1-3. (a) Panon ya impanengneng nen Solomon so nikadkaduman karunongan diad paraan na impangasikaso to ed kolkolan na duaran bii? (b) Antoy isisipan nen Jehova ya iter ed sikatayo, tan anto ran tepet so pantongtongan tayo?

 WALAY agawan sakey ya mairap ya kaso​—pankokolkolan na duaran bii so sakey ya ugaw. Saksakey so panaayaman da, tan pareho ran angiyanak na ugaw a laki, pigaran agew labat so baetan. Inatey imay sakey ya ugaw, tan natan et ibabaga ran dua a sikara so ina na samay mabilay ya ugaw. a Anggapoy akatasi ed inkagawa. Nayarin abista la so kaso ed abeban korte balet ag-aresolbe. Kanian inyarap so kaso ed si Solomon, say ari na Israel. Kasin naamtaan toy tua?

² Kayarin dinengel ya agano nen Solomon so kolkolan na bibii, nampaala na sakey ya espada. Insan, makpel tan desidido ton ingganggan ya palduaen so ugaw, tan iter ed kada bii. Samay tuan ina et tampol ya akikasi ed ari ya ipalugar to la so ugaw​—say pinabpabli ton anak—​ed samay sakey a bii. Balet ipipilit na samay sakey ya bii ya palduaen so ugaw. Diad saman, atebek nen Solomon no anto so tua. Kabat to so maaron panangabagey  na sakey ya ina ed anak to, tan satan a kakabatan so inusar to pian naayos so kolkolan. Nainawaan may ina nen impaiyawat nen Solomon so ugaw ed sikato tan kuan to: “Saya so ina to.”​—1 Arari 3:16-27.

³ Nikadkaduman karunongan awa? Nen abalitaan na totoo no panon ya inayos nen Solomon so kaso, nandinayew iran maong, “ta anengneng dan walad sikato so karunongan na Dios.” On, say karunongan nen Solomon et regalo na Dios. Sikatoy inikdan nen Jehova na “marunong tan makatalos a puso.” (1 Arari 3:12, 28) Sikatayo balet ey? Kasin nawalaan itayo met na karunongan na Dios? On, ta pinuyanan si Solomon ya isulat: “Si Jehova so mangiiter na karunongan.” (Proverbio 2:6) Say karunongan et abilidad ya usaren so kakabatan, pakatalos, tan pakatebek diad maabig a paraan. Isisipan nen Jehova ya ikdan to na karunongan iramay masimoon a mananap ed satan. Balet panon tayon nawalaay karunongan a manlalapud tagey? Tan panon tayon usaren itan ed bilay tayo?

4-7. Anto ray apatiran kakaukolanen pian nagamoran tayo so karunongan?

⁴ Kasin kaukolan ya matalino odino atagey so aral tayo pian naawat tayoy karunongan a manlalapud Dios? Andi. Si Jehova et mabulos a mangiter na karunongan to ed sikatayo antokaman so eksperiensya tayo ed bilay tan edukasyon tayo. (1 Corinto 1:26-29) Balet kaukolan a sikatayoy unonan onkiwas, lapud papasesegen itayo na Biblia ya ‘onggamor na karunongan.’ (Proverbio 4:7) Panon tayon nagawaan itan?

⁵ Unona, kaukolan tayon takotan so Dios. Oniay ibabaga  na Proverbio 9:10: “Say takot ed si Jehova et gapoan na karunongan.” Kanian pian nawalaan ka na tuan karunongan, nepeg mon takotan so Dios. Akin? Tandaan ya say karunongan et abilidad ya usaren so kakabatan diad maabig a paraan. Say itakot ed Dios et aliwan panggiwgiw ed arap to, noagta iyunor ed sikato ya walay respeto tan talek. Say ontan a takot et maabig tan pakiwasen to tayon manggaway duga. Satan so mamakiwas ed sikatayon manbilay base ed kakabatan tayo ed linawa tan paraan na Dios. Aya la so makabat ya nagawaan tayo, ta saray estandarte nen Jehova et lanang ya parad pankaabigan tayo.

