1-2. Psalm 40:5 binahjįʼ, haʼátʼíísh Jiihóvah nihainílá, dóó haʼátʼíísh biniyé baa nídíitʼįįł?

JIIHÓVAH bił hadleeʼ. God nihainíláhígíí łaʼ baa nitsíníkees: nahasdzáán bikááʼ kééhwiitʼínígi, nizhónígo nihitsiighąąʼ haidiilaagi, dóó Diyin Bizaad. Díí táaʼgo nihainíláhígíí, Jiihóvah éí kééhoniitʼı̨́įgi nihá haidiilaa, dóó nitsáhákees índa ałchʼįʼ yéiiltiʼ nihainílá, dóó baa nitsíikeesígíí yee nihił halneʼ.—Psalm 40:5 yíníłtaʼ.

² Táaʼgo yee nihaa joobaʼígíí baa nídíitʼįįł. Nihainíláhígíí baa nitsíikeesgo baa ahééh niidzinii nooséeł doo. Éí binahjįʼ Ánihiilaii Jiihóvah bił honiilzhǫ́ǫ doo. (Rev. 4:11) Azhą́ ląʼí diné evolution dayoodlą́ą ndi, bá hashtʼeʼ ádíníilzingo bíká adiilwołgo átʼé.

3. Haʼátʼíísh biniinaa nahasdzáán łahgo átʼé?

³ Jiihóvah bibee hódząʼ yee nahasdzáán haidiilaa. (Rom. 1:20; Heb. 3:4) Azhą́ nahasdzáán doo tʼáá éí tʼéiyá jóhonaaʼéí yináádáał da ndi, nahasdzáán éí łahgo átʼé, háálá bílaʼashdlaʼii yikááʼ dahiná.

4. Nahasdzáán éísh haitʼéego tsinaaʼeeł biláahdi átʼéego ályaa?

⁴ Tsinaaʼeeł dah naaʼeełgi átʼéego, nahasdzáán éí yótʼáahdi dah siʼą́. Ákótʼée ndi tsinaaʼeeł éí nahasdzáán bił ałhąąh neíʼnilgo éí ałʼąą átʼé. Díí baa nitsíníkees: Haash nízaadgóó bílaʼashdlaʼii tsinaaʼeeł yiiʼ hináa doo? Áádóó oxygen, dóó chʼiyáán, índa tó tʼáásh tʼáá bí ádeidoolííł? Tʼáadoo leʼé baaʼihígíí tʼáadoo yóóʼadayoołkaadgóó shąʼ?  Bílaʼashdlaʼii tsinaaʼeeł yiiʼ kéédahatʼínígíí éí tʼáá hodiinaʼí dínóonééł. Ákondi nahasdzáán éí naaldlooshii dóó bílaʼashdlaʼii mííl biláahdi ánéelą́ą́ʼ yikááʼ kéédahatʼı̨́. Oxygen, chʼiyáán, dóó tó éí nahasdzáán bitsʼą́ą́dóó, áádóó éí doo ádoodįįł da. Azhą́ tʼóó baaʼihígíí éí nahasdzáán biyiʼjįʼ ánálʼįįh ndi, nahasdzáán bikááʼ kééhwiitʼínígi ayóó áhonóolin. Éísh haitʼéego? Baaʼihígíí éí yáʼátʼéehgo chonáánalʼı̨́. Kótʼéego Jiihóvah nahasdzáán haidiilaa. Kʼad oxygen dóó water cycle hazhóʼó díníilʼįįł.

5. Oxygen cycle haʼátʼíísh átʼé, dóó haʼátʼíísh tʼáá aaníinii yaa halneʼ?

⁵ Bílaʼashdlaʼii dóó naaldlooshii éí oxygen yee dahiiná. Tʼáá nináháháahgo, bílaʼashdlaʼii dóó naaldlooshii níłchʼi yáʼátʼéehii yee nidahididziih. Áádóó bílaʼashdlaʼii dóó naaldlooshii éí carbon dioxide yee hahídídziih. Ákondi dahinánígíí níłchʼi doo yiʼoh ádeidoolíił da, dóó yá doo níłchʼi doo yáʼátʼéehii bąąh yileeh da. Haʼátʼíí biniinaa? Jiihóvah éí naniseʼii áyiilaa, éí carbon dioxide choyoołʼı̨́ dóó bitsʼą́ą́dę́ę́ʼ oxygen nahoodleeł. Oxygen cycle éí bee nahidiidziih, áko Acts 17:​24, 25 éí tʼáá aaníí. Ákweʼé ání: “Diyin God . . . iiná áádóó bee níʼdídzihii” diné yeidiiʼaah.

