Baithapi Mošomong
Baithapi Mošomong
MATHAPAMENG a Labohlano le lengwe le le lengwe Sirley yo e lego morutiši wa nywaga ya magareng wa Brazil, o fetoša phapoši ya gagwe ya bodulo go ba phapoši ya go ithuta. Mo e ka bago ka iri ya bobedi, go fihla yo mongwe wa barutwana e lego Amélia. Ga a ke a foša thuto le ge e le e tee gomme o šetše a kgona go bala bokaone go feta bafsa ba bantši bao ba lego sekolong se se phagamego. Amélia o na le nywaga e 82.
Amélia o latela mohlala wa badudi ba bagolo ba fetago 60 bao ba alogilego ka ntle le tefo diklaseng tša go ithuta go bala le go ngwala tšeo Sirley a di swarago motseng wa gabo. Morago bjale, mošomo wa Sirley wa boithapi o ile wa bontšhwa kuranteng ya Brazil ya Jornal do Sudoeste. Ka morago ga go lemoga gore o “tlaleleditše kudu bophelong bja setšhaba,” sehlogo sa kuranta se ile sa bolela gore mokgwa wa Sirley wa go ruta batho ba ba gotšego o atlegile kudu mo e lego gore “ka morago ga diiri tše 120 feela tša dithuto, ba kgona go ngwala mangwalo, go bala dikuranta le go kgona go dira dipalo le mediro e mengwe ya letšatši le letšatši.” Sehlogo se oketša ka gore, puku ya go ithuta yeo Sirley a e dirišago ke pukwana ya Ithute go Bala le go Ngwala, yeo e rulagantšwego ke Dihlatse tša Jehofa. *
Go Tloga go Beng le Dihlong go ya Bophelong bja Seriti
Morutwana yo mongwe wa Sirley e lego Dona Luzia wa nywaga e 68, o bolela gore pele a ithuta go bala le go ngwala, o be a lewa ke dihlong tša go boledišana le ba bangwe. Gaešita le go ya mabenkeleng e be e le tlhohlo. O bolela ka go myemyela gore: “Ga bjale ke ngwalela metswalo ya-ka e lego ditoropong tše dingwe mangwalo, gomme ke kgona go laola tšhelete ya-ka. Ga go sa na yo a ntlhalefetšago ka tšhelete le ka mohla.” Maria yo le yena
a nago le nywaga e 68 o gopola kamoo a bego a fela a ikwa a lewa ke dihlong ka gona ge a be a saena tšheke ya gagwe ya mphiwa-fela ka kgatišo ya monwana wa mogogorupa. O re: “Ke be ke ikwa eka ke segole.” Eupša ka baka la diklase tša go ithuta go bala le go ngwala, Maria mo nakong ye o ngwala mosaeno wa gagwe ka noši ka lethabo.Theto e tšwago go barutwana le go bao ba alogilego e dirile gore lenaneo le le sa lefelelwego la Sirley le tume kudu mo e lego gore phapoši ya gagwe ya bodulo e tlala wa go falala. Kgaufsinyane klase e tla hudušetšwa lefelong leo le katologilego.
Lenaneo Leo le Thopago Sefoka
Sirley ke yo mongwe wa Dihlatse tša Jehofa. Ga go pelaelo gore o tlwaelane le modiro wa thuto ya Beibele wo Dihlatse tša Jehofa di o dirago bjalo ka tirelo ya boithapi. Lega go le bjalo, katlego ya Sirley ga se ya moswana-noši. Diklase tša go ithuta go bala le go ngwala tšeo di swarwago ka Diholong tša Mmušo tše makgolo go phatlalala le Brazil ka moka, di šetše di thušitše batho ba fetago ba 22 000 nageng yeo go ithuta go bala le go ngwala.