⁶ Komadua, kaukolan ya mapaabeba tayo. Agniwala so karunongan na Dios no anggapo so kapaabebaan. (Proverbio 11:2) Akin ya ontan? No sikatayo so mapaabeba, mabulos tayon awaten ya agtayo amta so amin a bengatla, ya saray opinyon tayo et aliwan naynay a duga, tan kaukolan tayon amtaen so kanonotan nen Jehova ed saray bengatla. Si Jehova et “sumpad saray mapaatagey,” balet sikato so maliket a mangiter na karunongan ed saramay mapaabeba.​—Santiago 4:6.

⁷ Say komatlon kaukolan et say panaral ed Salita na Dios. Say karunongan nen Jehova so niparungtal ed Salita to. Pian nagamoran itan ya karunongan, nepeg tayon pansagpotan ya anapen itan. (Proverbio 2:1-5) Say komapat ya kaukolan et say pikakasi. No masimoon a kerewen tayo ed Dios so karunongan, sikatoy mabulos ya mangiter ed satan. (Santiago 1:5) No kerewen tayod pikakasi tayo so tulong na espiritu to, iter to itan. Tan say espiritu to so ontulong ed sikatayon naromog iray kayamanan ed Salita to pian nasolusyonan iray problema, nipaliis itayod peligro, tan makapanggawa tayo na makabat iran desisyon.​—Lucas 11:13.

8. No tuan agamoran tayo la so karunongan na Dios, panon itan ya napatnagan?

 ⁸ Singa naimano tayo ed Kapitulo 17, say karunongan nen Jehova et praktikal. Kanian no tuan agamoran tayo la so karunongan na Dios, napatnagan itan ed paraan na kabibilay tayo. Deneskribe nen Santiago iray bunga na karunongan na Dios nen insulat to: “Say karunongan a manlalapud tagey, unona ed amin et malinis, insan mareen, makatunongan, akaparaan ya ontulok, napno na panangasi tan maong a bunga, agmanlalabi, agmansimpisimpitan.” (Santiago 3:17) Legan ya aaralen tayo so kada sakey ed sarayan aspekto na karunongan na Dios, nayarin itepet tayo ed sarili tayo, ‘Kasin manpapaigiya ka ed karunongan a manlalapud tagey?’

9. Anto so kabaliksan na pagmaliw a malinis, tan akin et duga labat ya satan so unonan kabiangan na kualidad ya karunongan?

⁹ “Unona ed amin et malinis.” Kabaliksan na saya ya agtayo labat magmaliw ya malinis ed saray gagawaen tayo, noagta pati diad saray iisipen tan nalilikna tayo. Ikokonekta na Biblia so karunongan ed puso, balet say karunongan a manlalapud tagey et ag-ontanek ed puso na sakey ya walay mauges ya kanonotan, pilalek, tan motibo. (Proverbio 2:10; Mateo 15:19, 20) Anggaman ontan, pian magmaliw a malinis so puso tayo​—ya posible parad ag-ayadyarin totoo—​kaukolan ya ‘ipulisay tayoy kaugsan tan manggawa tayo na kamaongan.’ (Salmo 37:27; Proverbio 3:7) Duga labat sirin ya say pagmaliw ya malinis et unonan kabiangan na kualidad ya karunongan. Sakey ni, no aliwa itayon malinis ed moral tan espiritual, agtayo nipatnag so arum ni ran kualidad ya resulta na karunongan a manlalapud tagey.

10, 11. (a) Akin et importante ya mikareenan tayo? (b) No nalikas mon asakitan moy sakey ya agi, panon mon nipanengneng ya labay moy mikareenan? (Nengnengen met so paimanod leksab.)