6. Tó éísh haitʼéego naalnish, dóó binahjįʼ éísh haʼátʼíí bahatʼaadí áyósin? (“Jiihóvah éí Tó Nihainílá” níníłʼı̨́.)

⁶ Nahasdzáán éí jóhonaaʼéí bitsʼą́ądi nizhónígo dah siʼą́ągo, ákótʼéego tó hólǫ́. Jóhonaaʼéí éí nahasdzáán tʼáá áhą́dígi siʼą́ągo, tó ádooldįįł dóó ałtso nahodooltsił índa iiná ádin doo. Jóhonaaʼéí éí nahasdzáán tʼáá nízaadi dah siʼą́ągo, tó ałtso dootįįł dóó nahasdzáán bikáaʼgi tin hodooleeł. Jiihóvah tʼáá bí tʼéí bił bééhózin kéyah tsʼídá nizhónígo tsʼídá tʼáá ákweʼégi nihił dah siʼą́ągo nihá áyiilaa. Jiihóvah éí nahasdzáán tsʼídá nizhónígo tʼáá ákweʼé dah yizʼą́, éí binahjįʼ tó bee hiniiʼná. Jóhonaaʼéí éí tónteel sizíilágo áyósin dóó tó choyoołʼı̨́įgo kʼos ánáyoodlííł. Tʼáá nináháháahgo, jóhonaaʼéí kʼos ánáyoodlíłígíí éí tʼáá átʼéé ńtʼééʼ tó dah dahidiyinii biláahdi átʼé. Díí tó éí kʼos neeznaa neiyiiłkaahjįʼ áádóó índa nahałtin dóó yas nináhadleeh. Áádóó tónteel biyiʼ góneʼ yah hanáálı̨́. Kótʼéego nihił bééhózin, Jiihóvah ayóó bił ééhózin dóó ayóó bidziil.—Job 36:​27, 28; Eccl. 1:7.

7. Psalm 115:16 binahjįʼ haash yitʼéego nihaa yílyáhígíí baa ahééh niidzingi bee ííshjání ííníilzin doo?

⁷ Haash yitʼéego éí nahasdzáán ayóó ánoolingi dóó bitsʼą́ą́dę́ę́ʼ chodaoʼíinii díí baa ahééh niidzingi dínóosééł? (Psalm 115:16 yíníłtaʼ.) Łaʼgo éí Jiihóvah ádayiilaaígíí nabikʼítsíilkees doo. Díí binahjįʼ Jiihóvah nihaa yiiléhígíí tʼáá ákwíí jı̨́ baa ahééh niidzin doo. Áádóó kééhoniitʼı̨́įgi hashtʼe hwííníilzingo éí baa ahééh niidzin doo.

8. Haʼátʼíísh biniyé nihitsiighąąʼ dooládóʼ nizhónígo hadilyaa didiiʼniił?

⁸ Bílaʼashdlaʼii bitsiighąąʼ éí dooládóʼ nizhónígo hadilyaa. Tʼáh nimá bitsą́ądi honílǫ́ yę́ędą́ą́ʼ, nitsiighąąʼ tʼáá íídą́ą́ʼ binahastʼánígíí átʼéego hadilyaa, dóó damííl yázhí brain cells ániidí ádaalyaa! Ndaʼałkaahii ádaaníigo éí hóyáanii daazlı̨́įʼii bitsiighąąʼ 100 billion neuron cells bee hólǫ́. Díí cells éí hazhóʼó ałhiihesnilgo éí 3.3 pounds (1.5 kg) dahidídloʼ.  Tʼáá díkwíídígo atsiighąąʼ naalnishgi bíhwiidiilʼááł.

9. Haʼátʼíísh binahjįʼ nił bééhózingo yéiiltiʼii éí God yee nihikʼijisdliʼ?

⁹ Yéiiltiʼgi éí ayóó átʼé. Saad bee yéiiltiʼgi baa nitsíníkees. Tʼááłáʼí saad bee hadzidzihgo, hatsiighąąʼ éí 100dóó baʼaan hadoh díí hatsooʼ, hazágí, hadaaʼ, hayaatsʼiin, dóó hayid yił naalnish łeh. Díí adoh éí nizhónígo ahídadínéelnáago ahił nidaalnishgo saad bikʼidiʼdootı̨́ı̨́ł. Saad bee yáʼátiʼgi éí 2019 yę́ędą́ą́ʼ naaskáaʼgo awééʼ chíʼí ndi saad łaʼ yikʼidaʼdiitįįhgo átʼé daaní. Díí binahjįʼ nidaʼałkaahii dayoodlą́—ałʼąą daasaad éí bikʼidiʼdiitı̨́ı̨́ł dóó bíhwiidiilʼáałgi tʼáá bił nidanihiʼdiichííh. Tʼáá aaníí, yéiiltiʼii éí God yee nihikʼijisdliʼ.—Ex. 4:11.

