Motse-mogolo wa Afrika Moo Bohlabela bo Kopanago le Bodikela

Ka mongwadi wa Phafoga! Afrika Borwa

KE MO go kgahlišago gakaakang go bona mebala-bala ge o sepela setarateng sa Durban! O tla bona gore ba bantši moo ba tšere mokgwa wa ka Bodikela wa moaparo, kudu-kudu bafsa. Lega go le bjalo, ela hloko gape basadi ba ba godilego ba ma-Zulu ka diaparo tša bona tše hlomphegago tše telele le dihlogo tša bona tšeo di bofilwego ditukwane tša mebala-bala. Gape go na le basadi ba ma-India bao ba aperego meaparo ya bona ya se-India goba ya se-Punjabi, diroko le marokgo. Ge o dutše o batamela lebopong, mohlomongwe o tla bona banna ba bangwe ba ma-Zulu ka diaparo tše di feleletšego ba goga dikoloyana tša maotwana a mabedi. Ka kgonthe, Durban ke motse wa moswana-noši wa Afrika moo Bohlabela bo kopanago le Bodikela. Histori ya motse wo woo o kgahlišago ke efe?

Motse o mogolo wa Afrika Borwa wa Durban o be o dutše o dulwa ke batho ka lebaka la ka tlase ga nywaga-kgolo e mebedi. Badudi ba dinaga tša dikoloni tše ka bago 40 ba ditlogolwana tša ma-Yuropa ba ile ba dula mo ka 1824. Ka nako yeo, mmušo o matla wa ma-Zulu ka tlase ga Shaka e le kgoši ya bona ya mohlabani, o be o hlomilwe ka leboa la Durban. Nywaga-some e mebedi ka morago, Durban le ditikologo tšeo di e dikologilego tša ka gare ga yona di ile tša bušwa ke Brithania. Lekgolong la bo-19 la nywaga go ile gwa lwewa dintwa tše mmalwa magareng ga badudi ba bafsa ba dikoloni le ma-Zulu.

Ka yona nako yeo, badudi ba Maisemane ba ile ba lemoga gore moba o gola gabotse ka ditikologong tša ka lebopong. E le gore ba šome mošomo wa bona wa go bjala moba, ba ile ba rulaganyetša gore go tle bašomi go tšwa India, yeo e bego e le koloni e nngwe ya Brithania ka nako yeo. Magareng ga 1860 le 1911, ma-India a fetago 150 000 a ile a tla Durban. Ka baka leo, karolo e kgolo ya Durban lehono e na le baagi ba fetago dimilione tše tharo bao ba dirilwego ke batho ba tšwago dikarolong tše tharo tše fapanego tša lefase—ma-Zulu a setlogo, ma-Asia go tšwa India le batho ba Brithania le badudi ba setlogo ba bodikela bja Yuropa.

 Motse wo o na le dibopego tše dingwe tše di kgahlišago. Bjalo ka ge go ka bonwa seswantšhong se se lego mo, o na le boemakepe bja tlhago bjo bo šireleditšwego go tloga Lewatleng la India ke diswaro tša naga tše bjalo ka menwana tšeo di bitšwago Pakane. Pakane ye yeo e kgahlišago kudu ke ya botelele bja dimithara tše 90 gomme e apešitšwe ke dimela. Letšatši le lengwe le le lengwe, go feta dikepe tše dikgolo ka gare ga boemakepe bjo bjoo bo šireleditšwego bja tlhago. Puku ya Discovery Guide to Southern Africa e hlalosa gore Durban e na le “boemakepe bjo bogolo kudu bja leema-ema mo Afrika, e lego bja bosenyane go ao a lego gona lefaseng.” Bao ba lego maikhutšong ba gogelwa mabopong a mabotse a lewatle a Durban gomme ba thabela meetse a ona a borutho. Go na le mafelo a šireletšegilego a go bapala maphotong gomme bao ba ratago go hlapa ba ka ikwa ba lokologile ka go šireletšega ka gare ga malokwa a šireletšegilego a dišaka.

