Kgateletšego ya ka Morago ga Khuduego ya Maikwelo—Ke Eng?

NYWAGENG e mentši e fetilego, kgateletšego ya ka morago ga khuduego ya maikwelo (PTSD [post-traumatic stress disorder]) gantši e be e bitšwa legapi la letšhogo goba go lapa mo go nolago moko gomme e ile ya hlahlobja kudu-kudu ka go kgokaganywa le bagale ba ntwa. Lehono go bile le phetogo e kgolo. Ga go nyakege gore o be lešole gore go utollwe gore o na le PTSD. Go fo nyakega gore o be mophologi wa tiragalo e itšego e huduago maikwelo.

Tiragalo e ka roropa go tloga ntweng go ya maitekelong a go kata le kotsing ya koloi. Lengwalo la tsebišo le le tšwago go National Center bakeng sa PTSD kua United States le bea taba ka tsela ye: “Gore go utollwe gore motho o na le PTSD, o swanetše go ba a ile a lebana le tiragalo e huduago maikwelo.” Gomme tiragalo ye “e swanetše go akaretša mohuta o mongwe wa go tšhošetšwa ga kgonthe ka go gobala MMELENG goba tlhaselo.”

Jane yo go boletšwego ka yena sehlogong se se fetilego o laodiša gore: “Ke ithutile gore letšhogo la kapejana le dira gore dihomoune tše dingwe di fokole gomme dihomoune tšeo di dira gore maikwelo a phafogele kotsi ka mo go feteletšego. Ka mehla ditekanyo tša dihomoune di boela sekeng ka morago ga ge kotsi e fetile, eupša tabeng ya bao ba tlaišwago ke PTSD di dula di phagame.” Tiragalo e diregile nakong e fetilego, eupša letšhogo le fetšago matla la dinako tšeo le bonagala le leka go dulela sa ruri ka monaganong wa Jane, go swana le mothwalwa yo a hlokomologago temošo ya go rakwa.

Ge e ba o ile wa phologa khuduego ya maikwelo gomme wa fela o welwa ke mafelelo a swanago ka morago, ke ga bohlokwa go lemoga gore ga o noši. Ka pukung yeo a ngwadilego mabapi le go kata, mongwadi Linda E. Ledray o hlalosa gore PTSD “ke karabelo e tlwaelegilego yeo e bonwago bathong bao ba phetšego gabotse maikwelong bao ba ilego ba welwa ke boemo bjo bo boifišago bjo go bjona ba bego ba ka se kgone go laola seo se bego se direga.”

Lega go le bjalo, go bitša PTSD gore ke e tlwaelegilego ga go bolele gore mophologi yo mongwe le yo mongwe wa khuduego ya maikwelo o tla ba le yona. Ledray o bolela gore: “Nyakišišo ya 1992 e hweditše gore beke e tee ka morago ga go katwa, go akanyetšwa gore 94 lekgolong ya baphologi ba ba le mohuta wa dika tša PTSD gomme ka dibeke tše lesome-pedi, 47 lekgolong e tšwela pele go dira bjalo. Basadi ba 50 lekgolong bao ba bonwego go Sexual Assault Resource Service kua Minneapolis ka 1993, ba bile le mohuta wa dika tša PTSD ngwaga ka morago ga go katwa.”

Dipalo-palo tše bjalo di utolla gore PTSD ke e tlwaelegilego, e tlwaelegilego kudu go feta kamoo batho ba bantši ba naganago ka gona. Le gona, mehuta ka moka ya batho ke batlaišegi ka baka la mehuta e mentši ya ditiragalo. Bangwadi Alexander C. McFarlane le Lars Weisaeth ba bolela gore: “Dinyakišišo tša morago bjale di bontšhitše gore ditiragalo tše di huduago maikwelo di direga gantši go beng magae nakong ya khutšo gotee le go mašole le bahlaselwa ba ntwa, le gore baphologi ba bantši ba ditiragalo tše bjalo tše di diregago gantši ba ba le PTSD.” Gaešita le mekgwa ya tša kalafo goba ditlhaselo tša pelo di bakile PTSD bathong ba bangwe.

Bangwadi ba ba tsopotšwego ka mo godimo ba hlalosa gore: “PTSD e fetogile tšharakano e tlwaelegilego kudu.” Ba tšwetše pele ka gore: “Nyakišišo e sa kgethego ya bafsa ba Amerika ba 1 245 e bontšhitše gore 23% e ile ya ba bahlaselwa ba kgobošo ya mmele goba dikopano tša botona le botshadi gaešita le go ba dihlatse tša bošoro bjo bo dirwago go ba bangwe. O  tee go ba bahlano ba bafsa bao ba ilego ba tlaišwa o ile a ba le PTSD. Se se bontšha gore bonyenyane bafsa ba dimilione tše 1,07 ba United States mo nakong ye ba tlaišwa ke PTSD.”

Ge e ba dipalo-palo di nepagetše, seo se bolela gore go na le batlaišegi ba bantši bao e lego bafsa nageng e tee feela! Go ka dirwa’ng bakeng sa batho ba bjalo gotee le bakeng sa dimilione tše dintši tša batlaišegi ba bangwe lefaseng ka bophara?

Go ka Dirwa Eng?

Ge e ba o dumela gore wena goba motho yo mongwe yo o mo tsebago a ka tlaišwa ke PTSD, go na le ditšhišinyo tše di latelago.