10. Yéiiltiʼgi God yee nihikʼijisdliʼ baa ahééh niidzingo haitʼéego bee ííshjání ádaʼdiilnííł?

¹⁰ Yéiiltiʼgi baa ahééh niidzingo éí háiida haʼátʼíí lá biniinaa evolution doo dajoodlą́ą da danízinígíí, nihí biniinaa God yiniidlą́ągi bił ííshjání ádiilnííł. (Ps. 9:1; 1 Pet. 3:15) Díí evolution dayoodlánígíí éí nahasdzáán dóó tʼáá ałtso bikááʼ dahináanii tʼóó dahazlı̨́ı̨́ʼ daaní. Diyin Bizaad dóó díí naaltsoos biiʼ chʼídaastʼánígíí choiniilʼı̨́įgo, yáʼąąshiidi nihiTaaʼ Jiihóvah baa hadiidzih. Áádóó háiida tʼáá nihíistsʼą́ʼígíí Jiihóvah éí yáʼąąsh dóó nahasdzáán Áyiilaii nilı̨́ bididiiʼniił.—Ps. 102:25; Isa. 40:​25, 26.

11. Haʼátʼíísh biniyé bohónéedzą́ągo nihitsiighąąʼ ályaa?

¹¹ Dooládóʼ béédeilniihígíí nizhóní da. Ałkʼidą́ą́ʼ author léiʼ ání, bílaʼashdlaʼii bitsiighąąʼ éí 20 million books ánéelą́ąʼgo béédeilniihgo bíighah. Kʼad éí béédeilniihígíí tʼáá náábíláahgo nihá bíighah. Haʼátʼíí lá tʼáá sahdii átʼéego bílaʼashdlaʼii yínéelą́ągo bá bíighah?

12. Yáʼátʼéehgo oodáał bídahwiilʼaahgi haash yitʼéego naaldlooshii doo bił ahidaniiltʼée da?

¹² Tʼáá ałtso dahináanii nahasdzáán bikááʼ ádaalyaii, bílaʼashdlaʼii tʼéiyá yáʼátʼéehgo oodáałgo yídahoołʼaah áko ádahóótʼįįdii yéédaalniih dóó nideiłkaah. Binahjįʼ haʼátʼíí shı̨́ı̨́ ádiilnííł dóó baa nitsíikeesígíí éí ałʼąą átʼéego bee niheʼiinaʼ íilʼı̨́į doo. (1 Cor. 6:​9-11; Col. 3:​9, 10) Tʼáá nihí nihintsékees hashtʼeʼ díníilzingo éí yáʼádaatʼéehii dóó doo yáʼádaatʼéehii bíhwiidiilʼááł. (Heb. 5:14) Ayóóʼóʼóʼní, aa aʼááh hasin, dóó ajoobaʼ ííshjání íilʼı̨́įgi bíhwiidiilʼááł. Áádóó tʼáá ákogi éʼétʼéii chóidííłtʼeeł.

13. Psalm 77:​11, 12 binahjįʼ éí ééhániih bee nihaa hajoosbaʼgi haash yitʼéego choilʼı̨́į doo?

¹³ Ééhániih bee nihaa hajoosbaʼgi baa ahééh niidzingo éí hoolzhiizhdę́ę́ʼ Jiihóvah nihíká eelwodgi dóó nihaa aʼááh nízingi bénéiilniih doo. Baʼííníidlíigo náásgóó ałdóʼ nihíká adoolwoł.  (Psalm 77:​11, 12 yíníłtaʼ; 78:​4, 7) Diné yáʼátʼéehgo nihá ádaʼiilaaígíí ałdóʼ bénéiilniih doo. Atsʼíís nideiłkaahii ádaaníigo, diné ahééh danízinígíí éí ayóó bił dahózhǫ́. Jiihóvah nihibąąhági átʼéii nihá nahjįʼ kwííłʼı̨́įgi ałdóʼ beʼiilʼı̨́į doo. Jiihóvah éí doo nihígi átʼéego nitsíkees da. Ndi niʼiilzíhígíí bitsʼą́ąjįʼ dah diidzáago éí nihá yóóʼanéididooʼááł dóó yeidiyoonah. (Ps. 25:7; 130:​3, 4) Nihí ałdóʼ ákóniitʼée doo nihóʼní. Háiida nihikʼijįʼ asiihgo dóó yaa bíniʼgo éí baa nídídiitʼááł.—Matt. 6:14; Luke 17:​3, 4.

