Cyril le Methodius​—Bafetoledi ba Beibele Bao ba Hlamilego Ditlhaka

“Setšhaba sa rena se kolobeditšwe gomme lega go le bjalo ga re na morutiši. Ga re kwešiše Segerika goba Selatine. . . . Ga re kwešiše ditlhaka tša go ngwalwa goba seo di se bolelago; ka gona re romele barutiši bao ba ka re tsebišago mantšu a Mangwalo le mogopolo wa ona.”​—⁠Rostislav, kgošana ya Moravia, 862 C.E.

LEHONO batho ba fetago dimilione tše 435 bao ba bolelago maleme a legoro la se-Slavic ba kgona go bala phetolelo ya Beibele ka leleme la bona. * Ba dimilione tše 360 go bona ba diriša ditlhaka tša se-Cyril. Lega go le bjalo, nywaga-kgolong e 12 e fetilego go be go se na le leleme le le ngwalwago goba tlhaka ka mebolelo ya bagologolo ba bona. Banna bao ba thušitšego go lokiša boemo bjoo ba be ba bitšwa Cyril le Methodius, bana ba motho. Batho bao ba ratago Lentšu la Modimo ba tla hwetša gore maiteko a go beta pelo le a mafsa a barwarre ba ba babedi a bopa karolo e kgolo e bohlokwa historing ya go lotwa le go tšwetšweng pele ga Beibele. Banna ba e be e le bomang, gomme ke mapheko afe ao ba ilego ba lebana le ona?

“Radifilosofi” le Mmušiši

Cyril (827-869 C.E., yo mathomong a bego a bitšwa Constantine) le Methodius (825-885 C.E.) ba belegetšwe ka lapeng la go hlomphega kua Thesalonika, Gerika. Thesalonika ka nako yeo e be e le motse wa maleme a mabedi; baagi ba yona ba be ba bolela Segerika le mohuta o itšego wa se-Slavic. Go ba gona ga ma-Slav a mantši le kgokagano ya kgaufsi gare ga baagi ba yona le ditšhaba tše di e dikologilego tša ma-Slav, go ka ba go neile Cyril le Methodius sebaka sa go hwetša tsebo ya kgaufsi ya leleme la ma-Slav a ka borwa. Le gona mongwadi yo mongwe wa ditaodišo-phelo wa Methodius o bile o bolela gore mmago bona e be e le wa setlogo sa se-Slav.

Ka morago ga lehu la tatagwe, Cyril o ile a hudugela Constantinople, mošate wa Mmušo wa Byzantium. Moo o ile a ithuta yunibesithing ya bogoši gomme a kopana le barutiši bao ba nago le bokgoni. O ile a ba rabokgobapuku bja Hagia Sophia, moago o tumilego kudu wa kereke ka Bohlabela, gomme ka morago a ba moprofesara wa filosofi. Ge e le gabotse, ka baka la dilo tše tša tša thuto tšeo di fihleletšwego, Cyril o ile a hwetša leina la dikwero la Radifilosofi.

Ka nako e swanago, Methodius o ile a phegelela mošomo wo o swanago le wa tatagwe​—⁠bolaodi bja tša dipolitiki. O ile a fihlelela boemo bja bomaseterata (mmušiši) mollwaneng wa selete sa Byzantium moo go bego go dula ma-Slav a mantši. Lega  go le bjalo, o ile a ngwegela lefelong la bodula-noši kua Bithynia, Asia Minor. Cyril o ile a mo tlatša moo ka 855 C.E.

Ka 860 C.E., mopatriareka wa Constantinople o ile a romela barwarre ba babedi boromiweng bja dinageng dišele. Ba ile ba romelwa go ma-Khazar, batho bao ba dulago ka leboa-bohlabela la Lewatle le Leso, bao ba bego ba sa dutše ba dika-dika go kgetha magareng ga Bomoseleme, Bojuda le Bokriste. Tseleng ya gagwe ya go ya moo, Cyril o ile a dula lebakanyana Chersonese, kua Crimea. Diithuti tše dingwe di dumela gore moo o ile a ithuta Sehebere le se-Samaria le gore o fetoletše popopolelo ya Sehebere lelemeng la ma-Khazar.

