1-2. (a) Anton alimbawa so mangipapanengneng ya natural ed sikatayo ran totoo ya kaukolan tayoy ligliwa tan walaan itayo na abilidad ya manligliwa? (b) Panon ya nasasakitan iray arum ya ugugaw?

NATURAL ed sikatayo ran totoo ya kaukolan tayoy ligliwa tan walaan itayo na abilidad ya manligliwa. Singa bilang, no napatakba so melag ya ugaw tan nagasgas so pueg to legan ya manggagalaw, sikatoy ombatik ed Nanay odino Tatay to tan iyakis to. Agnapaabig na saray atateng to so sugat to, balet sarag dan ligliwaen. Nayarin tepeten da no antoy agawa, punasen day lua to, kuyongen tan lakapen da, tan nayarin tambalen odino berberan da so sugat to. Kabebekta, ontunda lan onakis so ugaw tan nayarin manggalaw la lamet. Nasabi panaon, onabig met lanlamang so sugat to.

² Balet, wala ray ugugaw ya nasasakitan ed mauge-uges ya paraan. Say arum et biktima na seksual ya panag-abuso. Nayarin aminsan labat itan, odino aminpigapiga ed dakel iran taon. Balangla ed satan, saray inabuso et nayarin walaan na araldalem ya sugat ed emosyon ya mairap ya onabig. Wala ray situasyon ya nanaerel tan nadudusa imay nan-abuso. Balet no maminsan, samay man-aabuso et singa natatakasan toy dusa. Balet anggano nadusa ya tampol so nan-abuso, say mauges ya epekto na ginawa to et nayarin mansiansia ni ed samay biktima anggano wala lad edad.

3. Singa nabasa ed 2 Corinto 1:3, 4, antoy labay nen Jehova ya nagawa, tan anto ran tepet so ebatan tayo?

³ No say sakey ya Kristiano ya inabuso nen ugaw ni et siansia nin makakalikna na sakit ed emosyon anggano wala lad edad, antoy makatulong ed sikato? (Basaen so 2 Corinto 1:3, 4.) Malinew ya labay nen Jehova ya naaro tan naligliwa iray pinabpabli ton lingkor. Kanian ebatan tayo so taloran tepet: (1) Akin ya saramay  inabuso nen ugaw ni et kaukolan day ligliwa? (2) Siopa so nayarin manligliwa ed sikara? (3) Panon tayo ran ligliwaen?

4-5. (a) Akin et importante ya natalosan tayo ya duma iray ugugaw ed saray wala lad edad? (b) No say sakey ya ugaw et inabuso, panon ya nayarin naapektoan so panagmatalek to ed arum?

⁴ Saray arum ya inabuso nen ugaw ni ya wala lad edad natan et nayarin kaukolan da ni ligliwa anggano dakel lan taon so linmabas. Akin? Pian naamtaan tayo so rason, kaukolan tayo nin talosan ya talagan duma iray ugugaw ed saray wala lad edad. No say sakey ya ugaw et abiktima na panag-abuso, duma so epekto na satan ed sikato no ikompara ed saray wala lad edad. Imanoen iray pigara ed saraya.

⁵ Kaukolan na ugugaw so maapit ya relasyon ed saray mamapabaleg tan mangaasikaso ed sikara tan kaukolan ya nalikna da ya napanmatalekan da ra. Ontulong itan pian nalikna na saray ugugaw ya walay manproprotekta ed sikara tan naaralan day manmatalek ed saray mangaaro ed sikara. (Sal. 22:9) Makapaermen, maslak ya panag-abuso et nagagawa ed mismon abung, tan mabetbet ya say man-aabuso et sakey ya kapamilya odino kaaro na pamilya. No say ugaw et inabuso na sakey ya panmamatalekan to, nayarin sikatoy nairapan lan manmatalek ed arum anggano pigaran taon ni so onlabas.

6. Akin et mauge-uges so epekto na seksual ya panag-abuso?

⁶ Agsarag na ugugaw ya protektaan so sarili da, tan mauge-uges so epekto na seksual ya panag-abuso. No napuersa iray ugugaw ya manggawa na saray seksual ya bengatla anta mabayag ni antis iran magmaliw ya matatken parad seksual ya relasyon na sanasawa, mauge-uges so epekto na satan ed sikara. No inabuso so sakey ya ugaw, aliwa lay pangipasen to ed sex. Nayarin nalikna to ya anggapoy kana to tan anggapo lay talek to ed arum.

7. (a) Akin et main-inomay ya lokoen na man-aabuso so sakey ya ugaw, tan panon to itan a gagawaen? (b) Anto ray resulta na saray katilaan to?

⁷ Saray ugugaw et anggapo ni masyadon abilidad da ya mannonot, mandesisyon, odino nanengneng tan paliisan so peligro. (1 Cor. 13:11) Kanian main-inomay iran naloko na saray man-aabuso. Ibabangat da ed saray ugugaw iray katilaan​—singa bilang, ibabaga ra ya say ugaw so natetel, ya kaukolan ya isekreto so panag-abuso, ya anggapoy ondengel odino manisia no idalem na ugaw so panag-abuso, odino normal labat ya say sakey ya ugaw et manggawa na seksual iran bengatla kaiba so sakey ya wala lad edad pian ipanengneng so panangaro da ed sakey tan sakey. Onlabas ni dakel ya taon antis ya natalosan na ugaw ya amin iratan et aliwan tua. Ompan diad ibaleg to et isipen to ya sikatoy marutdutak tan agto kanepegan so aroen odino ligliwaen.

