SIERRA LEONE LE GUINEA
1945-1990 ‘Go Tliša ba Bantši go Lokeng’ —Dan.12:3. (Karolo 3)
Go Hlaselwa ga Mokgatlo wa Poro
Motse wa mathomo woo o ilego wa hlaselwa ke wa kgauswi le Koindu moo sehlopha sa banna se bego se ithuta Beibele e bile se eba gona dibokeng ka mehla. Go swana le banna ba bantši ba Makisi, banna ba e be e le ba mokgatlo wa Poro, e lego mokgatlo wa ka sephiring wo o nweletšego go dirišaneng le meoya. James Mensah, e lego moromiwa yo a hlanketšego le kua Sierra Leone gomme a tlwaeditšwe sekolong sa Gilead o re: “Ge barutwana ba Beibele ba be ba gana go tšea karolo ditirelong tša wona tša botemona, moetapele wa mokgatlo wa Poro o ile a galefa o šoro. Moetapele yoo le balatedi ba gagwe ba ile ba betha banna bao, ba utswa dithoto tša bona, ba fiša dintlo tša bona, ba ba tlema ka diketane gomme ba ba tlogela dithokgweng gore ba hwele moo ka tlala. Kgoši e ile ya kgothaletša ditho tša mokgatlo wa Poro gore di se bee marumo fase. Go sa šetšwe tlaišo yeo, barutwana bao ba Beibele ba ile ba dula ba tiile.”
Ge bana babo rena ba kua Koindu ba begela maphodisa ditaba tšeo, moetapele wa mokgatlo wa Poro, bagwera ba gagwe le kgoši ba ile ba golegwa. Ba ile ba sekišwa le go kgalemelwa o šoro, gomme kgoši ya tšeelwa marapo mo e nyakilego go ba lebaka la ngwaga. Phenyo ye ya tshekong e ile ya tsebja ka gohle gomme ya nea barutwana ba oketšegilego ba bafsa sebete sa go tla dibokeng. Ka morago, kgoši yeo e ile ya fetoga gomme ya thoma go kgahlegela therešo. Ge kopano ya tikologo e be e swaretšwe motseng wa yona, e ile ya nea baeng marobalo ya ba ya neela ka kgomo ya go nona.
Baetapele ba bangwe ba mokgatlo wa Poro ba ile ba leka ditlhaselo tše dingwe—ba leka go dira gore “maanomabe ao [ba] a logago a be molaong.” (Ps. 94:20) Boradipolotiki ba mokgatlo woo ba ile ba tliša dingongorego kgorong tša gore modiro wa Dihlatse tša Jehofa o thibelwe. Charles Chappell o re: “Lega go le bjalo, kgoši e ile ya re lwela, ya botša kgoro gore e be e dutše e ithuta Beibele le rena nywaga e mebedi. E ile ya botša kgoro gore mokgatlo wa rena ga o tsenatsenane le tša dipolotiki le gore o ruta batho le go ba thuša go ba le mekgwa e mebotse. Ke moka e ile ya re e holofela gore le yona ka letšatši le lengwe e tla fetoga Hlatse. Ge setho se sengwe sa kgoro seo le sona se bego se ithutile Beibele se thekga kgoši, maanomabe a banna bao a ile a folotša.”
Ba be ba mo kwera ka gore: “Botša modimonyana yoo wa gago a go fe dijo!”
Bao ba bego ba tlogela mekgatlo ye ya ka sephiring ba be ba ganetšwa o šoro ke malapa a gabo bona. Jonathan Sellu, e lego mofsa yo a lego mahlalagading yo a tšwago Koindu, o be a na le borakgolokhukhu bao e bego e le baruti ba malea a go tloga melokong ya kgale. O be a rutwa go dira mošomo o swanago. Ge a thoma go ithuta Beibele, o ile a se sa dira ditirelo tšeo tša go dirišana le meoya le dihlabelo. Ba gabo ba ile ba mo ganetša o šoro, ba mo ntšha sekolong e bile ba mo tima dijo ge a eya dibokeng tša Bokriste. Ba be ba mo kwera ka gore: “Botša modimonyana yoo wa gago a go fe dijo!” Lega go le bjalo, Jonathan ga se a ka a hwa matwa. Le ka mohla ga se a ka a robala ka tlala. O ile a ithuta go bala le go ngwala, ke moka ge nako e dutše e eya a ba mmulamadibogo wa ka mehla. Jonathan o ile a thaba kudu ge a bona mmagwe a amogela therešo.