Pitšo go tšwa Moravia

Ka 862 C.E., Rostislav e lego kgošana ya Moravia (yeo mehleng yeno e lego Czechia bohlabela, Slovakia bodikela le Hungary bodikela), o ile a romela kgopelo yeo e tšwelelago serapeng sa mathomo go Mmušiši wa Byzantium e lego Michael III​—⁠gore a romele barutiši ba Mangwalo. Baagi ba Moravia bao ba bolelago se-Slavic ba be ba šetše ba thomile go rutwa dithuto tša kereke ke baromiwa bao ba tšwago mmušong wa ma-Frank wa ka Bohlabela (yeo ga bjale e lego Jeremane le Austria). Lega go le bjalo, Rostislav o be a tshwenyegile ka tutuetšo ya dipolitiki le ya kereke ya ditšhaba tša Jeremane. O be a holofela gore ditlemo tša bodumedi le Constantinople di be di tla thuša go boloka setšhaba e le seo se ikemetšego ka tša dipolitiki le tša bodumedi.

Mmušiši o ile a phetha ka go romela Methodius le Cyril Moravia. Ka dithuto tša godimo, go rutega le go tseba maleme, barwarre ba babedi ba be ba hlamilwe gabotse go etelela pele thomong e bjalo. Mongwadi wa ditaodišo-phelo wa lekgolong la senyane la nywaga o re botša gore ge a be a ba kgothaletša go ya Moravia, mmušiši o itše: “Bobedi le badudi ba Thesalonika, gomme ba-Thesalonika ka moka ba bolela se-Slav se se sekilego.”

Ditlhaka le go Fetolelwa ga Beibele di a Tšwelela

Dikgweding tša pele ga ge ba sepela, Cyril o ile a itokišeletša thomo ka go tšweletša mongwalo o ngwadilwego bakeng sa ma-Slav. Go boletšwe gore o be a e-⁠na le tsebe e bogale e kwago fonetiki. Ka go rialo, a diriša ditlhaka tša Segerika le tša Sehebere, o ile a leka go nea tlhaka bakeng sa modumo o mongwe le o mongwe wa polelo ka se-Slavonic. * Banyakišiši ba bangwe ba dumela gore o be a šetše a feditše nywaga e mentši a thea motheo bakeng sa ditlhaka tše bjalo. Le gona go sa dutše go e-⁠na le go se kgonthišege mabapi le sebopego se se nepagetšego sa ditlhaka tšeo Cyril a di hlamilego.​—⁠Bona lepokisi le le rego “Na ke Se-Cyril Goba Se-Glagolitic?”

 Ka nako e swanago, Cyril o ile a thoma lenaneo la kapejana la go fetolela Beibele. Go ya ka kanegelo e tlwaetšwego, o ile a thoma ka go fetolela lefoko la mathomo la Ebangedi ya Johane go tloga Segerikeng go ya go se-Slavonic a diriša ditlhaka tše tše di sa tšwago go hlangwa: “Mathomong E A bexo a le xôna ké Yêna LENTŠU . . . ” Cyril o ile a tšwela pele go fetolela Diebangedi tše nne, mangwalo a Paulo le puku ya Dipsalme.

Na o be a šoma a nnoši? Mohlomongwe Methodius o ile a thuša ka mošomo. Go feta moo, puku ya The Cambridge Medieval History e re: “Go bonolo go nagana gore [Cyril] o be a e-⁠na le ba bangwe bao ba bego ba mo thuša, bao sa pele-pele e swanetšego go ba e be e le batho ba setlogo sa se-Slav ba ba ithutilego Segerika. Ge e ba re hlahloba diphetolelo tša kgale kudu, . . . re na le bohlatse bjo bobotse bja go hlangwa ga maemo a godimo ga leleme le le kwagalago la se-Slavonic, e lego seo e swanetšego go ba sešupo sa badirišani bao ka bobona e bego e le ma-Slav.” Beibele ka moka e ile ya fetšwa ka morago ke Methodius bjalo ka ge re tla bona.

“Bjalo ka Magokobu a Hlasetše Pekwa”

Ka 863 C.E., Cyril le Methodius ba ile ba thoma thomo ya bona kua Moravia moo ba ilego ba amogelwa ka borutho. Mošomo wa bona o be o akaretša go ruta sehlopha sa batho ba lefelong mongwalo o mofsa wo o sa tšwago go hlangwa wa se-Slavonic ka ntle le go fetolela ditemana tša Beibele le mangwalo a borapedi.