14. Nihitsiighąąʼ nihaa yílyáhígíí baa ahééh daniidzingi haitʼéego ííshją́ą́ ádiilnííł?

¹⁴ Nihitsiighąąʼ nihaa yílyáhígíí baa ahééh daniidzingo éí nihainíláhígíí bee baa hwiiʼniih doo. Łaʼ éí tʼáá bí ádeinízinígi átʼéego chodayoołʼı̨́—yáʼátʼééh índa doo yáʼátʼéehii tʼáá bí yaa nitsídaakeesígi átʼéego deíkaah. Jiihóvah ánihiilaaígíí biniinaa tʼáá bí bee hazʼánígíí éí tsʼídá nihá yáʼátʼééh. (Rom. 12:​1, 2) Jiihóvah bikʼehgo hiniiʼnáago éí nihá yáʼátʼééh. (Isa. 48:​17, 18) Tʼáá bééhózínígo niheʼiinaʼ íilʼı̨́į doo—Ánihiilaii dóó Nihizhéʼé bee baa hwiiʼniih doo áádóó nihaa dzólíi doo. Jiihóvah nihił nílı̨́įgo éí tʼáá íiyisíí éí nihaa haniih doo.—Prov. 27:11.

15. Diyin Bizaad ílínígíí nihaiyílyáhígíí binahjįʼ haash yitʼéego Jiihóvah bílaʼashdlaʼii ayóóʼáyóʼníigi bee bééhózin?

¹⁵ God ayóóʼánihóʼníigo Diyin Bizaad nihainílá. Baʼáłchíní niidlínígíí nihaa aʼááh nízingo biniinaa God éí diné choyoołʼı̨́įgo Diyin Bizaad hadeidiilaa. Diyin Bizaad binahjįʼ, Jiihóvah éí bindaʼadíilkidígíí ílíinii yił chʼíhwiiʼaah, kódaatʼéhígíí: Háádę́ę́ʼísh hosiidlı̨́ı̨́ʼ? Haʼátʼíísh biniyé dahiniiʼná? Dóó náasdi haash hootʼée doo? Díí ndaʼídíkidígíí éí Jiihóvah baʼáłchíní yił chʼíidooʼááł nízin. Tʼáá níléídę́ę́ʼ bílaʼashdlaʼii choyoołʼı̨́įgo  Diyin Bizaad ałʼąą daasaad yee hadeidiilaa. Dííshjı̨́įdi éí Diyin Bizaad 3,000 ałʼąą saadígíí bee nihá hadilyaa. Diyin Bizaad éí aláahgo naasʼniiʼ dóó saad ałʼąą ádaatʼéii bee hadilyaa. Tʼáá ałtsogóó diné kéédahatʼı̨́ dóó bizaad ałʼąą ádaatʼée ndi, tʼáá bí bizaadjí Diyin Bizaad yídahwiidoołʼáałgo bá bohónéedzą́. Diné háádę́ę́ʼ shı̨́ı̨́ nidaakai, dóó dabizaadígíí tʼáá yee yádaałtiʼígíí éí ałdóʼ yitsʼą́ą́dóó ídahoołʼaah.—“ Diyin Bizaad Africanjí Saad Bá Ádaalyaa” níníłʼı̨́.

16. Matthew 28:​19, 20 binahjįʼ haitʼéego Diyin Bizaad baa ahééh daniidzingi bee ííshjání ádiilnííł?

¹⁶ Diyin Bizaad baa ahééh niidzingo éí tʼáá ákwíí jı̨́ deiyíníiltaʼ doo, yínanihiniłtinii nabikʼítsíilkees áádóó bikʼehgo hiniiʼnáa doo. God bichʼįʼ ahééh niidzingo éí bíniilʼą́ąjįʼ diné Diyin Bizaad bee bił dahwiilneʼ doo.—Ps. 1:​1-3; Matt. 24:14; Matthew 28:​19, 20 yíníłtaʼ.

17. Daʼílíinii haash yitʼéhígíí baa nídasíitʼįįd dóó náá ákóneʼ łaʼ baa ídahwiidiilʼááł?

¹⁷ Bóhólníihii Jiihóvah éí ílíinii nihainílá. Nahasdzáán dóó nihitsiighąąʼ áyiilaagi áádóó Diyin Bizaad. Daʼílíinii doo daatʼíinii ałdóʼ łaʼ nihaiyílyá. Díí daʼílíinii doo daatʼíinii náá ákóneʼ baa ídahwiidiilʼááł.