Dihlare-tagi—Ke Bomang ba di Dirišago?

Ka mongwadi wa Phafoga! Afrika Borwa

“MOTHO yo mongwe le yo mongwe o diriša dihlare-tagi.” Polelo yeo ya go se hlaole e ka dirišetšwa go gokeletša batho ba go se tsebe selo go dira boitekelo ka dihlare-tagi tšeo di sego molaong. Eupša go ithekgile ka tsela yeo re lebelelago “dihlare-tagi” ka yona, mantšu ao ke a therešo ganyenyane.

Lentšu “sehlare-tagi” le hlaloswa e le: “Selo se sengwe le se sengwe sa khemikhale, go sa šetšwe gore ke sa tlhago goba sa mohuta wa maitirelo, seo se ka dirišetšwago go fetoša monagano, maikwelo goba maemo a mangwe a tša monagano.” Ye ke tlhaloso yeo e holago le yeo e dirišwago kudu ya seo se bitšwago dihlare-tagi tšeo di kgomago monagano le maikwelo, gaešita le ge e sa akaretše dihlare-tagi tše dintši tša tša kalafo tšeo di dirišwago bakeng sa kalafo ya tša thutamahlale.

Go ya ka tlhaloso yeo, bjala ke sehlare-tagi. Kotsi e letše go dirišweng ga bjona ka go se lekanyetše mo go bonalago go oketšega. Nyakišišo ya dikholetšhe le diyunibesithi nageng ya ka Bodikela e hweditše gore “moletlo wa botagwa ke bothata bjo bogolo kudu bja dihlare-tagi dikholetšheng.” Nyakišišo e utolotše gore 44 lekgolong ya barutwana e be e le ditagwa. *

Ka go swana le bjala, motšoko o hwetšagala ka molao gaešita le ge o e-na le mpholo o matla e lego nicotine. Go ya ka Mokgatlo wa Lefase wa tša Maphelo, go kgoga go bolaya batho ba dimilione tše e ka bago tše nne ka ngwaga. Lega go le bjalo, bo-rakgwebo ba motšoko ba humile, ke ditho tše di hlomphegago setšhabeng. Go kgoga sekerete gape go lemaletšwe kudu, mohlomongwe go feta go dirišwa ga dihlare-tagi tše dintši tšeo di sego molaong.

Nywageng ya morago bjale, dinaga tše dintši di ile tša thibela go bapatšwa ga motšoko le go bea dithibelo tše dingwe. Lega go le bjalo, batho ba bantši  ba sa dutše ba lebelela go kgoga e le selo se se amogelegago go tša leago. Go kgoga go tšwela pele go bapatšwa ke intaseteri ya difilimi. Nyakišišo ya Yunibesithi ya California kua San Francisco ka difilimi tšeo di bego di dira tšhelete ya go tsebalega magareng ga nywaga ya 1991 le 1996 e hweditše gore 80 lekgolong ya banna bao e lego bahlomphegi ba be ba bapala dikarolo tša baanegwa bao ba kgogago.

Go Thwe’ng ka Dihlare-tagi “Tšeo di Šireletšegilego”?

Ka ntle le pelaelo dihlare-tagi tša tša kalafo di hotše ba bantši, eupša di ka dirišwa gampe. Dingaka ka dinako tše dingwe di ka nea dihlare-tagi gabonolo, goba di gapeletšwa ke balwetši gore di nee dihlare-tagi tšeo di sego bohlokwa. Ngaka e nngwe e boletše gore: “Dingaka ka mehla ga di tšee nako di na le molwetši bakeng sa go hwetša dibaki tša dika tša bolwetši bja gagwe. Go bonolo gore, ‘E-nwa philisi ye.’ Eupša bothata bjo bogolo ga se bja rarollwa.”

Gaešita le dihlare-tagi tšeo di sa laelwago ke ngaka, bjalo ka aspirin le paracetamol (Tylenol, Panadol), ge e ba di dirišwa gampe di ka lebiša mathateng a magolo a tša maphelo. Batho ba fetago 2 000 lefaseng ka bophara ba hwa ngwageng o mongwe le o mongwe ka baka la go diriša paracetamol gampe.

Go ya ka tlhaloso yeo e neilwego pejana, caffeine yeo e lego ka teyeng le ka kofing le yona ke sehlare-tagi, gaešita le ge re sa e lebelele e le bjalo le gatee ge re e-nwa komiki ya rena e bose nakong ya sefihlolo. Le gona e tla ba mo go ronago go lebelela dino tše di tlwaelegilego le tše amogelwago tše bjalo ka teye goba kofi ka kgopolo e swanago e le dihlare-tagi tšeo di lemalelwago go swana le heroin. Seo se tla swana le go bapiša katsana ya ka gae le tau e šoro. Lega go le bjalo, go ya ka ditsebi tše dingwe tša tša maphelo, ge e ba o tlwaetše go nwa dikomiki tše fetago tše hlano tša kofi goba dikomiki tše senyane tša teye ka letšatši, di ka go gobatša. Go feta moo, ge e ba o be o ka fokotša kudu go di nwa ka tekanyo e kgolo gatee-tee, o ka ba le dika tša go fokodišwa ke go e tlogela tšeo di swanago le tša monwi yo mongwe wa teye yo a ilego a thoma go hlatša, go opša ke hlogo o šoro le go fahlwa ke seetša kudu.

Go Thwe’ng ka Tirišo e Sego Molaong ya Dihlare-tagi?

