“Diad apalabas iran taon, graben maong so pakakaaburidok tan pakaliknak et singa inagew-agew ya walay sesebseban kon pool. Labay ko lay manbikkel. Pero diad tua, agko pa labay so ompatey. Labay ko labat ya ontunda so paniirap ko.”—Jonathan, 17.

 Diad sakey a survey ya ginawad 14,000 ya estudyanten high-school, ngalngali sakey ed limara so inmamin ya inisip day manbikkel legan na apalabas ya 12 a bulan. a No say pakaliknam et anggapo lay kana na bilay mo, antoy gawaen mo?

•   Pannonotan mo ni. I-promise mod sarilim ya agka basta-basta manggagaway antokaman. Anggano grabe lay problemam tan agmo la kaya, walan walay paraan pian nasarag mo iratan.

 Ompan pakaliknam et singa ka a-trap ed problemam tan agmo amtay pawayan mo. Balet tandaan mo ya aliwan amin ya naliliknam et atan so tua. Wala ray paraan pian nasarag mo iratan ya situasyon. No naikdan kay dugan tulong, nanengneng mo ya mainomay labat manayan solusyonan iray problemam.

•  Prinsipyo ed Biblia: “Nadedetdetan kami ed amin a paraan, balet aliwan diad paraan ya agkami la makagalaw; nawewetwet kami, balet wala nin siansiay napawayan mi.”—2 Corinto 4:8.

   Suhestion: No lanang mo lan nononoten so manbikkel, mananap kay nakerewan moy tulong. Sarag moy ontawag ed hotline parad suicide-prevention odino onlad emergency room na sakey a ospital. Wala ray totoo diman ya a-train pian asikasoen ka, tan labalabay da kan tulongan.

•   Mitongtong kad arum. Wala ray totoo ya manmamalasakit ed sika tan labay da kan tulongan. Wadtan iray kakaarom tan kapamilyam, pero agda amtay dadalanen mo no agmo ibagad sikara.

 Wala ray totoo ya kaukolan day mansulong na salming pian onlinew so pakanengneng da. Singa salming iray kakaarom, natulongan da ka pian malinew mon nanengneng iray problemam tan pian nalabayan mo lamet so manbilay.

•  Prinsipyo ed Biblia: “Say tuan kaaro et . . . nailaloan diad panaon na gonigon.”—Proverbio 17:17.

   Suhestion: No mitongtong kad sikara, sarag mon ibaga: “Lanang lan aliwliwa tan puros negatibo lay nononoten ko. OK labat no ibagak sikayo?” Odino: “Walay problemak ya agko amtan solusyonan. Nayarin tulongan yo ak?”

•   Manpa-doktor ka. No walay sakit tayo, singa say sobran panagpaga odino depresyon, ompan anggapo lay gana tayon manbilay. Pero maong labat ta natambal iratan ya sakit.

 No panon ya anggapoy ganam ya mangan no natratrangkaso ka, ontan met ed depresyon ompan anggapo met lay ganam ya manbilay. Pero, parehas iratan ya natambal.

•  Prinsipyo ed Biblia: “Agmankaukolan na managtambal iray totoon maksil so laman da, noagta saraman labat so mansasakit.”—Mateo 9:12.

   Suhestion: Dapat magenap so oras na ugip mo tan man-exercise ka, tan mangan kay masustansian kakanen. Ta no maong so kondisyon na laman mo, walay maabig ya epekto na satan ed emosyon mo.

•   Manpikasi ka. Ibabaga na Biblia ya say Amalsa “et mas baleg nen say puso tayo tan amta to so amin a bengatla.” (1 Juan 3:20) Salim so manpikasi ed sikato natan. Usar moy ngaran ton Jehova, tan ibagam ed sikato no antoy walad pusom.

 Wala ray problema ya agmo nasarag ya bukor. Balet si Jehova ya Amalsa ed sika et akaparaan ya ontulong.

•  Prinsipyo ed Biblia: “Ipaamta yo ed Dios iray kerew yo; tan say kareenan na Dios a palumbasan toy amin a pakatalos so manbantay ed saray puso tan nonot yo.”—Filipos 4:6, 7.

   Suhestion: Imbes ya problema labat so ibagam ed si Jehova, salim so manisip na anggan sakey ya ginawa nen Jehova parad sika ed sayan agew ya pisatsalamatan mo. (Colosas 3:15) No lanang kan misalamat, makatulong itan pian magmaliw kan positibo ed bilay.

 No pakaliknam et anggapo lay ganam ya manbilay, kerew kay tulong. Atan so ginawa nen Jonathan ya abitla ed gapo. Imbaga to: “Kaukolan koy mitongtong lan mitongtong ed saray atateng ko tan manpacheck-up ed doktor. Natan et mas OK ak la. Anggano no maminsan et pawilpawil ni ermen ko, agko la natan iisipen so manbikkel.”