Itšhireletše Gotee le Bao o ba Ratago

INTERNET e ka ba sedirišwa se se holago. Eupša go swana le didirišwa tše dintši, e ka dirišwa gampe. Le gona cyberporn—diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa tšeo di lego kgokaganong ya megala—ke mohlala wa go dirišwa mo go bjalo gampe.

Ka go tseba kamoo seswantšho se ka bago matla ka gona, batswadi ba swanetše go dira sohle seo ba ka se kgonago go dira gore mekero yeo e sa kgahlišego ya Internet e se ke ya kgona go bulwa ke bana. Pukwana ya Teen Safety on the Information Highway e nea tsebišo e thušago mabapi le taba ye. E re: “Ga bjale go na le ditirelo tšeo di lekanyetšago mekero ya web bakeng sa dikagare gotee le go hlaola mananeo a go nyakišiša ao a neago batswadi matla a go thibela mehuta ya mekero yeo ba naganago gore ke e sa swanelago. Mananeo a a šoma ka ditsela tše di fapanego. Mekero e mengwe ya go thibela e tsebja e e-na le ditaba tšeo di sa kgahlišego. Mananeo a mangwe a thibela badiriši go tsena mehuteng e itšego ya tsebišo bjalo ka maina le diaterese tša ona. A mangwe a thibela bana ba gago mafelong a tša poledišano goba go thibela bokgoni bja bona bja go romela goba go bala E-mail. Ka kakaretšo, mananeo a a ka dirišwa ke motswadi go thibela feela mehuta ya mekero yeo a bonago e le e sa kgahlišego.”—Bona gape le lepokisi leo le rego “Go Šireletša Bana Diswantšhong Tšeo di Kgothaletšago Bootswa.”

Lega go le bjalo, go swanetše go dumelwa gore batswadi ba ka ya feela bokgoleng bja go hlaola mekero e sa kgahlišego yeo bana ba bona mo gongwe ba ka e bonago. Ba ka se kgone go lebelela bana ba bona motsotso o mongwe le o mongwe. Le gona ngwana goba mofsa yo a sa bogelego diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa ka gae a ka kgona go di bogela ka ntle le go thibelwa go computer sekolong goba legaeng la gabo yo a tsenago le yena sekolo. Ka gona, go okeletša go direng seo ba ka se kgonago bakeng sa go thibela go bogela ga bana ba bona diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa, batswadi ba swanetše go ba thuša go hlagolela letswalo le le kgomegago leo le tlago go ba tutueletša go furalela diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa ka ntle le go hlohleletšwa go dira bjalo.

E tla ba phošo go phetha ka gore batho ba bagolo ba hlamilwe gakaone go feta bana bakeng sa go ka lebelela diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa. Go etša ge re bone sehlogong se se fetilego, diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa ga di a lokela motho le ge e le ofe!

Lega go le bjalo, a re re mohlomongwe o be o dutše o lebelela diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa nako e teletšana. O lemoga gore seo o se dirago ga se kgahliše Modimo, gomme o nyaka go kgaotša mokgwa woo. Na go ka kgonega? Ee, go ka kgonega. Batho ba kgaotša mekgwa e mebe letšatši le lengwe le le lengwe. Ge e ba o tloga o nyaka go lokologa diswantšhong tšeo di kgothaletšago bootswa, o ka kgona go dira bjalo.

Ge e ba o Nyaka go Lokologa

Mogato wa pele ke go kgaotša go lebelela diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa—ka pela-pela! Ge o leta nako e telele, go tla ba thata go kgaotša. Lega go le bjalo, go tlogela go ka ba bonolo go go  bolela go feta go dira. Beibele e hlalosa ka mo go nepagetšego gore sebe e ka ba seo se thabišago ka nakwana. (Ba-Hebere 11:25) Eupša sebe se ka ba sa iša lehung. (Ba-Roma 6:23) Mathomong o ka ikhwetša o dira sehlare-sa-ntšhirela ka mo go fapa-fapanego bakeng sa go lebelela diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa nako le nako. O se ke wa itheetša! Le gona o se ke wa ineela tekong ya go tšwela pele o lebeletše!