 ¹⁰ “Insan mareen.” Sikatayo so pakiwasen na karunongan a manlalapud tagey pian mikareenan ed arum, ta sakey itan ed saray bunga na espiritu na Dios. (Galacia 5:22) Pansagpotan tayon paliisan ya agnaderal so “kareenan” ya ontutulong ed pankakasakey na totoo nen Jehova. (Efeso 4:3) Gawaen tayo met so anggaay nayarian tayo pian ipawil so kareenan no wala ray agpantatalosan. Akin ya importante itan? Ibabaga na Biblia: “Itultuloy yoy . . . manbilay a mareen; tan say Dios na aro tan kareenan et niwalad sikayo.” (2 Corinto 13:11) No itultuloy tayoy manbilay a mareen, say Dios na deen so niwala ed sikatayo. Say paraan na pantrato tayo ed saray kaparan managdayew so walaan na direktan epekto ed relasyon  tayo ed si Jehova. Panon tayon paneknekan ya mikakareenan tayo? Konsideraen so sakey ya alimbawa.

¹¹ Antoy nepeg mon gawaen no nalikas mon asakitan moy sakey ya agi? Inkuan nen Jesus: “No mangiyaapay kad altar tan anonotan mon say agim et walay babarongan tod sika, itilak moy apay mo ed arap na altar tan anap mo so agim. Mikareenan ka nid sikato, insan kapawil mo, iter mo so apay mo.” (Mateo 5:23, 24) Nayarian mon iyaplika itan a simbawa diad ikiwas mo lan unona ya onasingger ed agim. Diad anton gagala? Pian “mikareenan” ed sikato. b Balet pian nagawaan mo itan, amin mo ya asakitan moy liknaan to. No asinggeran moy agim ya say gagalam et ipawil so deen, seguradon naayos so anggan anton agpantatalosan, nagawaan moy onkerew na perdona, tan naperdona yoy sakey tan sakey. No sika so unona lan mikareenan, nipapanengneng mon manpapaigiya ka ed karunongan na Dios.

12, 13. (a) Anto so kabaliksan na salitan nipatalos a “makatunongan” diad Santiago 3:17? (b) Panon tayon nipanengneng a sikatayo et makatunongan?

¹² “Makatunongan.” Anto so kabaliksan na pagmaliw a makatunongan? Unong ed saray iskolar na Biblia, say orihinal a Griegon salita ya nipatalos a “makatunongan” ed Santiago 3:17 et mairap ya ipatalos. Ipapasabi na sayan Griegon salita so ideyan magmaliw ya maabuloy. Inusar na saray managpatalos iray salitan “mauyamo,”  “manangitepel,” tan “makonsidera.” Panon tayon nipanengneng ya manpapaigiya tayo ed karunongan a manlalapud tagey?

¹³ “Naamtaan komon na amin a totoo a makatunongan kayo,” so ibabaga na Filipos 4:5. Onia met so nabasa ed sananey a patalos: “Nakabkabat kayo komon bilang makatunongan.” (The New Testament in Modern English, nen J. B. Phillips) Imanoen ya aliwan tanton problema no panon so pakanengneng tayod sarili tayo; say problema et no panon so pakanengneng na arum ed sikatayo, no antoy reputasyon tayo. Say sakey a toon makatunongan et agto naynay ya ipipilit no anto ray walad ganggan odino gawaen iray sarilin panlabayan to. Imbes, mabulos ya ontalineng ed arum tan no matukoy, onabuloy ed saray panlabayan da. Sikato met so mauyamo, aliwan maruksa odino mapasnok diad pidedeneng to ed arum. Makanakana iya ed amin a Kristiano, pero nagkalalon importante ed saramay manlilingkor bilang mamatatken. No saray mamatatken et mauyamo, labalabay tan mainomay iran asinggeran na agagi. (1 Tesalonica 2:7, 8) Maabig no tepetan tayoy sarili tayo, ‘Kasin makonsidera, mapalugar, tan mauyamo ak?’

14. Panon tayon nipanengneng ya ‘akaparaan tayon ontulok’?

¹⁴ “Akaparaan ya ontulok.” Say Griegon salitan impatalos ya “akaparaan ya ontulok” et agbalot naromog ed Kristianon Griegon Kasulatan. Unong ed sakey ya iskolar, sayan salita et “mabetbet a nausar ed disiplina parad militar.” Ipapasabi to so ideyan “mainomay a natangguyor” tan “mapasakop.” Say sakey ya manpapaigiya ed karunongan a manlalapud tagey et mabulos a manpasakop ed no antoy ibabaga na Kasulatan. Satan ya too et aliwan kabkabat ya ipipilit toy labay to anggano kontra la ed  Biblia so desisyon to. Imbes, sikatoy aliston manguman sano nipresenta ed sikato so malinew a Makasulatan a paneknek ya aliwa so tatalindegan to odino aliwan susto iray konklusyon to. Kasin ontan so reputasyon mo ed arum?