Mananeo a swanago a Dihlatse tša Jehofa a ile a atlega kudu dikarolong tše dingwe tša lefase. Ka mohlala, nageng ya Afrika ya Burundi, Ofisi ya Setšhaba ya go Ithuta go Bala le go Ngwala ga Batho ba Bagolo (kgoro ya Tirelo ya Thuto) e ile ya thabišwa ke dipoelo tša lenaneo la Dihlatse la go ruta go bala le go ngwala moo e ilego ya nea barutiši ba bane ba lenaneo sefoka bakeng sa “modiro o thata wo o dirilwego bakeng sa go ruta ba bangwe go bala.” Bahlankedi ba mmušo ba kgahlišitšwe kudu ke gore 75 lekgolong ya bao ba ithutilego go bala le go ngwala e be e le basadi ba ba gotšego—sehlopha seo gantši se dika-dikago go ba gona mananeong a bjalo.
Kua Mozambique, barutwana ba 4 000 ba ingwadišitše diklaseng tša Dihlatse tša go ithuta go bala le go ngwala, gomme barutwana ba fetago 5 000 ba ithutile go bala le go ngwala nywageng e mene e fetilego. Yo mongwe yo e kilego ya ba morutwana o ngwadile gore: “Ke rata go hlalosa tebogo ya-ka ya kgonthe. Ka baka la sekolo, ke kgona go bala le go ngwala.”
Thušo ya Tlhakodišo Yeo e “Šomago e Sego go fo Phetha Molao”
Modiro wa tlhakodišo ke sebopego se sengwe sa tirelo ya boithapi seo se dirwago ke Dihlatse tša Jehofa. E sego kgale kudu, bobolokelo bja kgaufsi le Paris, Fora, e be e le lefelo la mediro e mentši. Baithapi ba ka bago ba 400 ba ile ba fetša mafelo-beke ba tsenya dijo, diaparo le dihlare ka mapokising. Mafelelong a mafelo-beke, diswaro tše senyane tše dikgolo tšeo di tletšego dithoto tša tlhakodišo tšeo di ka jago mo e nyakilego go ba diranta tše dimilione tše seswai di be di loketše go ka romelwa. Kapejana ka morago ga moo, thoto e ile ya goroga Bogareng bja Afrika yeo e hlagaditšwego ke ntwa moo baithapi ba Dihlatse ba lefelong leo ka potlako ba ilego ba aba dithoto. Bontši bja dithoto le bjona bo be bo neetšwe ke Dihlatse.
Kuranta e nngwe kua Congo (Kinshasa) e ile ya reta modiro wa go hlokomela batho wa Dihlatse tša Jehofa e le “o šomago e sego go fo phetha molao.” Balaodi ba United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) ka mo go swanago ba ile ba bontšha thekgo ya bona. Molaodi yo mongwe wa UNHCR kua Democratic Republic of Congo o be a kgahlišitšwe kudu ke thulaganyo ya maiteko a tlhakodišo yeo e neilwego ke Dihlatse moo a ilego a ba a gafa koloi ya gagwe gore baithapi ba e diriše. Batho ba tikologong le bona ba be ba thabile. Ge babogedi ba be ba lemoga kamoo dithušo tša tšhoganyetšo tša tlhakodišo di bego di fihleletše bohle bao ba nyakago thušo, ba bangwe ba ile ba botšiša ka go makala gore: “Le rulagantšwe bjang gore le kgone go fihlelela yo mongwe le yo mongwe?”
Maiteko a tlhakodišo a Dihlatse tša Jehofa le mananeo a tšona a go ithuta go bala le go ngwala e fo ba mehlala e mebedi feela ya ditirelo tšeo Dihlatse di di neilego go dikologa lefase ka nywaga-some e mentši. Lega go le bjalo, Dihlatse gape di akaretšwa sebopegong se sengwe sa modiro wa boithapi—tirelo yeo ruri e nago le mafelelo a holago a ka mo go sa felego. Sehlogo se se latelago se tla ahla-ahla se.
[Mongwalo wa ka tlase]
^ ser. 3 Pukwana ya Ithute go Bala le go Ngwala (yeo e hwetšagalago ka maleme a 6) le pukwana ya morago bjale ya Apply Yourself to Reading and Writing (yeo e hwetšagalago ka maleme a 29) di gatišitšwe ke Dihlatse tša Jehofa. Bakeng sa kopi e sa lefelelwego, e-ya Holong ya Mmušo ya lefelong la geno goba o ikopanye le bagatiši ba makasine wo.
