Re botše ka setlogo sa gago.

Ke belegwe ka 1963 gomme ka golela China, motseng o lego ka borwa bja Noka ya Yangtze Profenseng ya Jiangsu. Ka ge e le lefelo leo le ruthetšego e bile le tletše ka dipula leo le tsebjago ka go tšweletša dijo, gantši le bitšwa naga ya reisi le hlapi. Ge ke sa le ngwana, ke be ke ipotšiša gore: ‘Ke ka baka la’ng tlhago e tšweletša dijo tše dintši tše dibose? Na di bile gona ka mohlolo? Ke’ng seo se bilego gona pele—na ke kgogo goba lee?’ Batho ba bantši ke bailaModimo kua China, ka gona sekolong ke ile ka rutwa ka tlhagelelo.

Go thwe’ng ka lapa la geno?

Batswadi ba ka e be e le bailaModimo. Mma o be a šoma dipolaseng, mola tate a be a thala dipolane gomme a feleletša a thomile khamphani ya tša go aga. Ke nna morwa wa bona wa mathomo go ba bahlano. Ka manyami, barwarre ba ka ba babedi ba hlokofetše e sa le ba banyenyane. Seo se ile sa nnyamiša kudu, ke moka ka ipotšiša gore: ‘Ke ka baka la’ng batho ba ehwa? Na ke tla tsoga ke bone barwarre ba ka gape?’

Ke ka baka la’ng o ithutetše thutamahlale?

Ke ithutetše thutamahlale ka gobane ke be ke kgahlwa ke tlhago gomme ke nagana gore thutamahlale e ka hlalosa dilo tšeo di bego di mmakaditše go tloga bjaneng.

O dira dinyakišišo ka eng?

Ke leka go hwetša ditsela tša go oketša lebelo la dikarolwana tše bjalo ka di-electron gore di lekane le lebelo la seetša. Ke dira se e le gore ke ithute sebopego sa diathomo. Le gona ke  hlahloba kamoo go ka tšweletšwago mahlasedi a matla kudu ka go diriša maphoto a microwave le a phišo yeo e tšwago dilong. Le ge dinyakišišo tšeo ke di dirago di tsentšha tšhelete, gape di kgokagane le maiteko a go kwešiša kamoo legohle le thomilego ka gona.

Go tlile bjang gore o kgahlegele Beibele?

Ka 1998, Dihlatse tša Jehofa tše pedi di ile tša etela legaeng la ka. Di ile tša ithaopela go araba dipotšišo tša ka ka Beibele. Mosadi wa ka, Huabi, yoo le yena e lego rathutamahlale yo a dirago dinyakišišo o ile a tla a dula le rena. E be e le la mathomo re bona Beibele, eupša re be re makatšwa ke keletšo ya yona e šomago. Re lemogile kamoo banyalani ba Dihlatse bao ba bego ba re etela ba hotšwego ke go diriša melao ya motheo ya Beibele. Ba be ba thabile e bile ba iphelela bophelo bjo bonolo. Eupša seo Beibele e se bolelago ka Modimo se ile sa dira gore ke ipotšiše gape ge e ba legohle le bopilwe. Ka ge ke le rathutamahlale, go kwešiša tlhago ke mošomo wa ka. Ka gona ke ile ka bona go le kaone gore ke naganišiše ka kelohloko ka ditaba tše.

O naganišišitše ka ditaba dife?

Sa pele, ke be ke tseba gore sehlopha sa dilo se ka se fo ba le thulaganyo goba sa dula se na le thulaganyo ka ntle le ge e ba se na le yo a se hlahlago. Woo ke molao wa bobedi wa tswalano magareng ga phišo le matla. Ka ge legohle le bophelo lefaseng di rulagantšwe ka tsela e phagamego, ke ile ka phetha ka gore go swanetše go ba go na le yo a di dirilego, e lego Mmopi. Taba ya bobedi ke ya gore legohle le lefase di bonagala di hlamilwe ka mo go kgethegilego gore di be le bophelo.

O na le bohlatse bofe bja gore di hlamilwe?

Ge e le gabotse bophelo ka moka lefaseng bo ithekgile ka matla a tšwago letšatšing. Matla ao a feta sebakabakeng e le mahlasedi. A tla lefaseng ka maphoto a botelele bja go fapafapana. Maphoto a makopana a bitšwa mahlasedi a gamma ao a lego kotsi. Ka morago gwa latela X-rays, mahlasedi a ultraviolet, seetša se bonagalago, seetša seo se sa bonagalego, di-microwave, le maphoto a matelele go ona ka moka a radio. Se se makatšago ke gore lefaufau la rena le thibela mahlasedi a mantši a kotsi gomme la dumelela mahlasedi a nyakegago gore a fihle lefaseng.

Ke ka baka la’ng seo se go makaditše?

Ke kgahlilwe ke Beibele ge e bolela ka pego ya tlholo le ka seetša. E re: “Modimo a re: ‘Seetša a se be gona.’ Ke moka seetša sa ba gona.”¹ Ke feela karolo e nyenyane ya mahlasedi a magolo a letšatši ao a bonagalago, eupša seetša se bohlokwa bakeng sa bophelo. Dimela di hloka seetša gore di tšweletše dijo, gomme rena re hloka seetša gore re bone. Taba ya gore lefaufau ga le šire seetša ga se ya fo itiragalela ka mohlolo. Seo se makatšago le go feta ke gore ke karolo e nyenyane feela ya seetša sa ultraviolet yeo e fihlago lefaseng.

Ke ka baka la’ng seo se le bohlokwa?

Mahlasedi a mangwe a ultraviolet a bohlokwa. Re hloka karolo e nyenyane ya ona letlalong la rena gore re tšweletše bithamine D, yeo e lego bohlokwa bakeng sa marapo a rena le go re šireletša bolwetšing bja kankere le malwetšing a mangwe. Lega go le bjalo, mahlasedi a bjalo a mantši a ka re bakela kankere ya letlalo le legapi la mahlo. Lefaufau le dumelela feela karolo e nyenyane yeo e lekanego ya mahlasedi a ultraviolet gore e fihle lefaseng. Go ya ka nna, seo ke bohlatse bja gore motho yo mongwe o hlamile lefase gore le be le bophelo.

Ganyenyane-ganyenyane nna le Huabi re ile ra kgodišega gore go na le Mmopi le gore ke yena a buduletšego Beibele. Ka 2005, re ile ra ba Dihlatse tša Jehofa, gomme ga bjale re tšea karolo go ruteng ba bangwe Beibele.