“BAGOELEDI ba Mmušo ba Brithania​—Tsogang!!” (Informant, * December 1937, kgatišo ya London) Ye e be e le kgopelo e kwagalago le ya tšhoganetšo. Mantšu ao a bego a tšwelela ka tlase ga sehlogo se a ile a oketša ka gore: “Go fetile mengwaga e lesome re sa bone koketšego nageng ya lena.” Letlakala la ka mathomong la Informant la mabapi le pego ya tirelo ya mengwaga e lesome, go tloga ka 1928 go ya go 1937, le ile la thekga ntlha yeo.

Ke eng seo se bego se dirile gore bagoeledi ba Brithania ba se sa fišega tirelong ya tšhemo? Diphuthego tša moo di be di “eme felo gotee,” di dira dilo go swana le diphuthego tša kgale. Go oketša moo, lekala la moo le be le dirile phetho ya gore tšhemo ya moo e ka šongwa ke babulamadibogo ba 200 feela, bao ba bego ba šoma ditšhemo tše di lego lekatana eupša ba sa šome le diphuthego. Ka baka leo, lekala le be le boditše batho bao ba bego ba nyaka go ba babulamadibogo tšhemong ya Brithania gore ga le sa hloka babulamadibogo, gomme la ba kgothaletša go ya go šoma tšhemo dinageng tše dingwe tša Yuropa. Se se kgahlišago ke gore babulamadibogo ba bantši ba ile ba tloga Brithania gomme ba ya dinageng tše di swanago le Fora, le ge ba be ba sa tsebe leleme la moo goba ba le tseba ganyenyane.

Sehlogo sa Informant ya 1937 se ile sa beela bagoeledi ba Brithania pakane ya gore ba šome tšhemo diiri tše milione ka 1938. Bagoeledi bao ba be ba ka fihlelela pakane yeo gabonolo ge yo mongwe le yo mongwe wa bona a be a ka šoma diiri tše 15 ka kgwedi, gomme babulamadibogo ba šoma diiri tše 110. Go ile gwa šišinywa gore dihlopha tša tšhemo di šome diiri tše hlano ka matšatši a itšego gomme bagoeledi ba swarege kudu ka go dira maeto a go boela, kudukudu mantšiboeng a gare ga beke.

Diphetogo tše di ile tša thabiša batho bantši. Hilda Padgett o gopola ka gore: “Mokgatlo o be o re re eme ka maoto, e lego selo seo ba bantši ba rena re bego re se emetše. E se kgale, seo se ile sa tliša dipoelo tše di kgahlišago.” * Kgaetšedi E. F. Wallis o itše: “Tšhišinyo ya gore re šome tšhemo diiri tše hlano ka letšatši e be e le e botse kudu! Ga go na selo se se thabišago go feta go fetša letšatši ka moka o šomela Morena. . . .  Re be re boa tšhemong re lapile, eupša re thabile!” Mofsa yo a bitšwago Stephen Miller o ile a kwa gore kgoeletšo yeo e akgofile gomme a arabela go yona. O be a nyaka go thuša modirong wo ge maemo a sa mo dumelela! O ile a gopola bagoeledi ba bantši ba šoma tšhemo matšatši ka moka ba sepela ka dipaesekele. Mantšiboeng a selemo, ba be ba bapalela batho dipolelo tšeo di rekhotilwego. Ba be ba nea bohlatse ka phišego ba diriša dipampiri tša go athwa le go nea bohlatse seterateng ka dimakasine.

Le gona Informant e ile ya tsebiša bagoeledi ba Brithania gore: “Re hloka babulamadibogo ba 1 000.” Molao o mofsa wa tšhemo o ile wa re babulamadibogo ba se sa šoma ba nnoši, eupša ba šome le diphuthego tša gabo bona, ba di thekge le go di thuša go gola. Joyce Ellis (née Barber) o gopola ka gore: “Bana babo rena ba bantši ba ile ba lemoga gore ba swanetše go ba babulamadibogo.”  O re: “Le ge ke be ke na le mengwaga e 13 ka nako yeo, ke be ke nyaka go dira seo; ke be ke nyaka go ba mmulamadibogo.” O fihleletše pakane yeo ka July 1940, a na le mengwaga e 15. Peter, yo ka morago e bilego monna wa Joyce, o ile a kwa taletšo yeo ya gore ba ‘tsoge,’ ya mo tutueletša go “thoma go nagana ka go tšea bobulamadibogo.” Ka June 1940, a na le mengwaga e 17, o ile a sepela ka paesekela dikhilomithara tše 105 go ya Scarborough go yo bula madibogo.

Cyril le Kitty Johnson ba ile ba ikgafa gomme ba tšea bobulamadibogo. Ba ile ba dira phetho ya gore ba rekiše ntlo ya bona le thoto gore ba kgone go iphediša tirelong ya nako e tletšego. Cyril o ile a tlogela mošomo, ka morago ga kgwedi ke ge ba loketše go thoma go bula madibogo. O gopola ka gore: “Re be re tloga re kgodišegile ka seo re se dirago, re se dirile ka go rata gape re thabile.”

Ge palo ya babulamadibogo e oketšega ka lebelo, bana babo rena ba ikarabelago ba ile ba nagana ka ditsela tšeo ba ka thekgago babulamadibogo bao. Jim Carr, yo a bego a hlankela e le mohlanka wa mafelo (ga bjale o bitšwa molebeledi wa tikologo) ka 1938, o ile a latela tšhišinyo ya gore babulamadibogo ba hweletšwe madulo metseng ya moo. Dihlopha tša babulamadibogo di ile tša kgothaletšwa go dula gotee le go šoma mmogo, ka tsela yeo ba fokotša ditshenyagalelo. Kua Sheffield, ba ile ba renta ntlo e kgolo, yeo e bego e hlokomelwa ke ngwanabo rena. Phuthego ya kgauswi le moo e ile ya neela ka tšhelete le diphahlo. Jim o gopola ka gore: “Bohle ba ile ba thuša gore tokišetšo ye e atlege.” Babulamadibogo ba lesome ba mafolofolo ba be ba dula moo, gomme ba na le lenaneo le lebotse la dilo tša moya. “Babulamadibogo ba be ba hlahloba temana ya letšatši mesong e mengwe le e mengwe ge ba eja dijo tša mesong,” gomme “letšatši le lengwe le le lengwe ba eya tšhemong mafelong a fapafapanego motseng woo.”

Bagoeledi le babulamadibogo ba Brithania ba ile ba arabela kgoeletšong ya gore ba tsoge, gomme ba fihlelela pakane ya diiri tše milione ka 1938. Ge e le gabotse, dipego di bontšha koketšego dikarolong ka moka tša tšhemo ya moo. Nakong ya mengwaga e mehlano, palo ya bagoeledi e ile ya oketšega mo e nyakilego go ba gararo kua Brithania. Ka ge bagoeledi ba Brithania ba ile ba thoma go fišega tšhemong, seo se ile sa ba thuša go lebeletšana le mengwaga e thata ya ntwa yeo e ilego ya latela.

Lehono, babulamadibogo ba Brithania ba tšwela pele ba oketšega, ge ntwa ya Modimo ya Haramagedone e dutše e batamela. Mengwaga e lesome e fetilego, palo ya babulamadibogo e oketšegile kudu, ya fihla go 13 224 ka October 2015. Babulamadibogo ba ba hweditše gore tirelo ya nako e tletšego ke tsela e di phalago tšohle ya go phela.