Lega go le bjalo, seo sohle se be se se bonolo. Baruti ba ma-Frank kua Moravia ba ile ba ganetša o šoro go dirišwa ga se-Slavonic. Ba be ba swareletše kgopolong ya botsebi bja maleme a mararo, ba bolela ka go tia gore ke feela Selatine, Segerika le Sehebere tšeo di bego di amogelega go ka dirišwa borapeding. Barwarre ba ile ba tšea leeto la go ya Roma ka 867 C.E. ka kholofelo ya gore ba tla hwetša thekgo ya mopapa bakeng sa leleme la bona leo le ngwalwago le le sa tšwago go hlangwa.

Ge ba le tseleng, Cyril le Methodius ba ile ba gahlana gape le sehlopha sa ditsebi tša maleme a mararo sa baruti ba ma-Latin kua Venice. Mongwadi wa ditaodišo-phelo yo a ngwadilego ka bophelo bja Cyril wa mehleng ya magareng o re botša gore bapišopo ba lefelong, baperisita le baitlami ba ile ba mo wela godimo “bjalo ka magokobu a hlasetše pekwa.” Go ya ka pego yeo, Cyril o ile a arabela ka go tsopola 1 Ba-Korinthe 14:​8, 9 yeo e rego: “Xe phalafala e sa lle ya xala, ké mang a tl’o xo tšwa dirá? Le lena, xe ka maleme Lé sa bolele taba e kwêxaxo, se se bolêlwaxo se ka hlathwa bya’ng? Le tlo ba Le bolêla tše di tšewaxo ke phefô.”

Ge barwarre mafelelong ba fihlile Roma, Mopapa Adrian II o ile a ba nea tumelelo e tletšego ya gore ba diriše se-Slavonic. Ka morago ga dikgwedi tše itšego, ge ba be ba sa dutše ba le Roma, Cyril o ile a babja kudu. Ka tlase ga dikgwedi tše pedi ka morago, o ile a hwa a e-⁠na le nywaga e 42.

Mopapa Adrian II o ile a kgothaletša Methodius go boela mošomong kua Moravia le kgaufsi le toropo ya Nitra, go seo ga bjale e lego Slovakia. Ka go kganyoga go matlafatša tutuetšo ya gagwe tikologong yeo, mopapa o ile a nea Methodius mangwalo a go dumelela go dirišwa ga se-Slavonic le go mmea go ba mopišopo-mogolo. Lega go le bjalo, ka 870 C.E., mopišopo wa mo-Frank Hermanrich ka thušo ya Prince Svatopluk wa Nitra, o ile a swara Methodius. O ile a golegwa lebaka la nywaga e mebedi le seripa lefelong la bodula-noši ka borwa-bohlabela bja Jeremane. Mafelelong, mohlatlami wa Adrian II e lego Mopapa John VIII, o ile a laela gore Methodius a lokollwe ke moka a mmušetša boemong bja go ba mopišopo gomme a tiišetša thekgo ya bopapa bakeng sa tirišo ya se-Slavonic borapeding.

Eupša kganetšo go tšwa go baruti ba ma-Frank e ile ya tšwela pele. Methodius o ile a atlega go itšhireletša malebana le ditatofatšo tša bohlanogi, gomme mafelelong a thopa go tšwa go Mopapa John VIII lengwalo la keno leo le bolelago ka tumelelo ya go dirišwa ga se-Slavonic ka kerekeng. Go etša ge mopapa wa mo nakong ye John Paul II a dumetše, Methodius o ile a fetša bophelo bja gagwe “gare ga maeto, mathata, ditlaišego, bonaba le tlaišo, . . . gaešita le lebaka la go golegwa go sehlogo.” Ka mo go makatšago, se se be se dirwa ke bapišopo le dikgošana bao ba bego ba le botho go Roma.

Beibele e Feletšego e a Fetolelwa

Go sa šetšwe kganetšo e sa felego, Methodius ka thušo ya mekgwa ya go ngwala ka lebelo, o ile a fetša go fetolela karolo e šetšego ya Beibele go se-Slavonic. Go ya ka kanegelo e tlwaetšwego, o ile a fetša mošomo wo o mogolo ka dikgwedi tše seswai feela. Lega go le bjalo, ga se a fetolela dipuku tše e sego karolo ya Beibele tša ba-Maccabee.