[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 16, 17]
Go Fetoga ga Mokgwa wa Boithapi
Ge Julie a be a putlaganya lefase ka maeto a tša kgwebo, o ile a kgona go hwetša nako ya go dira modiro o itšego wa boithapi—diiri tše sego kae ka letšatši. Morago bjale ge a be a le Amerika Borwa o ile a fetša mathapama a thuša lefelong la ditšhiwana kgaufsi le Santiago, Chile. O re go tšea maeto go bula “dibaka tše dikgolo” tša go ithapa.
Go swana le Julie, palo e golago ya baithapi e gafa nako ya bona—eupša ka dikarolwana tše nyenyane kudu. Sara Meléndez yo e lego mopresidente wa sehlopha sa nyakišišo seo se kgoboketšago dipalo-palo tša modiro wa boithapi, o re: “Ke mokgwa o mofsa. Batho ba a ithapa, eupša ba dira bjalo ka nako e kopana ka mehla. E le mafelelo a se, barulaganyi ba tshwenywa kudu ke tlhaelelo ye ya baithapi gomme ba katanela go tlatša mananeo a bona.”
“Go Ithapa mo go Feto-fetogago le Maemo”
Barulaganyi ba bangwe ba nagana gore mokgwa wo o mofsa—go neela tekanyo e nyenyane ya nako ya boithapi—o baka ke go fetoga ga boemo bja kgopolo bja baithapi. Susan Ellis yo e lego setsebi sa dihlopha tša baithapi o re: “Mohuta wa boithapi wa ‘ke gona ka nako e nngwe le e nngwe ge le nnyaka’ ga o sa šoma.” Mongwadi wa ditaba Eileen Daspin o dumelelana le seo ka gore: “Batho ga ba dire boitlamo.” Ka morago ga go boledišana le balaodi ba mmalwa ba dihlopha tša baithapi mabapi le tlhaelelo ya baithapi, o ile a phetha ka gore “boithapi bo kgomilwe ke go boifa go dira boitlamo mo go šoro ga batho.”
Lega go le bjalo, molaodi wa New York Cares e lego Kathleen Behrens yo go boletšwego ka yena mathomong a lelokelelo le la dihlogo, o nagana gore bao ba ithapago lebaka le le kopana, ba dira bjalo e sego ka gobane ga ba nyake go itlama eupša ka gobane ba hloka nako. Batho bao ba pataganyago diiri tše 50 gotee le mošomo wa beke ba hlokomela bana goba batswadi bao ba tšofetšego, go molaleng gore ba ka se ke ba ithapa ka mehla. O re: “Lega go le bjalo, taba yona yeo ya gore batho ba bao ba dulago ba swaregile ba sa dutše ba dira tirelo ya setšhaba karolo ya maphelo a bona, e bontšha gabotse gore boitlamo bja bona e tloga e le bjo matla.”
Behrens o bolela gore, bakeng sa baithapi ba bjalo bao ba hlokago nako, “boithapi bja go feto-fetoga le maemo” ke tharollo. Mekgatlo e mentši ya boithapi mo nakong ye e aba gaešita le ditirelo tša letšatši le tee feela. “Se se dumelela batho gore ba ithape ka tsela e holago le go tšwela pele ba dira diphetogo tšeo ba di nyakago bakeng sa go o dira ka diripana ka mehla.”
Gape palo e golago ya batho e ithapa ka go diriša di-computer ka magaeng a bona, ba tsenya melaetša ka gare ga di-computer le go dira dinyakišišo. The Wall Street Journal e re: “Boithapi bjo bo kgokagantšwego le tshepedišo yeo mohlomongwe ga se bjo bo sa tlwaelegago gomme ba bangwe ba bolela ka go holofetša kudu ga seo se thomilego go bitšwa ‘boithapi bja go feto-fetoga le maemo.’”
[Lepokisi/Diswantšho go letlakala 18]
Go Nea Tlhakodišo Kua Kobe!
