Na o be o Tseba?

Ditirelo tša tempeleng ya Jehofa ya Jerusalema di be di thekgwa bjang ka tša ditšhelete?

▪ Ditirelo tše fapafapanego tša tempeleng di be di thekgwa ka go ntšha lekgetho, kudukudu karolo ya lesome yeo batho ba bego ba swanetše go e ntšha. Eupša go be go dirišwa le mehuta e mengwe ya lekgetho. Ka mohlala, nakong ya ge go be go agwa tabarenakele, Jehofa o ile a laela Moshe gore a kgoboketše seripagare sa shekele ya silifera go tšwa go Moisiraele yo mongwe le yo mongwe yo a ngwadišitšwego gore e be ‘moneelo o neelwago Jehofa.’—Ekisodo 30:12-16.

Go bonagala Mojuda yo mongwe le yo mongwe a ile a tlwaela go neela tekanyo ye ya tšhelete e le lekgetho la ngwaga le ngwaga la tempele. E be e le lekgetho le leo Jesu a ilego a laela Petro gore a le lefe ka tšhelete ya tšhipi yeo e tšwago molomong wa hlapi.—Mateo 17:24-27.

Nywaga e mmalwa e fetilego, kua Jerusalema go ile gwa utollwa mehuta e mebedi ya tšhelete ya silifera yeo e bego e dirišetšwa go lefa lekgetho la tempele. Tšhelete e nngwe ya silifera, yeo e bego e dirilwe kua Tiro ka 22 C.E., e ile ya hwetšwa lekgolong la pele la nywaga mokerong wa go sepediša meetse a ditšhila. Shekele ye e be e ena le seswantšho sa Melkart, goba Baali, modimo yo mogolo wa Tiro, ka lehlakoreng le lengwe gomme ka go le lengwe e le lenong leo le tsokamego nkong ya sekepe. Tšhelete ya bobedi yeo e hweditšwego mokgobong wa nthogorogo woo o tlošitšwego thabeng ya tempele, e be e le ya ngwageng wa pele wa go rabela ga Bajuda kgahlanong le Roma, ka 66-67 C.E. E na le seswantšho sa komiki le sa digarenate tše tharo tšeo di khukhušago gotee le mengwalo e rego, “Seripagare sa Shekele” le “Jerusalema e Kgethwa.” Moprofesara Gabriel Barkay o bolela mabapi le kutollo ye gore tšhelete ye ya tšhipi e na le “maswao ao a bontšhago gore e sentšwe ke mollo, moo go nago le kgonagalo ya gore ke mollo woo o ilego wa senya Tempele ya Bobedi ka 70 CE.”

Meago yeo e bego e agilwe ke Nebukadinetsara, kgoši ya Babilona, e be e kgahliša gakaaka’ng?

▪ Puku ya Beibele ya Daniele e bega ka Nebukadinetsara a re: “Na ye ga se Babilona e Kgolo yeo e agilwego ke nna ka matla a ka a magolo, ke e agela mošate wo le seriti sa ka se segolo?” (Daniele 4:30) Na ruri motse wo wa bogologolo e be e le o mogolo?

Boradihistori ba reta Nebukadinetsara ka go aga ditempele, mešate, merako ya motse le serapa seo se kgahlišago sa mmotong. Tempele e kgolo yeo e bego e le bogareng bja Babilona e be e ena le tora, goba ziggurat, yeo e ka bago e be e le ya bophagamo bja ka godimo ga dimithara tše 70. Lega go le bjalo, puku ya Babylon—City of Wonders e re “dilo tše di tumilego kudu tšeo Nebukadinetsara a di fihleletšego e be e le Tsela ya Molokeloke le Kgoro ya Ishtar.” Tsela ya Molokeloke, yeo e bego e phatša Kgorong ya Ishtar, e be e kgabišitšwe ka diswantšho tše di betlilwego tša ditau tšeo nkego di a sepela. Puku yona yeo ge e bolela ka kgoro yeo, e lego kgoro e botse kudu ya Babilona, e re: “Ka ge e manegilwe ka ditena tše phadimago tša mmala o motalalerata o tseneletšego le go kgabišwa ka diswantšho tše di betlilwego tše makgolo tša dipoo le didrakone tše nkego di a sepela, ponagalo e botse yeo e bego e amogela moeng wa bogologolo yo a bego a tsena ka mošate e swanetše go ba e be e le e sa lebalegego.”

Mathomong a lekgolo la bo-20 la nywaga, baepi ba marope ba ile ba epolla dikarolo tša Tsela ya Molokeloke gotee le tša Kgoro ya Ishtar gomme ba kopanya bontši bja tšona lefsa Musiamong wa Peregamo, kua Berlin, Jeremane.

[Diswantšho go letlakala 12]

Bogolo bja kgonthe

[Methopo]

Top: Clara Emit, Courtesy of Israel Antiquities Authority; bottom: Zev Radovan

[Seswantšho go letlakala 12]

Kgoro ya Ishtar yeo e agilwego lefsa