Temanyana yowa a yi hlaye gore pelo ya gore yi jabodiye yi yalafa bolwele mara yi re “yi tshwana le sehlare sa gabutši.”

Gabutšibutši, dya kwagala go hlaya gore, Mola tshepo go le sehlare, ditogotela ne di nyoko yeletsa batho gore ba se berekise. Go tokegela gana hone, tso tshepo yi ka di segelelang a di kgere ga taba ya go phelega mmeleng fela.

Go Tseya Dilo Gabutši, Go sa Tseye Dilo Gabutši le Lephelo Lago

Ba go nyakolla ba krayye gore batho ba gore ba tseya dilo gabutši, mokgwa wone wa ba berekela. Ba maka dilo gabutši sekolong, mmerekong le ga tso tsa mekgano. Mo re beyisa, go na le tso ba di krayyeng mo ba nyakolla sekwata sa basadi ba go taboga. Bo ba ba tšhutisang go taboga ne ba pombhola tso basadi bo ba kgonang go di maka ga mokgano wo wa go taboga. Ka nthoko ye nngwana tshepo yo basadi bowa ba nang nayo ne yi pombhodiwa gore yi teya kaye. Ba krayye gore mokgwa wa go pombhola tshepo yo basadi bowa ba nang nayo wo šupetsa gabutši gore ba nyoko phumelela go segela kaye, go phala mekgwa ye mengwana yo yi berekisang ke bo ba ba tšhutisang go taboga. Ke ntaba tshepo yi na le matšhika ya go hlohletsela?

Go tšhutiwwe tsa go tlala mo ba nyakolla taba ya go sa tseye dilo gabutši. Gana hala ga bo 1960, mo bo ba yetang mahlong ga tsa go nyakolla ba leketsa mekgwa ye mengwana ga diphoolwane, ba tikhandele mantsu ya gore “go tšhuta go hloka tshepo.” Ba krayye gore le batho ba ka ba le mokgwa wa mošaga wonone. Mo re beyisa, ba leketsiye mokgwa wowa ga batho ka go ba beya ga gore go rasa ka matla ke mokane ba ba tšhutisa gore ba pute kaye gore go sa sa rasa. Ba di kgonne go maka gore go sa sa rasa.

Mogoba wa bobedi le wona ba wo botsa gore wo make ka mokgonone​—mara mo ba puta ke mo go sa makege selo. Ka taba yonone, batho ba go tlala ga mogoba wone ba yye ba thomisa go kwa nkare a go na so ba ka se makang. Ka nthagonyana mo ba ba leketsa ba berekisa mokgwa wo mongwana, ne ba kamaka go puta mo ne ba tshwanele go puta gona. Ne ba fetsiye le pelo gore a go na so ba ka se makang gore dilo di tšhentšhe. Bo ba tseyang dilo gabutši ga mogoba wa bobedi ne ba fo ya mahlong ba leketsa ba sa lahle tewu.

Dr. Martin Seligman, wa gore o gelepiye go maka mekgwa yo ya go leketsa, di yye dya mo tšhofa gore a tšhute tsa go tlala ga taba ya go tseya dilo gabutši le ya go sa tseye dilo gabutši. Ne a nyakolla ka matla mokgwa wo batho ba nang nawo wa go tikwa ba se na so ba ka se makang. Mokgwa wonone, wo šitisa batho go maka tso ba tshwaneleng ba di make mo ba kene ba phela kela wa maka gore ba sa nyake le go leketsa. Seligman mo a beya monopo wa taba yowa ya go sa tseye dilo gabutši le maphomela ya gona, o yitseri: “Ka nthago ga go tšhuta 25 ya mengwaga a ke kamake gore mo re ka tlwayela go dumela go tseya dilo go tshwana le bo ba sa tseyeng dilo gabutši, tsotsone re ro tinyakela, di nyoko dula di re mamarela fote re nyoko tseyela fase se sengwana le se sengwana so re leketsang go se maka, tsa go sasamela di nyoko re tlela di sa fele.”

Go fo tshwana le tso go bolabodiwweng ka tsona ka ho kgakala, ditaba tsowa di ka kwagala nkare ke tsa nyuwane ga ba bangwana lekgono, mara bo ba tšhutiyeng Baebele a di ba makatse. Lebelela seyema sowa: “Mo o ka kgongwela ka letšatši lo go nang le tsa go kwisa go baba, matšhika yago ma nyoko pomega.” (Diyema 24:10) Eya, Baebele yi di beya lekgwaying gore go kgongwela le taba ya go sa tseye dilo gabutši di nyoko go tseyela matšhika ya go maka dilo. King so o ka se makang gore o kganele kgole le taba ya go sa tseye dilo gabutši ke mokane o thomise go tseya dilo gabutši le go ba le tshepo mo o kene o phela?

[Sethombhe]

Tshepo yi ka gelepa ka matla