Saa ɛkulo kɛ ɛnwu awie kpalɛ a, debie mɔɔ limoa mɔɔ ɛbabiza la a le ye duma. Saa anrɛɛ ɔwɔ kɛ ɛbiza Nyamenle noko duma a, duzu a ɔbaha a?

“Medame a mele [Gyihova] a, me duma ɛne!”​—Ayezaya 42:8.

Duma ne anwo hyia Nyamenle mumua ne. Nyamenle mumua ne a kpale ye duma ne a. Ɔhanle kɛ: “Ɛhye a le me duma wɔ melɛ mɔɔ ɛnlɛ awieleɛ, na ɛhye yɛɛ ɔwɔ kɛ awolɛndoazo kɔsɔɔti fa fɛlɛ me a.” (Adendulɛ 3:15) Wɔ Baebolo ne anu, Nyamenle duma ne finde fane dɔɔnwo tɛla ye amodinli ne mɔ, le kɛ Tumivolɛ Bedevinli, Egya, Awulae, anzɛɛ Nyamenle. Eza ye duma ne finde fane dɔɔnwo tɛla duma biala mɔɔ wɔ Baebolo ne anu, le kɛ Ebileham, Mosisi, Devidi, anzɛɛ Gyisɛse. Bieko, Gyihova kulo kɛ menli nwu ye duma ne. Baebolo ne ka kɛ: “Maa bɛnwu kɛ ɛdawɔ ɛ ngomekye, mɔɔ wɔ duma a le [Gyihova] la a ɛle Anwuma Anwumanli ne mɔɔ sie azɛlɛ ye a.”​—Edwɛndolɛ 83:18.

Duma ne anwo hyia Gyisɛse. Wɔ asɔneyɛlɛ mɔɔ bɛfɛlɛ ye Yɛ Ze Mɔɔ Wɔ Anwuma anzɛɛ Awulae Nzɛlɛlɛ ne anu, Gyisɛse hilele ye ɛdoavolɛ ne mɔ kɛ bɛzɛlɛ Nyamenle kɛ ‘ye duma nwo ɛde.’ (Mateyu 6:9) Ɔyɛle asɔne kɛ: “Egya, wula wɔ duma anyunlunyia.” (Dwɔn 12:28) Gyisɛse maanle Nyamenle duma ne mɔɔ ɔwula ye anyunlunyia la hyianle ye wɔ ye ɛbɛlabɔlɛ nu, ɛhye ati ɔyɛle asɔne kɛ: “Memaa bɛnwu wɔ duma yɛɛ mebamaa bɛanwu ye.”​—Dwɔn 17:26.

Duma ne anwo hyia menli mɔɔ ze Nyamenle la. Nyamenle tete azonvolɛ ɛnee ze kɛ saa bɛbanyia banebɔlɛ nee ngoanelielɛ a, ɔgyi Nyamenle duma ne azo. “[Gyihova] duma ne le aranemgbole; sonla mɔɔ le tenlene la nriandi kɔfea nu a, ɔ nwo kɔlɔnwo.”  (Mrɛlɛbulɛ 18:10) “Awie biala mɔɔ kɛbɔ Gyihova duma la, bɛbalie ye ngoane.” (Wulomuma 10:13) Baebolo ne maa yɛnwu kɛ Nyamenle duma ne bamaa yɛanwu ye azonvolɛ. “Maanle maanle kɔsɔɔti di bɛ nyamenle ne mɔ mɛla zo na bɛsonle bɛ, na yɛmɛ, yɛbazonle [Gyihova] yɛ Nyamenle ne na yɛali ye mɛla zo dahuu.”​—Maeka 4:5; Gyima ne 15:14.

Duma ne maa yɛnwu Nyamenle kpalɛ. Mbɔlɔba dɔɔnwo ka kɛ duma Gyihova ne kile kɛ “Ɔmaa Ɔyɛ Ɛkɛ.” Gyihova Nyamenle maanle mɔɔ ye duma ne kile la lale ali wɔ mekɛ mɔɔ ɔhanle ɔ nwo edwɛkɛ ɔhilele Mosisi kɛ: “Medame a le Medame” la. Bɛkola bɛkile Hibulu aneɛ mɔɔ bɛvale bɛhɛlɛle edwɛkɛ ɛhye la abo kɛ “Mebayɛ Me Nwo Mɔɔ Mekpondɛ Kɛ Meyɛ La.” (Adendulɛ 3:14) Nyamenle duma ne maa yɛnwu ye kpalɛ yɛtɛla kɛ ɔle Bɔvolɛ ala. Ye duma ne maa ɔda ali kɛ ɔkola ɔyɛ ɔ nwo anzɛɛ ye abɔdeɛ kɛzi ɔkulo kɛ ɛyɛ ye biala la ɔmaa ye bodane ba nu. Nyamenle amodinli maa yɛnwu ye dibilɛ nee ye tumi, noko ye duma Gyihova ne ala a maa yɛnwu ye sonla holɛ nee mɔɔ ɔkola ɔyɛ la.

Nyamenle duma ne maa yɛnwu kɛ ɔkulo yɛ. Mɔɔ Nyamenle duma ne kile la maa yɛnwu kɛzi ɔkulo ye abɔdeɛ, mɔɔ yɛdayɛ noko yɛboka nwo la. Bieko, ye duma ne mɔɔ yemaa yɛnwu ye la di daselɛ kɛ ɔkulo kɛ yɛnwu ye. Ɔlimoale ɔbɔle ye duma ɔhilele yɛ kolaa na yɛanwu bɔbɔ kɛ ɔwɔ kɛ yɛbiza ye. Ɔda ali kɛ, Nyamenle kulo kɛ yɛnwu ye kɛ ɔnle adalɛ Nyamenle, emomu ɔle Awie mɔɔ wɔ ɛkɛ ne mɔɔ yɛbahola yɛabikye ye a.​—Edwɛndolɛ 73:28.

Nyamenle duma ne mɔɔ yɛbava yɛali gyima la kile kɛ yɛkulo ye. Kɛ neazo la, bie a ɛbabɔ wɔ duma kpalɛ wɔahile awie mɔɔ ɛkulo kɛ ɛfa ye agɔnwolɛ la kɛ ɔva ɔvɛlɛ wɔ. Saa ahenle ɛngulo kɛ ɔfa ɔfɛlɛ wɔ a, kɛzi ɛbade nganeɛ ɛ? Bie a ɛbabiza ɛ nwo kɛ, asoo ahenle kulo kɛ ɔfa me agɔnwolɛ amgba? Zɔhane ala a ɔde wɔ Nyamenle afoa nu a. Gyihova ɛbɔ ye duma ne ɛhile alesama na ɔmaa yɛ anwosesebɛ kɛ yɛva yɛvɛlɛ ye. Saa yɛyɛ ye zɔ a, yɛmaa Gyihova nwu ye kɛ yɛkulo kɛ yɛbikye ye. Duzu ati ɔ? Ɔnwu ‘bɛdabɛ mɔɔ bɛdwenle ye duma’ ne anwo la.​—Malakae 3:16.

Nyamenle duma ne mɔɔ yɛbanwu ye la le debie mɔɔ limoa mɔɔ hyia. Noko ɔnle kɛ ɔka ɛkɛ ne ala. Ɔwɔ kɛ yɛnwu Ahenle ne mɔɔ duma ne la ɔ nwo zo la. Ɔhyia kɛ yɛsukoa ye subane ne mɔ.