Go etša ge go boletšwe pejana lelokelelong le, go lebelela diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa go ka kgoma boemo bja gago bja bophelo kudu. Hlahloba ka potego tsela yeo mokgwa o kgomago tswalano ya gago le ba lapa le bagwera ka yona. Na o monna yo a nyetšego e bile o tate? Mohlomongwe mosadi wa gago le bana ba lemogile diphetogo tše itšego boitshwarong bja gago. Ga e sa le go tloga ge o thoma go lebelela diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa, o ka ba o be o le yo a felago pelo kudu, yo a ngalago, yo a bolokago sephiri kudu goba yo a ikarolago—mohlomongwe le go tseba o sa tsebe. Ka dinako tše dingwe o ka omanya ditho tša lapa ka ntle le lebaka. Ge e ba o lebelela diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa, boitshwaro bja gago mohlomongwe bo bolela ka wena. Bagwera le ditho tša lapa ba lemogile gore go na le seo se fošagetšego. Ba fo ba ba sa tsebe gore ke eng!

Ge e ba o ikhwetša o tantšwe leboelela ke diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa, o se ke wa leka go di lwantšha o nnoši. Hwetša thušo. Tšea mogwera wa gago yo a nago le phihlelo yo o mo holofelago. Ke therešo gore go tla nyakega gore o be le sebete sa go dumela gore o na le bothata ka diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa, eupša mogwera yo a godilego ka tsebo mohlomongwe o tla kgahlišwa ke ge o gata mogato wa pele wa go kgaotša.

Kganyogo e matla ya go kgahliša Modimo ka ntle le pelaelo ke lebaka le matla kudu la go lwantšha diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa. Ge re kgomaretše tsela ya bothakga, re thabiša pelo ya Modimo. (Diema 27:11) Ge re phegelela e fošagetšego, re ‘nyamiša pelo ya gagwe.’ (Genesi 6:6) Ge e ba o le Mokriste, ga go na pelaelo gore o tshwenyega ka maikwelo a Modimo. Gape o swanetše go tshwenyega ka tsela yeo o dirišago monagano wa gago le pelo ya gago ka yona, e lego tšeo di neetšwego Modimo gomme di swanetše go bolokwa di hlwekile bakeng sa tirelo ya gagwe. (Hesekiele 44:23) Beibele o kgothaletša Bakriste gore ba hlape ‘ditšhila tšohle tša nama le tša moya, ba phethe kgethego ya bona ba boifa Modimo.’ (2 Ba-Korinthe 7:1) Ee, poifo e lokilego ya go boifa go se kgahliše Modimo yo a bonago dilo tšohle, e ka go tutueletša gore o lokologe diswantšhong tšeo di kgothaletšago bootswa.

Lega go le bjalo, a re re mohlomongwe ge o dutše o katana le go lokologa, ka kotsi o bula mokero wa Web wo o bontšhago diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa. Tlogela mokero ka pela-pela! Ge e ba go kgonega, tswalela lenaneo la nyakišišo la Internet! Ge e ba o ikhwetša o lekegile gore o boele, retologela go Modimo ka thapelo e tšwago pelong, o mo kgopele gore a go thuše go ganetša teko. Beibele e re: “Dilong ka moka tše le di nyakago, le di tsebiše Modimo.” Ge e ba o ikhwetša o tlaišwa ke dikgopolo tše sa swanelago, rapela  go fihlela o hwetša kimologo. Ke moka ‘khutšo ya Modimo, e fetago tlhaologanyo ka moka, e tlo boloka pelo ya gago le mogopolo wa gago.’ (Ba-Filipi 4:6, 7, bapiša le PK.) Ee, o tla swanelwa ke go tloša dikgopolo tše sa lokago gomme sebakeng sa tšona o bee tšeo e lego “therešô, le tše e lexo bokwala, le tše e lexo tokô, le tše e lexo pelo-thereši, le tše di yaxo ka leratô, tša tumô e botse.”—Ba-Filipi 4:8.