Barati ba Beibele ba na le mabaka a oketšegilego a go ba le kgahlego ka motse wo. Barutwana ba Beibele bjalo ka ge Dihlatse tša Jehofa di be di tsebja bjalo ka nako yeo, ba ile ba hloma ofisi ya lekala mo ka 1910. Ke moka, ka April 1914, kopano ya mathomo ya Barutwana ba Beibele Afrika e ile ya swarelwa Durban. Mo e ka bago batho ba 50 ba bile gona kopanong, go akaretša baemedi ba tšwago dikarolong tša kgole tša Afrika Borwa. Kopanong yeo e dirilego histori, go ile gwa kolobetšwa barapedi ba bafsa ba 16. Palo ya bao ba bego ba le gona e be e le Bakriste ba batlotšwa bao ba ilego ba ipontšha ba botega go fihla lehung, go akaretša William W. Johnston, yo e bilego wa mathomo wa go sepediša lekala Afrika.

Dihlatse tša Jehofa di ile tša rulaganya dikopano tše dingwe gape tše dikgolo Durban ga e sa le go tloga ka 1914. Ka December 2000, batho ba e ka bago ba 14 848 ba bile gona kopanong ya “Badiri ba Lentšu la Modimo” yeo e bego e swaretšwe motseng wo, gomme ba 278 ba bafsa ba ile ba kolobetšwa. Nagana ka le lengwe la malapa a mantši a ma-India ao a bilego gona. Nywaga e lesome e fetilego, tate yo a bitšwago Alan o ile a hwetša therešo ya Beibele ka morwedi wa gagwe e lego Somashini. Alan o be a lokologa temalelong ya bjala gomme a tsoma morero bophelong. Somashini yoo ka nako yeo a bego a e-na le nywaga e meraro feela, o ile a tlišetša tatagwe puku yeo a bego a e hweditše ka ntlong ya moagišani. Kapejana, sehlogo sa yona, Khutšo ya Kgonthe le Polokego—O ka e Hwetša Bjang?, se ile sa ipiletša go Alan. O ile a thabela seo a ilego a se bala gomme a thoma go kopanela le Dihlatse tša Jehofa. Ka baka la seo a bego a ithutile sona go tšwa Beibeleng, Alan o ile a ngwadiša lenyalo la gagwe. Kapejana, mosadi wa gagwe Rani le yena o ile a thabela gomme a thoma go ba gona dibokeng tša Dihlatse tša Jehofa. Ka nako yeo, banyalani ba be ba dula le batswadi ba Rani, bao e lego ditho tša e nngwe ya dikereke tša Bojakane. Batswadi ba ile ba ganetša bodumedi bjo bo bego bo sa tšwa go hwetšwa bja banyalani ba bafsa gomme ba ba nea taelo e matla ya gore: “Le tlogela Dihlatse goba le tšwa mo ntlong ya rena!”

Alan le Rani ba ile ba kgetha go sepela, gaešita le ge go be go le thata go hwetša madulo. Bagwera magareng ga Dihlatse tša Jehofa ba ile ba ba thuša go hwetša lefelo le le swanetšego la bodulo. Ka 1992, Alan le Rani ba ile ba kolobetšwa e le Dihlatse tša Jehofa. Ba ile ba tšwela pele go dira tšwelopele, gomme lehono Alan o hlankela e le mogolo ka phuthegong ya Bokriste.

Go na le diphuthego tše fetago 50 tša Dihlatse tša Jehofa ditikologong tša Durban. Bontši bja tšona di dirilwe ka ma-Zulu. Lega go le bjalo, diphuthego tše dingwe, kudu-kudu kgaufsi le bogare bja motse, di dirilwe ka ma-Zulu, ma-India le batho ba setlogo sa Yuropa. Ge o etela se sengwe sa diboka tše, o tla bona mo gontši kudu go feta Bohlabela ge bo kopana le Bodikela. Mohlomongwe Hlatse ya mo-Afrika e aperego gabotse e tla etelela pele goba Hlatse ya mo-India goba Hlatse ya setlogo sa Yuropa. Eupša selo se tee se se kgonthišeditšwego ke gore: Gare ga batheetši, o tla bona bohlatse bja kgonthe bja gore Beibele e na le matla a go kopanya batho ba ditšhaba ka moka bogwereng bjo borutho le bjo bo swarelelago.

 [Seswantšho go letlakala 26]

Diboka tša phuthego di kopanya batho ba merafo ka moka

[Seswantšho go letlakala 26]

Alan, Rani le bana ba bona

[Seswantšho go letlakala 26]

Holo ya motse wa Durban

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 25]

Photos: Courtesy Gonsul Pillay