Ge tšhišinyego ya lefase e be e šwalalanya motse o atlegilego kudu o nago le boema-kepe wa Kobe kua Japane ka January 1995, tshenyo e ile ya ba e nolago moko kudu. Go dikotsi tše fetago 5 000 tšeo di bilego gona, e be e le tšhišinyego e šoro kudu yeo e kilego ya direga Japane ga e sa le go tloga ka 1923. Kapejana Dihlatse tša Jehofa kua Japane le go dikologa lefase, di ile tša thoma go nea tlhakodišo go bahlaselwa. Ge sekhwama sa tlhakodišo se be se hlongwa, go ile gwa neelwa diranta tše fetago dimilione tše seswai matšatšing a mararo feela a mošomo. Ditlabakelo tša tlhakodišo tša mehuta ka moka di ile tša kgeregela Kobe.
Mogolo yo mongwe wa Mokriste yo a bego a akaretšwa modirong wa tša tlhakodišo, o ile a hwetša gore Holo ya Mmušo ya gabo e be e falala ka ditlabakelo tše dintši kudu go feta tekano. Go be go tla dirwa’ng ka tše di šetšego? O ile a šišinya gore ditlabakelo tše dingwe di newe sepetlele sa kgaufsi. Dihlatse di ile tša tlatša bene gomme tša tsena tseleng ya tšona go phatša ka gare ga mašope. Leeto le ile la tšea diiri-iri go e-na le go tšea metsotso e sego kae bjalo ka mehleng. Kua sepetlele, di ile tša neela ditlabakelo tša tšona go ngaka ya molaodi—go akaretša dikobo, materase, mašela, dienywa tše nanana le dihlare tše di rekišwago ka ntle le taelo ya ngaka. E thabile kudu, ngaka e ile ya bolela gore sepetlele se tla amogela ka diatla tše pedi selo se sengwe le se sengwe seo Dihlatse di ka se neelago. Dienywa di ile tša amogelwa kudu-kudu ka ge go be go se na le dijo tše hlabošago tše lekanego bakeng sa balwetši.
Ge Dihlatse di dutše di fološa ditlabakelo, ngaka e be e eme ka setu ka thokwana e lebeletše—go sa šetšwe go akgofa ga mošomo wa yona. Ka morago ga moo e ile ya itia ka letolo fase ya ba leboga. Ge ba dutše ba e-tšwa, e ile ya tšwela pele e eme moo bakeng sa go bontšha kamoo e lebogago kudu-kudu ka gona. Mogolo yo a bego a akaretšwa o ile a bolela gore sona sepetlele se ka morago se ile sa dirišana gabotse kudu le balwetši bao e lego Dihlatse tša Jehofa.
[Lepokisi/Diswantšho go letlakala 19]
Modiro wa Boithapi—Maiteko a Holago
Ge sehlopha sa baithapi kua Kabezi e lego tikologo e nyenyane ya Burundi se be se nyaka go aga Holo ya Mmušo ya Dihlatse tša Jehofa, molaodi wa tikologong o ile a dira kgopelo e sa tlwaelegago. O ile a kgopela Dihlatse ge e ba di ka lokiša tsela yeo e bego e phatša lefelong leo go bego go akanyetšwa go agwa go lona. Ka lethabo Dihlatse di ile tša dumela go lokiša tsela e senyegilego, tša dira mošomo ka moka ka matsogo. Baithapi ba ile ba dira mošomo gabotse kudu mo e lego gore balaodi ba lefelong leo ba ile ba bontšha tebogo ya bona bakeng sa go šoma ga bona ka thata le moya wa go rata. Ka morago ga moo, baithapi ba ile ba tšwela pele ka go aga Holo ya bona ya Mmušo yeo e bontšhitšwego ka mo godimo. Ga bjale di na le moago o mobotse wo o tlago go ba thuša go tšwetša pele thuto ya Beibele ka nywaga e mentši yeo e sa letšego ka pele. Ka kgonthe, modiro wa boithapi ka dibopego tša wona tše dintši, o ka ba le mehola e fihlago kgole.
[Diswantšho go letlakala 16, 17]
Sirley o hwetša kgotsofalo ka go ruta ba bangwe go bala
[Mothopo]
Nelson P. Duarte-Jornal do Sudoeste