O ka hwetša e le mo go holago go gopola le go naganišiša ka ditemana tša Beibele tše bjalo ka tše di latelago.

“Hee lena ba-rata-Modimo, hlôyang bobe.”—Psalme 97:10.

“Ke ôtlaka mmele wa-ka xore ke o thapišê; xore e se bê kè le motsenedi wa ba bangwê, nna mong ka nyatšêxa.”—1 Ba-Korinthe 9:27.

“Ka gona, bolayang ditho tša mmele wa lena tšeo di lego lefaseng mabapi le bootswa, ditšhila, kganyogo ya dikopano tša botona le botshadi.”—Ba-Kolose 3:5, NW.

“Mang le mang e lexo wa lena a tsebê mosadi e lexo wa xaxwe ka mokxwa wa kxêthêxô le wa xo mo xodiša; A e se bê ka phišêxô le kxanyoxô.”—1 Ba-Thesalonika 4:4, 5.

“Mang le mang e a lebêlêlaxo mosadi à mo kxanyoxa, ó šetše a otswitše pelong ya xaxwe.”—Mateo 5:28.

“Banna a ba tsebê xe xo ba swanetše xe ba rata basadi ba bôná, ka mokxwa wo ba rataxo mebele  ya bôná ka wôna. Xe monna a rata mosadi wa xaxwe ké xôna xe a ithata.”—Ba-Efeso 5:28.

Go na le mabaka a mantši a go phema diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa. Di ka kgoma boemo bja bophelo bja gago o šoro, tša kgopamiša kahlolo ya gago ya go ahlola dilo, tša senya ditswalano tša gago le ba bangwe gomme sa bohlokwa-hlokwa, tša senya tswalano ya gago le Modimo. Ge e ba o se wa hlwa o tsena mokgweng wa go lebelela diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa, gona o se ke wa thoma. Ge e ba o tsene, gona kgaotša ka pela-pela! E ka ba di bontšhitšwe ka pukung goba makasineng goba kgokaganong ya megala, diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa ga di a lokela Bakriste. Di pheme ka ditsela le ge e le dife!

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 9]

Go Šireletša Bana Diswantšhong Tšeo di Kgothaletšago Bootswa

Ditšhišinyo tše di latelago di ka go thuša gore o šireletše bana ba gago dikotsing tša diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa tše di lego go Internet.

• O se ke wa dumelela ngwana wa gago a bula Internet a le ka phapošing ya gagwe ya go robalela. Bea di-computer le ge e le dife tšeo di šomago ka phapošing yeo e tsenwago gabonolo ke ditho ka moka tša lapa.

• Dira gore o tsebe ditirelo tša computer tšeo ngwana wa gago a di dirišago.

• Lekola ge e ba ngwana wa gago a hlamile mokero wa gagwe ka noši wa Web wena o sa tsebe. Gore o dire se, leka go lebelela leina la gagwe ditshepedišong tša nyakišišo tšeo di nyakišišago Internet ka moka ka mo go tseneletšego. Tsenya leina la gagwe ka botlalo ka gare ga ditsebjana bakeng sa go phema mekero e fošagetšego.

• O se ke wa dumelela ngwana wa gago a rulaganyetša go kopana ka go lebanya le modiriši yo mongwe wa computer yo o sa mo tsebego.—Bona lepokisi leo le rego “Seo se Fetago Mehlamo.”

• Le ka mohla o se ke wa arabela melaetšeng goba ditabeng tša dithulaganyo tša go sepediša melaetša tšeo di sa swanelago, tše di hlabišago dihlong, tše di hlohleletšago ntwa goba tše di beago kotsing.