15. Anto so panangasi, tan akin a matukotukoy a say “panangasi” tan “maong a bunga” et saniban abitla diad Santiago 3:17?

¹⁵ “Napno na panangasi tan maong a bunga.” c Say panangasi so importantin kabiangan na karunongan a manlalapud tagey, lapud say ontan a karunongan so nibagan “napno na panangasi.” Imanoen a say “panangasi” tan “maong a bunga” et saniban abitla. Saya so matukotukoy, lapud diad Biblia, mabetbet a tutukoyen na panangasi so aktibon pampaga ed arum, panangabagey a mamapawala na dakel a bunga na maabig iran gawa. Sakey a reperensya so angipatalos ed panangasi bilang “maermen a liknaan lapud aliwliwan kipapasen na sakey tan sasalien ton tulongan.” Kanian say sakey ya walaan na karunongan na Dios et aglabat interesado ed impormasyon. Imbes, sikatoy interesado ed totoo, maomaong, tan makonsidera. Panon tayon nipanengneng a sikatayo et napno na panangasi?

16, 17. (a) Niarum ed panangaro ed Dios, anto ni mamakiwas ed sikatayon mibiang ed kimey ya panagpulong, tan akin? (b) Diad anto ran paraan a nipanengneng tayon sikatayo so napno na panangasi?

¹⁶ Say sakey ya importantin paraan et say pangipulong ed maong a balita na Panarian na Dios ed arum. Anto so mamakiwas ed sikatayon manggawa ed sayan kimey?  Unona, say panangaro ed Dios. Balet papakiwasen itayo met na panangasi, odino panangabagey ed arum. (Mateo 22:37-39) Dakel natan so totoon singa “kinatatan tan pinaulyanan a karnero ya andiay managpastol.” (Mateo 9:36) Sikara so nibabaliwala tan bubulagen diad espiritual na saray pastol na palson relihyon. Bilang resulta, agda amta so makabat a panangigiya a naromog ed Salita na Dios odino ed saray bendisyon a magano lan iter na Panarian diad dalin. No dalepdepen tayo sirin so espiritual iran pankaukolan na saray totoo, napakiwas itayo na impapuson panangabagey ya gawaen so anggaay nayarian tayon ipulong so maaron gagala nen Jehova.

¹⁷ Diad anto nin arum a paraan a nipanengneng tayo ya napno itayo na panangasi? Nonoten so ilustrasyon nen Jesus nipaakar ed Samaritano ya akanengneng na sakey  a managbiahen intilak ed gilig na dalan, a tinakewan tan pinekpek. Lapud panangabagey na Samaritano, sikatoy “angipanengneng na panangasi” a binerberan to ray sugat na biktima tan inasikaso to. (Lucas 10:29-37) Agta ipapanengneng na saya ya kaiba ed panangasi so pangiter na praktikal a tulong ed saramay mankaukolan? Ibabaga na Biblia ya “manggawa itayo na maabig ed amin, balet nagkalalo la ed saray kapananisiaan tayo.” (Galacia 6:10) Konsideraen so pigaran posibilidad. Nayarin mankaukolan so sakey a maedad lan agi na luluganan ya paonla tan pasempet manlapud saray Kristianon pantitipon. Nayarin mankaukolan na tulong so sakey ya abalo ed kongregasyon diad pangapiger ed abung to. (Santiago 1:27) Nayarin say sakey ya adismaya so mankaukolan na “maabig a salita” a manligliwa ed sikato. (Proverbio 12:25) No ipanengneng tayo so panangasi ed ontan iran paraan, papaneknekan tayon manpapaigiya tayo ed karunongan a manlalapud tagey.