Katanela go kgomarela lenaneo la moya. Jane o hlalosa gore: “Ke be ke e-ba gona ka mehla dibokeng Holong ya Mmušo ya lefelong la gešo. Gaešita le ge ke be ke sa kgone go tsepamiša kgopolo go seo se bego se bolelwa, ke be ke tseba gore ke moo Jehofa Modimo a nyakago gore ke be gona. Bao ba lego ka phuthegong e be e le ba bontšhago lerato kudu le go ba ba agago, le gona lerato le kgahlego ya motho ka noši yeo e ilego ya bontšhwa e be e bolela selo se segolo go nna bothateng ka moka.” Jane o oketša ka  gore: “Gape ke ile ka thušwa ke go bala dipsalme. Ka tsela e itšego dithapelo tša bao ba bego ba tshwenyegile di ile tša bonala di mpolelela. Ge ke be ke sa kgone go bolela seo ke bego ke nyaka go se bolela thapelong, ke be ke fo re ‘Amene.’”

O se ke wa tlogela go kgothatša motlaišegi. Ge e ba o na le yo o mo ratago yo a lwantšhanago le dikgopolo tše boifišago tša tiragalo e itšego e huduago maikwelo, kwešiša gore ga a arabele ka tsela e feteletšego goba go ngangabala ka boomo. Ka baka la go retela maikwelong, dipelaelo, goba kgalefo, a ka no se kgone go arabela go ya le kamoo o kganyogago ka gona maitekong ao o a dirago gore o mo thekge. Eupša o se ke wa kgaotša! Bjalo ka ge Beibele e bolela,  “moxwêra ké moratwa wa ka mehla; ké ngwan’ešo e a ntswáletšwexo wa mohla wa tlalêlô.”—Diema 17:17.

Motlaišegi o swanetše go lemoga le go phema go kgotlelela mekgwa yeo e bakago kgobatšo e tšwelago pele. Se se akaretša go dirišwa ga dihlare-tagi tšeo di sego molaong le go lemalela dino-tagi ka mo go feteletšego. Gaešita le ge bjala le dihlare-tagi di ka holofetša kimologo ya lebakanyana, kapejana di befiša ditaba. Gantši di tlaleletša mokgweng wa go ikarola bathong, go gana batho bao ba nyakago go go thuša, go lemalela mošomo, kgalefo e sa laolegego, go ja kudu goba go se je kudu goba tshekamelo le ge e le efe ya go ikgobatša.

Ikopanye le ditsebi tše di kgonago kudu tša tša maphelo. Go ka no ba molaleng gore motlaišegi ga a na PTSD, eupša ge e ba a e-na le yona kalafo e šomago e gona. * Ge e ba o hwetša thušo ya setsebi, botegela motho yoo gomme o kgopele thušo ya go fenya mokgwa le ge e le ofe wa yeo e lego ka mo godimo.

Gopola: Dintho tša mmele gantši ke tša mathomo go fola, eupša batho bao ba tlaišwago ke PTSD ba ka gobatšwa ka ditsela tše dintši mmeleng, monaganong le moyeng. Sehlogo se se latelago se tla ahla-ahla ditsela tše dingwe tšeo ka tšona motlaišegi le bao ba lego kgaufsi le yena ba ka kgathago tema mosepelong wa go fodiša gomme se tla ahla-ahla gape kholofelo bakeng sa batlaišegi ka moka ba khuduego ya ka morago ya maikwelo.

[Mongwalo wa ka tlase]

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 22]

Dika tša ka Morago ga Khuduego ya Maikwelo

Baphologi ba bantši ba khuduego ya maikwelo ba ikhwetša ba welwa gape ke go huduega megopolong ya bona. Baphologi gantši ga ba kgone go laola se goba go se thibela gore se se direge. Ditla-morago di ka akaretša:

• Go gopola—maikwelo a gore khuduego e direga gape

• Ditoro tše di tšhošago le digateledi

• Tshekamelo ya go tšhošwa ke medumo ya godimo goba motho yo mongwe yo a tlago ka morago ga gago ka mo go sa letelwago

• Maikwelo a go thothomela le go tšwa kudumela

• Go thebetha kudu ga pelo goba go hema ka bothata

• Maikwelo a go ferekana ge o gopotšwa ka khuduego ke selo se sengwe seo o se bonego, o se kwelego, o se kgomilego, o se dupilego goba o se latswitšego

• Go tshwenyega goba poifo—maikwelo a go ba kotsing gape

• Bothata bja go laola maikwelo ka baka la ge dilo tšeo di go gopotšago ka khuduego di go lebišago go tshwenyegeng ga kapejana, kgalefo goba go befelwa

• Bothata bja go tsepamiša kgopolo goba go nagana gabotse

• Bothata bja go swarwa ke boroko goba go hlorega boroko

• Pherekano le boemo bja ka mehla bja go dula o šeditše kotsi

• Go se šome gabotse ga maikwelo goba go retela ga maikwelo

• Bothata bja go ba le maikwelo a go rata batho ba bangwe goba go ba le maikwelo le ge e le afe a matla

• Maikwelo a gore ditikologo ke tše sa tlwaelegago goba tše e sego tša kgonthe

• Go lahlegelwa ke kgahlego dilong tšeo o bego o di thabela pele

• Bothata bja go gopola dilo tše bohlokwa tšeo di diregilego nakong ya khuduego

• Maikwelo a go ikwa o arogile lefaseng leo le go dikologilego le dilo tšeo di diregago go lona

[Diswantšho go letlakala 21]

Ditiragalo tše di sa swanego tšeo di huduago maikwelo di ka baka PTSD