Anggaman diad nanduruman lugar et nanduruma so legal ya kabaliksan na seksual ya panangataki, nayarin ontukoy itan ed aglabay ya pi-sex, tan no maminsan et puersaan itan ya gagawaen na manag-abuso. Nayarin kaiba ed satan so seksual a panag-abuso ed ugaw o tinedyer, kapamilya o kanayon, rape, tan seksual a panag-abuso na sakey ya panmamatalkan ya too​—singa say doktor, maestro o maestra, odino lider na simbaan. Saray arum ya biktima na verbal odino aktual ya panangabuso et tataktakoten na saramay angabuso ed sikara ya walay mauges a nagawa no mandalem ira.

 Base ed sakey a survey, kada taon diad United States ni labat et ngalngali la 250,000 so nireport ya biktima na seksual a panag-abuso. Ngalngali kapaldua ed sikara so mantaon na 12 anggad 18.

•   Kabusol na Biblia so seksual ya panangataki. Abitla ed Biblia so grupo na lalakin agnakontrol so pilalek dan misekso ed duaran lalaki ya binmisita ed syudad na Sodoma manga 4,000 tan lay apalabas​—nanengneng ed satan ya agawa no akin ya dineral nen Jehova itan ya syudad. (Genesis 19:⁠4-​13) Ontan met, diad samay Ganggan ya inter panamegley nen Moises manga 3,500 taon lay apalabas et isesebel so pansekso na maapit a sankanayon, pati say seksual a pangabuso ed kapamilya.​—Levitico 18:6.

•   Maslak ya manag-abuso et kabat na biktima. “Diad duara ed kada taloran kaso na rape, kabat na biktima so nan-abuso ed sikato,” so kuan na libron Talking Sex With Your Kids. “Aliwa itan ya arum a toon bigla labat ya inmataki.”

•   Balanglan laki o bii et nabiktima na panag-abuso. Diad United States, manga 10 porsiento ed saray biktima et lalaki. Ibabaga na Rape, Abuse & Incest National Network (RAINN) ya saray biktiman lalaki et “nayarin natatakot ira ya lapud impan-abuso ed sikara et magmaliw la ran bakla” odino “nabawasay inkalaki da.”

•   Agla makapabigla ya dakdakel so biktima na panag-abuso. Impasakbay na Biblia ya diad “kaunoran iran agew,” dakel so “anggapoy panangaro ra ed kapamilyaan da” tan “masesebeg ira” tan “anggapoy kontrol da ed sarili ra.” (2 Timoteo 3:​1-3) Saratan ya ugali et sankapatnagan ed saramay manag-abuso.

•   Aliwan say biktima so akankasalanan ed panag-abuso. Anggapoy toon manepeg ya naabuso. Say angabuso labat so akankasalanan ed ginawa to. Balet, siansian walay nagawaan mo pian agka nabiktima na seksual a panag-abuso.

•   Manparaan ka. Isip mo lan unona no antoy gawaen mo no walay manpilit ed sikan mi-sex, anggano satan et onkakaraw ed sika odino kanayon mo. Ibabaga na kabataan a bii ya si Erin ya pian akaparaan ka ed antokaman a situasyon no bilang ta piliten ka na arum, isip mo la iray posiblin nagawa tan iparaan mo no antoy nepeg ya reaksion mo. “Singa ka nantiris,” so kuan to, “balet no wala ka lad aktual ya situasyon, mas napaliisan moy nabiktima.”

   Say ibabaga na Biblia: “Manalwar kayon maong a say kagagawa yo et aliwan singa saray agmarunong noagta singa saray marunong a totoo, . . . lapud mauges iray agew.”​—Efeso 5:​15, 16.

   Tepetan moy sarilim: ‘Antoy gawaen ko no walay mandiwit ed siak ya agak komportable?’

•   Iplanom no panon kan onalis. Irerekomenda na RAINN ya “dapat walay code o salita ya apantongtongan yon sankakaaro odino sankapamilya, pian no agka la komportable, sarag mo ran tawagan tan nibagam so situasyon mo ya agnalilikas na toon kaibam. Kanian nayarin laen ka na kakaarom o kapamilyam odino natulongan da kan manbaraan pian makaalis ka la.” Balet agnagawa iratan ed sika no diad gapo ni labat et paliisan mo la ray mapeligron situasyon.

   Say ibabaga na Biblia: “Say marunong et ompapaliis no nanenengneng toy peligro, balet say andiay kakabatan et ondidiretso tan aanien to ray pansumpalan.”​—Proverbio 22:⁠3.

   Tepetan moy sarilim: ‘Antoy planok pian makaalis ak?’

•   Nepeg ya walay limitasyon​—tan tumbok mo itan. Singa bilang, no walay inarom, nepeg yon pantongtongan no anto ran kakikiwas so manepeg tan agmanepeg. No ibaga na inarom ya agla kaukolan iratan ya limitasyon, aliwan sikato so matukoy ya piinaroan mo—dapat amay rerespetoen to iray prinsipyom.

   Say ibabaga na Biblia: “Say aro et . . . ag-onkikiwas a mabanday, agto aanapey dilin pankaabigan to.”​—1 Corinto 13:4, 5.

   Tepetan moy sarilim: ‘Anto ray prinsipyok? Anto ran kakikiwas so agmanepeg?’