• Lemoša bana ba gago mabapi le go bula ditaba tše di sa swanelago go Internet. Ba rute gore ba gate mogato wa go ikgalemela le ge wena o se gona. Gopola gore di-computer tša sekolong goba tše di lego legaeng la mogwera di ka no se be tlhohlo ya ngwana malebana le diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa.

[Mothopo]

Taba e theilwego ka boripana go Child Safety on the Information Highway le sehlogong seo se lego go Los Angeles Times, July 5, 1999.

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 10]

Seo se Fetago Mehlamo

Go swanetše go bontšhwa tšhetšo e kgolo ge go dirišwa lefelo la tša poledišano la computer. Lefelo la tša poledišano ke mokero wo o dumelelago badiriši ba Internet gore ba boledišane. Ke therešo gore batho ba bantši ba boledišana le bagwera ba kgaufsi ka E-mail. Ba bangwe bao ba dulago kgole le ditho tša malapa ba kgona go kgomarela kgokagano ya ka mehla ka tsela ye. Eupša go na le phapano magareng ga go romela motho yo o mo tsebago E-mail le go etela motho yo mongwe yo o sa mo tsebego. Na o be o ka nagana ka go tobetša nomoro ya mogala ka ntle le boikemišetšo gomme ke moka wa dira segwera le mang goba mang yo a arabago mogala? Le gatee! Ka gona ke ka baka la’ng o hlagolela tswalano le motho yo o tlogago o sa mo tsebe kgokaganong ya megala?

Bothata bjo bongwe bja go boledišana le motho yo o sa mo tsebego ke gore a ka no ba e se yo go bonalago a swanetše go ba yena. Ka mohlala, e ka ba mogoboši wa bana ka dikopano tša botona le botshadi yo a holofelago go ikhola ka ngwana goba mofsa yo e lego madumela-tšohle.

Parry Aftab, ramolao yo e lego setsebi ditabeng tša Internet, o hlalositše kamoo se se ka bago bonolo ka gona. O itše: “Ka tlwaelo bana ba bula mafelo a tša poledišano. Bagoboši ba bana ka dikopano tša botona le botshadi ba lemoga se, ba latelela dipoledišano gomme ba lemoga bana bao ba lewago ke bodutu. Ngwana yo mongwe a ka romela melaetša ya go swana le e rego ‘Batswadi ba-ka ba a hlalana . . . Ke hloile mma, ga a ke a nthekela papadi ya computer yeo ke e nyakago.’ . . . Mogoboši wa bana ka dikopano tša botona le botshadi o a araba gomme a re, ‘Batswadi ba-ka ba a hlalana . . . Ke hloile mma . . . Ga nke ke hwetša papadi yeo ke e nyakago, go fihlela ge Malome Timmy a nkhweletša yona. . . . Sohle seo o swanetšego go se dira ke go ya mabenkeleng gomme o kopane le Malome Timmy.’” “Malome Timmy” ruri ke mogoboši wa bana ka dikopano tša botona le botshadi yo a tsomago se sengwe.

Ka baka leo, batswadi ba swanetše go kgomarela tswalano e borutho le e lerato le bana ba bona. Dula o butše megala ya poledišano e le gore bana ba se ke ba ikwa ba nyaka go lebelela mafelong a fošagetšego bakeng sa thekgo ya maikwelo.

Batho ba bagolo bao ba lewago ke bodutu goba bao ba lego lenyalong leo le sa thabišego ga se ba swanela go retologela mafelong a tša poledišano a computer bakeng sa thekgo ya maikwelo. Go na le kotsi ya go retologela go batho bao o sa ba tsebego. Batho ba bangwe ba bagolo ba tlogetše balekane ba bona ka baka la motho yo mongwe yo ba “kopanego” le yena kgokaganong ya megala. *

[Mongwalo wa ka tlase]

[Seswantšho go letlakala 8]

Thapelo e ka thuša motho go ganetša teko