 Lehono, ga go bonolo go hlahloba ka mo go nepagetšego boemo bja phetolelo ye e dirilwego ke Cyril le Methodius. Ke feela dikopi tše sego kae tša mengwalo tšeo di sa dutšego di le gona tšeo nako ya tšona e balelwago mo e nyakilego go ba mehleng ya phetolelo ya mathomo. Ka go hlahloba mehlala yeo ya mathomo e sego kae, ditsebi tša maleme di bolela gore phetolelo e be e nepagetše gomme e fetišetša dilo ka tsela e kwagalago ya tlhago. Puku ya Our Slavic Bible e bolela gore barwarre ba babedi “ba be ba swanetše go hlama mantšu a mantši a mafsa le mebolelwana . . . Gomme ba dirile sohle se ka tlhokomelo e makatšago [le] go bula leleme la se-Slavic ka bofsa bja tlotlontšu ya go huma.”

Bohwa bja Nako e Telele

Ka morago ga gore Methodius a hwe ka 885 C.E., balatedi ba gagwe ba ile ba lelekwa Moravia ke baganetši ba bona ba ma-Frank. Ba ile ba tšhabela kua Bohemia, borwa bja Poland le Bulgaria. Ka go rialo, modiro wa Cyril le Methodius o ile wa tšwetšwa pele gomme ka gona wa phatlalala. Leleme la se-Slavonic leo le neilwego sebopego sa go ngwalwa le sa ruri ke barwarre ba babedi, le ile la atlega, la gola gomme ka morago la phatlalala. Lehono, leloko la se-Slavic le akaretša maleme a 13 a fapa-fapanego le mebolelo e mentši.

Go feta moo, maiteko a sebete a go fetolelwa ga Beibele a Cyril le Methodius a ile a enywa dienywa diphetolelong tše di fapa-fapanego tša Mangwalo tša se-Slavic tšeo di hwetšagalago lehono. Ba dimilione bao ba bolelago maleme a ba holwa ke go ba le Lentšu la Modimo ka maleme a gabo bona. Go sa šetšwe kganetšo e bogale, mantšu a ke a therešo gakaakang: “Lentšu la Modimo wa rena le eme neng le neng”!​—⁠Jesaya 40:⁠8.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Lepokisi go letlakala 29]

Na ke Se-Cyril Goba Se-Glagolitic?

Tlhamego ya ditlhaka tšeo Cyril a di hlamilego, e ile ya hlohleletša ngangišano e kgolo, ka ge ditsebi tša maleme di sa kgonthišege ka gore e be e le ditlhaka dife. Ditlhaka tšeo di bitšwago di-Cyril di theilwe kgaufsi kudu le ditlhaka tša Segerika, di e-⁠na le mo e ka bago ditlhaka tše lesome-pedi tša tlaleletšo tše di hlamilwego go bontšha medumo ya se-Slavonic yeo e sa hwetšagalego Segerikeng. Lega go le bjalo, e mengwe ya mengwalo ya pele ya se-Slavonic, e diriša mongwalelo o fapanego kudu wo o tsebjago e le se-Glagolitic, gomme ke mongwalelo wo woo diithuti tše dintši di dumelago gore Cyril o o hlamile. Ditlhaka tše sego kae tša se-Glagolitic go bonala di tšwelela go tšwa modung wa Segerika goba Sehebere. Tše dingwe di ka ba di tšerwe go tšwa maswaong a mehleng ya magareng, eupša tše dintši ke tlhamego ya mathomo le e raraganego. Se-Glagolitic se bonala e le se arogilego kudu le seo e lego tlhamego ya mathomo. Lega go le bjalo, ke se-Cyril seo se fetošeditšwego mengwalong ya se-Russia, se-Ukraine, se-Serbia, se-Bulgaria le se-Masedonia tša mehleng yeno ka ntle le maleme a oketšegilego a 22, ao a mangwe e sego se-Slavonic.

[Mengwalo-Ditlhaka tša se-Cyril le se-Glagolitic 29]

Бб Гг Дд Єє Жж

[Mmapa go letlakala 31]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

MMUŠO WA KA BOHLABELA WA MA-FRANK

(Jeremane le Austria)

(Poland)

Bohemia (Czechia)

Moravia (E. Czechia, W. Slovakia, W. Hungary)

BULGARIA

ITALY

GERIKA

Lewatle la Baltic

Venice

Nitra

Roma

Lewatle la Mediterranean

Thesalonika

Constantinople (Istanbul)

Bithynia

(Crimea)

Lewatle le Leso

[Seswantšho go letlakala 31]

Beibele ya se-Slavonic ka mongwalo wa se-Cyril go tloga ka 1581

[Mothopo]

Bible: Narodna in univerzitetna knjiz̆nica-Slovenija-Ljubljana