Taba yeo go ngangišanwago ka yona kudu ke ya go dirišwa ga dihlare-tagi dipapading. Se se ile sa gatelelwa go Tour de France ya 1998 ge yo mongwe wa banamedi ba dipaesekela sehlopheng seo se bego se di goga pele a be a rakwa ka baka la ge a be a dirišitše sehlare-tagi seo se oketšago mafolofolo. Bo-ramabelo ba dirwa diteko tše di fapa-fapanego go bona ge e ba ba se na sehlare-tagi. Makasine wa Time o bega gore ba bangwe ba ile ba ba le “‘go fetišetšwa ga mohlapologo,’ ke gore mohlapologo wo o ‘hlwekilego’ wa motho yo mongwe o tsenywa ka sebuduleng sa bona [bo-ramabelo] ka tšhupu, e lego mokgwa woo gantši o lego bohloko.”

Ga se ra hlwa re ahla-ahla taba yeo e gakantšhago ya dihlare-tagi tšeo di sego molaong tšeo di dirišetšwago merero ya “boitapološo.” Tše di akaretša patše, ecstasy (methylenedioxy-methamphetamine, goba MDMA), LSD (lysergic acid diethylamide), dihlare-tagi tšeo di matlafatšago (dimatlafatši tše bjalo ka cocaine le amphetamines), dihlare-tagi tšeo di gatelelago (digateledi tše bjalo ka diokobatši) le heroin. Tšeo di sa swanelago go tshedišwa mahlo ke dihlare-tagi tšeo di kgogwago ka go gogela moya ka teng tše di fapa-fapanego tše bjalo ka sekgomaretši (glue) le peterole tšeo di ratwago kudu gare ga bafsa. Go ba gona, dilo tše tša go kgogwa ka go gogela moya ka teng ga se tšeo di thibetšwego gomme di a hwetšagala.

Kgopolo yeo e tlwaelegilego ya molemaledi yo a otilego wa dihlare-tagi ya go itlhabela ka phapošing ya leswiswi e ka ba e forago. Batho ba bantši bao ba  lemaletšego dihlare-tagi ba sa dutše ba kgona go šoma gabotse bophelong bja letšatši le letšatši gaešita le ge ka ntle le pelaelo temalelo ya bona e kgoma boemo bja bophelo bja bona ka tekanyo e kgolo goba e nyenyane. Lega go le bjalo, re ka se ke ra nyenyefatša lehlakore le le sa kgahlišego la tirišo ya dihlare-tagi. Mongwadi yo mongwe o hlalositše kamoo badiriši ba bangwe ba cocaine “ba kgonago go ‘itlhabela’ ka makga a mantši ka lebaka le lenyenyane, ba dira gore mebele ya bona e bonagale bjalo ka leswao la nalete, e ele madi le go tetelwa bošaedi.”

Ka morago ga gore go fokotšege mafelelong a bo-1980, go dirišwa ga dihlare-tagi mo go sego molaong go tsupologile gape lefaseng ka bophara. Makasine wa Newsweek o boletše gore: “Balaodi ba lapišitšwe ke koketšego ya go šwahlišetšwa ga dihlare-tagi, go ata ga go dirišwa ga mo e nyakilego go ba ga mohuta o mongwe le o mongwe le tlhaelelo ya ditšhelete—le tsebišo—tšeo di nyakegago bakeng sa go go lwantšha.” Kuranta ya The Star ya Johannesburg, Afrika Borwa, e boletše gore go ya ka dipalo-palo tša mmušo, “motho o tee go ba bane bao ba dulago Afrika Borwa o lemaletše bjala goba dihlare-tagi.”

UN Research Institute for Social Development e bontšhitše gore “batšweletši ba dihlare-tagi le babapatši bao ba sego molaong ba dihlare-tagi . . . ba ipopile ngatana e tee lefaseng ka bophara gomme ba bea tekanyo e lemogegago ya dipoelo tša bona tša dihlare-tagi mafelong a tša ditšhelete ao a neago dipušetšo tša ka sephiring le tšeo di ipiletšago tša ditšhelete. . . . Babapatši bao e sego ba molao ba dihlare-tagi ga bjale ba kgona go hwetša mašokotšo ka tsela yeo e sego ya molao ka go sepediša tšhelete go dikologa lefase ka tsela ya elektroniki ka go lekolwa go se nene ke setšhaba.”

Go bonala gore ma-Amerika a mantši a ka ba a swara cocaine letšatši ka letšatši gaešita le ge a sa tsebe. Sehlogo seo se lego ka makasineng wa Discover se hlalositše gore tšhelete e ntši ya pampiri ya Amerika e na le mašaledi a sehlare-tagi.

Therešo ke gore lehono go dirišwa ga dihlare-tagi, go akaretša dihlare-tagi tšeo di sego molaong go amogelwa ke ba bantši le go lebelelwa e le karolo ya bophelo bja letšatši le lengwe le le lengwe. Go ela hloko tshenyo yeo e phatlaladitšwego ka bophara yeo e bakwago ke dihlare-tagi tšeo di sego molaong gotee le motšoko le bjala, potšišo yeo e lego molaleng ke e rego, Ke ka baka la’ng batho ba di diriša gampe? Ge re dutše re naganišiša ka potšišo ye, ke mo go swanetšego go hlahloba pono ya rena ka noši ka dihlare-tagi.

[Mongwalo wa ka tlase]

[Seswantšho go letlakala 3]

Moletlo wa botagwa ke bothata bjo bogolo dikholetšheng tše dintši

[Seswantšho go letlakala 5]

Ba bantši ba lebelela motšoko le dihlare-tagi tša “go itapološa” di se kotsi