Koketšego Ditikologong tše Dingwe tša Naga
Ka 1960, diphuthego le dihlopha tše di lego lekatana di be di le kua Bo, Freetown, Kissy, Koindu, Lunsar, Magburaka, Makeni, Moyamba, Port Loko, Waterloo go ba go fihla ka leboa kua Kabala. Palo ya bagoeledi ngwageng woo e ile ya oketšega ka lebelo go tloga go 182 go ya go 282. Babulamadibogo ba bantši ba ba kgethegilego bao ba tšwago Ghana le Nigeria ba ile ba fihla gomme ba matlafatša diphuthego tše tšeo di bego di gola.
Bagoeledi ba bantši ba be ba etšwa dihlopheng tše tše pedi: Sehlopheng sa Makrio, seo se bego se dula Freetown le metseng ya kgauswi le moo, gotee le sa Makisi, seo se bego se dula Profenseng ya ka Bohlabela. Eupša ge ditaba tše dibotse di dutše di phatlalala, merafo e mengwe le yona e ile ya amogela therešo. E be e akaretša Makuranko, Malimba le Matemne a ka leboa; Mamende a ka borwa; le merafo e mengwe.
Ka 1961, Phuthego ya Freetown East e ile ya neela Holo ya yona ya Mmušo. Ke moka Phuthego ya Koindu e ile ya neela Holo ya yona ya Mmušo ya ditulo tše 300 yeo e dirilwego ka ditena tša mobu yeo gape e bego e dirišwa e le Holo ya Kopano. Gateetee ka morago ga moo, bagolo ba 40 ba ile ba ba gona Sekolong sa Bodiredi sa Mmušo sa mathomo Sierra Leone. Wona ngwageng woo, bana babo rena ba ile ba kgatha tema lesolong leo le ilego la atlega kudu la go sepedišetša batho Beibele ya Phetolelo ya Lefase le Lefsa ya Mangwalo a Makgethwa.
Go molaleng gore Jehofa o be a šegofatša batho ba gagwe. Ka July 28, 1962, International Bible Students Association, e lego mokgatlo wa semolao wo o dirišwago ke Dihlatse tša Jehofa dinageng tše dintši, o ile wa ngwadišwa semmušo ke mmušo wa Sierra Leone.
Dikgoro di a Bulega Kua Guinea
Anke ga bjale re tshelele nageng ya kgauswi le Sierra Leone e lego Guinea (yeo peleng e bego e bitšwa French Guinea). Pele ga 1958, bana babo rena ba sego kae ba be ba kile ba nea bohlatse go se nene bathong ba itšego ge ba be ba feta nageng yeo, eupša balaodi ba naga ye yeo e bego e bušwa ke Fora ba ile ba ganetša modiro wa rena. Lega go le bjalo, ka 1958, dikgoro di ile tša bulega ge naga ya Guinea e se sa hlwa e bušwa ke Fora gomme e thoma go ipuša.
Ka morago wona ngwageng woo, Manuel Diogo, e lego ngwanabo rena yo a tšwago Dahomey (yeo ga bjale e bitšwago Benin) yo a bego a bolela Sefora gomme a le nywageng ya mathomong a bo-30, o ile a thoma go šoma moepong wo go epšago letsopa le le bitšwago bauxite kua Fria, toropong yeo e lego dikhilomithara tše e ka bago tše 80 ka leboa la motsemošate wa Conakry. Ka ge a be a fagahletše go nea bohlatse tšhemong ye yeo e bego e se ya hlwa e šongwa, Manuel o ile a ngwalela lekala la Fora a kgopela dikgatišo le thušo ya babulamadibogo ba ba kgethegilego. O ile a ruma lengwalo la gagwe ka gore: “Ke rapelela gore Jehofa a šegofatše modiro wo ka gobane go na le batho ba bantši mo bao ba thabelago.”
Lekala la Fora le ile la ngwalela Manuel lengwalo le le kgothatšago gomme la mo kgothaletša gore a dule Guinea ge maemo a sa mo dumelela. E bile lekala le ile la romela mmulamadibogo yo a kgethegilego gore a yo mo tlwaeletša bodiredi. Manuel o ile a matlafatšwa kudu ke kgothatšo yeo gomme a dira boboledi ka mafolofolo kua Fria go fihlela a ehwa ka 1968.
Ge molebeledi yo a etelago makala e lego Wilfred Gooch a be a etetše kua Conakry ka 1960, o ile a hwetša bana babo rena ba bangwe ba babedi ba Maafrika ba dira boboledi moo. Ngwanabo rena Gooch o ile a šišinya gore naga ya Guinea e okamelwe ke lekala la Sierra Leone go e na le go okamelwa ke ofisi ya lekala ya Fora. Phetogo ye e ile ya direga ka March 1, 1961. Ka morago ga kgwedi, go ile gwa hlongwa phuthego ya mathomo Guinea kua Conakry.
