Ditekanyetšo di Fetogile, go Botega go Fedile

Mehleng ya Kgoši Henry I wa Engelane (1100-1135) jarata e tee e be e tšewa e le “bokgole bja go tloga ntlhaneng ya nko ya Kgoši go fihla mafelelong a monwana wa gagwe wa mogogorupa ge letsogo la gagwe le otlolotšwe ka mo go feletšego.” Ditekanyetšo tša go ela botelele tša balata ba Kgoši Henry e be e le tše di nepagetšego gakaaka’ng? Go boledišana le kgoši go be go bonagala e le tsela e nnoši ya go kgonthišega.

LEHONO meelo ke yeo e hlaloswago ka mo go nepagetšego kudu ka tsela ya ditekanyetšo. Ka gona, mithara o hlaloswa e le monabo woo seetša se o sepelago lefelong leo le se nago selo ka motsotswana o tee ge o arolwa ka 299 792 458. Ka go lebanya, seetša se ke sa bogolo bja maphoto bjo bo tsepamego gomme se ntšhwa ke mohuta o kgethegilego wa mahlasedi a laser. Ge e ba ba e-na le sedirišwa seo se tšweletšago gape tekanyetšo ye, batho kae le kae ba ka kgonthišetša gore go lekanya ga bona botelele go lekana le ga motho yo mongwe le yo mongwe.

Diphetogo ditekanyetšong tša go lekanya, go sa šetšwe gore ke tše dinyenyane gakaakang, di ka baka go se kgonthišege mo go itšego gomme go dirwa maiteko a magolo bakeng sa go šireletša ditekanyetšo tšeo. Ka mohlala, kua Brithania tekanyetšo ya go lekanya boima ke setena sa motswako wa platinum le iridium sa boima bja khilograma e tee. Setena se se bolokilwe National Physical Laboratory. Tšhilafalo ya moya go tšwa dinamelweng le difofaneng tše di fetago e dira gore tekanyetšo yeo ya khilograma e oketšege ka boima letšatšing le lengwe le le lengwe. Lega go le bjalo, setena se, goba cylinder ye ya tšhipi ke kopi ya tekanyetšo ya lefase yeo e bolokilwego ka tlase ga mapotlelo a mararo a go khurumetša a go swana le kloko ka legageng ka tlase ga mobu lefelong la International Bureau of Weights and Measures kua Sèvres, Fora. Eupša gaešita le boima bja sedirišwa se bo a feto-fetoga ka baka la go šilafatšwa ke dilo tše sa bonagalego. Go fihla bokgoleng bjo, ditsebi tša meelo tša lefase ga se tša hlama tekanyetšo yeo e tiilego kudu.

Gaešita le ge diphetogo tše nyenyane di bonagala di sa re selo go motho yo a tlwaelegilego, phetogo e feletšego ya tekanyetšo e ka baka kgakanego. Kua Brithania, phetogo go tloga go ditekanyetšo tša semmušo tša boima (di-pound le di-ounce) go ya go tekanyetšo e tlwaelegilego ya metric ya (dikhilograma le digrama) e tšweleditše go se botwe mo gogolo​—gomme se e le ka lebaka le le kwagalago. Bo-ramabenkele ba bangwe ba sa botegego ba ile ba ikhola ka go se tlwaelane ga batho ba bantši le tshepedišo ye e mpsha bakeng sa go hlalefetša barekedi ba bona.

Ditekanyetšo tša Lapa le tša Boitshwaro

Go thwe’ng ka diphetogo tša ditekanyetšo tša lapa le tša boitshwaro? Mafelelo a diphetogo tše bjalo e ka ba ao a gobatšago kudu. Dipego tša gona bjale tša go thubega ga malapa, boitshwaro bjo bo gobogilego bja botona le botshadi le go goboša bana mo go phatlaletšego go boifiša ba bantši le go kgonthišetša gore re phela mehleng ya go phuhlama ga ditekanyetšo. Malapa a motswadi o tee, bana bao ba godišwago ke “batswadi” ba bong bjo bo swanago le go gobošwa mo go šoro ka kopano ya botona le botshadi ga bana bao ba lego ka tlase ga tlhokomelo ya mebušo ya tikologong, ka moka ke mafelelo a batho bao ba ganago  ditekanyetšo tšeo di amogelegago. Batho ba bantši ba fetoga ‘baithati, . . . bao ba se nago maikwelo a borutho, . . . manaba a tše bolo, . . . barati ba maipshino go e-na le go rata Modimo,’ bjalo ka ge Beibele e boletše e sa le pele nywaga e dikete tše pedi e fetilego.​—2 Timotheo 3:​1-4, bapiša le NW.

Go theoga ga ditekanyetšo tša boitshwaro go sepedišana kgaufsi le go se botege ga go se naganele maikwelo a ba bangwe. Morago bjale, ditekanyetšo tše di lego molaleng tša dikarogo tša ditsebi tša tša kalafo di ile tša pepentšhwa kua Hyde, toropo e lego ka leboa la Engelane, moo badudi ba ilego ba bota ka mo go feletšego dingaka tša bona tša lapa tšeo di “hlomphegago le tšeo di botwago.” Eupša ka manyami ba ile ba lahletšwa. Bjang? Dipego tša diteko di utolotše gore ngaka ya lapa ge e le gabotse e bolaile mo e ka bago balwetši ba yona ba basadi ba ka bago 15. Ka kgonthe, maphodisa a ile a swanelwa ke go nyakišiša mahu a mangwe gape a fetago 130 ao a akaretšago ngaka yeo. Bogolo bja go se botege bo ile bja gatelelwa ge ngaka e be e bewa molato gomme e golegwa. Bahlankedi ba babedi ba kgolego bao mmago bona a ka bago a bolailwe ke ngaka ye ba ile ba newa mediro e mengwe e le gore ba se ke ba hlokomela mogolegwa yo a tumilego ka bobe. Ga se mo go makatšago gore pego ya molato wo ka go The Daily Telegraph e hlalositše modiri yo wa bobe e le “ngaka e ‘kgopo kudu.’”

Ka baka la ditekanyetšo tšeo di fetogago le tšeo di phuhlamago dikarolong tše dintši tša bophelo, ke mang yo o ka mmotago e le ka kgonthe? O ka hwetša kae ditekanyetšo tše di sa fetogego, tšeo di thekgwago ke motho yo a botwago yo a nago le matla a go di thekga? Sehlogo se se latelago se ahla-ahla dipotšišo tše.