18. No manpapaigiya tayo ed karunongan a manlalapud tagey, antoy nepeg tayon pansagpotan ya ekalen ed puso tayo, tan akin?

¹⁸ “Agmanlalabi.” Say karunongan na Dios so ontulong ed sikatayon napaliisan so panaglabi lapud lahi tan bansa. No manpapaigiya tayo ed ontan a karunongan, pansagpotan tayon ekalen ed puso tayo so antokaman a tendensian mangipanengneng na paboritismo. (Santiago 2:9) Agtayo lalabien so arum lapud edukasyon da, estado ed bilay, odino responsibilidad da ed kongregasyon; agtayo melmelagen so anggan siopa ed saray kapara tayon managdayew, anggan panon lan kaabeba so kipapasen da. No aaroen ira nen Jehova, nepeg tayo met iran aroen.

19, 20. (a) Anto so Griegon salita parad “mansimpisimpitan”? (b) Panon tayon nipanengneng so “masimoon ya aroan na sanaagi,” tan akin ya importante itan?

 ¹⁹ “Agmansimpisimpitan.” Say Griegon salitan parad “mansimpisimpitan” et ontutukoy ed “sakey ya artistan onaakto ed sakey a papel.” Nensaman, saray artistan Griego tan Romano so mangisusulong na angkakabaleg a maskara sano oonla rad entablado. Sirin, say Griegon salita parad “mansimpisimpitan” et onaplika ed sakey a mankukunwari, odino sakey ya onaakto pian palikdoen so arum. No walad sikatayo so karunongan na Dios, agtayo tratoen iray kapara tayon managdayew ed ontan ya paraan tan maong met so pakanengneng tayod sikara.

²⁰ Impaimano nen apostol Pedro a say ‘itutulok ed katuaan’ so nepeg a manresulta ed “masimoon ya aroan na sanaagi.” (1 Pedro 1:22) On, nepeg a say panangaro tayo ed saray agagi et aliwan mankunkunwari. Ag-itayo manmamaskara odino onaakto pian palikdoen so arum. Nepeg a tua so panangaro tayo. Diad ontan, nagamoran tayo so talek na saray agagi tayo, lapud amta ra so tua ya inkatoo tayo. Say ontan ya inkasimoon so ontulong pian nawalaan tayo na maong ya ulopan ed saray agagi tan niwalay talek ed kongregasyon.

21, 22. (a) Akin ya agnaalwaran nen Solomon so karunongan to? (b) Panon tayon naalwaran so karunongan, tan panon itayon nagunggonaan diad panggawa ed satan?

²¹ Say karunongan na Dios et sakey a regalo ya manlalapud si Jehova ya nepeg tayon alwaran. Kuan nen Solomon: “Ana’ko, . . . alwaran mo so makanan karunongan tan say abilidad a mannonot.” (Proverbio 3:21)  Makapaermen ta ag-itan agawaan a mismo nen Solomon. Diad gapo, nibagan marunong ta pinansiansia ton matulok so puso. Balet diad saginonor, saray dakerakel a dayon kaasawaan to so angibeneg ed puso to diad dugan panagdayew ed si Jehova. (1 Arari 11:1-8) Ipapanengneng na nansumpalan nen Solomon ya anggapoy kablian na karunongan no agtayo usaren ed dugan paraan.

²² Panon tayon naalwaran so praktikal a karunongan? Agtayo labat basaen a naynay so Biblia tan saray base ed Biblian publikasyon ya itatarya na “matoor tan makabat ya aripen” noagta nepeg tayo met ya pansagpotan ya iyaplika so nanaaralan tayo. (Mateo 24:45) Walaan itayo na mabiskeg a rason diad pangiyaplika ed karunongan na Dios. Kabaliksan toy magmaong a kabibilay natan. Tulongan itayo na satan a ‘nabembenan a malet so tuan bilay’​—say bilay ed balon mundo na Dios. (1 Timoteo 6:19) Tan say sankaimportantian, aralen ya iyaplika so karunongan a manlalapud tagey pian napaapit tayo ed samay Lapuan na amin a karunongan, si Jehova a Dios.