Seetša sa Moya se Phuleletša Dithokgweng tša Dipula
Ditaba tše dibotse di be di phatlalalela le ka borwa bja Guinea. Falla Gbondo, e lego monna wa Mokisi yo a bego a dula Liberia, o ile a boela motseng wa gabo wa Fodédou, mo e ka bago dikhilomithara tše 13 ka bodikela bja Guékédou. O ile a sepela le puku ya From Paradise Lost to Paradise Regained. Falla o be a sa kgone go bala, eupša o ile a kgona go hlalosetša banna ba motseng wa gabo diswantšho tše di lego ka pukung yeo. O gopola ka gore: “Puku yeo e ile ya thoma dipoledišano tše dintši. Batho ba be ba e bitša puku ya Adama le Efa.”
Falla o ile a boela Liberia. O ile a kolobetšwa gomme mafelelong a ba mmulamadibogo yo a kgethegilego. O be a eya Fodédou gabedi mo kgweding gore a yo ithuta le sehlopha sa batho ba e ka bago ba 30. Go se go ye kae o ile a tlatšwa ke Borbor Seysey, e lego mmulamadibogo yo mongwe yo a kgethegilego wa Mokisi yo a tšwago Liberia. Bobedi bja bona ba ile ba thoma sehlopha se sengwe kua Guékédou. Dihlopha tše tše pedi di ile tša fetoga diphuthego.
Ge Makisi a oketšegilego a fetoga Dihlatse, dikgoši tša moo di ile tša lemoga boitshwaro bja tšona bjo bobotse. Dihlatse tšeo di be di šoma ka thata, di botega e bile di kgothaletša khutšo metseng. Ka baka leo, ge bana babo rena ba be ba kgopela tumelelo ya go aga Holo ya Mmušo kua Fodédou, dikgoši di ile tša ba nea naga e kgolo ntle le go senya nako. Holo yeo ya Mmušo—e lego Holo ya pele kua Guinea—e ile ya fetšwa go agwa mathomong a 1964.
Dikgaruru Kua Conakry
Ka yona nako yeo, kua Conakry go be go tupa lerole. Meferefere ya dipolotiki e ile ya tutueletša balaodi ba mmušo go belaela batšwantle. Baromiwa ba bane bao ba tšwago Gilead ba ile ba ganwa ka mangwalo a go dula nageng e šele (di-visa) gomme ba bušetšwa magagabo bona. Bana babo rena ba babedi ba Ghana ba ile ba swarwa ka ge ba be ba latofatšwa ka maaka gomme ba golegwa mo e nyakilego go ba ka dikgwedi tše pedi.
Ge ba se na go lokollwa, yo mongwe wa bona e lego Emmanuel Awusu-Ansah, o ile a golegwa gape le semeetseng gomme a tsenywa ka seleng ya go selekiša. Ge a tšwile ka seleng yeo ya ditšhila, o ile a ngwala gore: “Ke phetše gabotse moyeng, eupša ke tsenwe ke bolwetši bja letadi la go se fole. Lega go le bjalo, ke sa kgona go dira boboledi. Kgweding ya go feta, ke feditše diiri tše 67 tirelong ya tšhemo, gomme barutwana ba ka ba babedi ba Beibele ba thomile go ya tšhemong le nna.” Yo mongwe wa barutwana ba gagwe o ile a ba Hlatse. Ka morago ga dikgwedi tše hlano, Ngwanabo rena Awusu-Ansah o ile a lokollwa gomme a bušetšwa Sierra Leone. Go ile gwa šala mogoeledi o tee feela kua Conakry.
Ka 1969, ge dikgohlano tša dipolotiki di be di okobetše, babulamadibogo ba kgethegilego ba ile ba goroga Conakry. Ka tumelelo ya balaodi ba mmušo, ba ile ba aga Holo ya Mmušo yeo e bego e na le leswao. Go se kgale ke ge batho bao ba thabelago ba e ka bago ba 30 ba eba gona dibokeng ka mehla.
Mathomong bana babo rena ba be ba nea bohlatse ka šedi ka gobane ba be ba ka golegwa. Eupša ge ba dutše ba tia matla, ba ile ba katološa maiteko a bona. Ka 1973, phuthego yeo e nyenyane e be e šetše e sepedišitše dipampišana tše 6 000. Ka morago, bagoeledi ba ile ba thoma go sepediša dimakasine diofising le mafelong a kgwebo. Ganyenyane-ganyenyane balaodi ba mmušo le batho ka kakaretšo ba ile ba thoma go kwešiša modiro wa rena le go o tšeela godimo. Ka December 15, 1993, go se felo pelo ga bana babo rena le go phegelela ga bona go ile gwa feleletša ka go ngwadišwa semmušo ga Christian Association of Jehovah’s Witnesses of Guinea.