8. Akin et makaseguro tayo ya sarag ya ligliwaen nen Jehova iramay asakitan?

⁸ Natalosan tayo sirin no akin ya nayarin ombayag ed dakel iran taon so sakit ya nalilikna na saray biktima na seksual a panag-abuso. Talagan mauge-uges iyan krimen! Lapud problema iya ed interon mundo, malinew iyan paneknek a manbibilay tayo la ed kaunoran iran agew, ya dakel lay “anggapoy panangaro ra ed kapamilyaan da” tan “saray mauges a totoo tan saray impostor et magmaliw a lalon mauges.” (2 Tim. 3:1-5, 13) Talagan mauges iray pakana nen Satanas, tan makapaermen no gawaen na saray totoo iray panlabayan na Diablo. Balet mas balbaleg so pakapanyari nen Jehova nen si Satanas odino saramay manggagawa na panlabayan to. Sankanengneng nen Jehova iray pakana nen Satanas. Tan makaseguro tayo ya amta nen Jehova so sakit ya nalilikna tayo, tan sarag to tayon ligliwaen. Maliket tayo ta manlilingkor tayo ed “Dios na amin a ligliwa, a manliligliwa ed sikatayo diad amin a subok a dadalanen tayo, pian naligliwa tayo iramay makakaeksperiensya na  antokaman a klase na subok diad panamegley na ligliwa a naaawat tayod Dios.” (2 Cor. 1:3, 4) Siopa balet so uusaren nen Jehova pian mangiter na ligliwa?

9. Base ed imbaga nen Arin David ya nabasad Salmo 27:10, antoy gawaen nen Jehova ed saramay pinaulyanan na saray mismon kapamilya da?

⁹ Nagkalalon mankaukolan na ligliwa iramay pinaulyanan na saray atateng da odino saramay biniktima na saray totoon maapit ed sikara. Amta na salmistan si David ya si Jehova et lanang ya mangiiter na ligliwa. (Basaen so Salmo 27:10.) Matalek si David ya asikasoen nen Jehova iramay pinaulyanan na saray kapamilya da. Panon itan a gagawaen nen Jehova? Uusaren to iray matoor ya lingkor to. Saray agagi ed kongregasyon et ipapasen tayon kapamilya tayo. Nensaman, tinukoy nen Jesus iramay kaiba ton mandadayew ed si Jehova bilang agagi ton lalaki tan bibii, tan ina to.​—Mat. 12:48-50.

10. Panon ya deneskribe nen apostol Pablo so kimey to bilang elder?

¹⁰ Imanoen so alimbawa ya mangipanengneng ya say Kristianon kongregasyon et singa sakey a pamilya. Si apostol Pablo et makuli tan matoor ya elder. Sikatoy angipanengneng na maong ya alimbawa, tan pinaseseg to so arum ya sikatoy aligen da a singa pangaalig tod Kristo. (1 Cor. 11:1) Imanoen no panon ya deneskribe nen Pablo so kimey to bilang elder: “Nagmaliw kamin mauyamo ed panagtrato mid sikayo, a singa sakey a manpapasuson ina a maar-aron mangaasikaso ed ananak to.” (1 Tes. 2:7) Singa si Pablo, saray matoor ya elder met natan et manguusar na mauyamo tan maaro iran salita no mangiiter ira na ligliwa ya manlapud Kasulatan.

11. Antoy mangipapanengneng ya aliwan saray elder labat so nayarin manligliwa?

¹¹ Kasin saray elder labat so nayarin manligliwa ed saray biktima na panag-abuso? Andi. Amin tayo et walaan na responsabilidad ya ‘itultuloy a ligliwaen so sakey tan sakey.’ (1 Tes. 4:18) Baleg so nitulong na saray maespiritual ya sister pian pabiskegen iray sister ya mankaukolan na ligliwa. Diad tua, inkompara nen Jehova so sarili to ed sakey ya ina a liligliwaen toy anak to. (Isa. 66:13) Nabasad Biblia iray alimbawa na bibii ya nanligliwa ed saray maermen. (Job 42:11) Talagan naliliketan si Jehova no nanenengneng  to iray Kristianon bibii natan ya manliligliwa ed saray sister ya makakalikna na sakit ed emosyon! No maminsan, nayarin asinggeran na sakey odino duaran elder so sakey ya maespiritual a sister pian tepeten no sarag ton tulongan so sakey a sister ya mankaukolan na ligliwa. *

12. Antoy agtayo nepeg a gawaen?

¹² Siempre, no tutulongan tayo so sakey ya agi, agtayo nepeg a tepeten iramay agto labay a pantongtongan. (1 Tes. 4:11) Anto sirin so nayarin gawaen tayo parad saramay mankaukolan na tulong tan ligliwa? Konsideraen tayo so limaran paraan ya base ed Biblia no panon tayo ran ligliwaen.

13. Singa nabasa ed 1 Arari 19:5-8, antoy ginawa na anghel nen Jehova parad si Elias, tan panon tayon naalig so anghel?

¹³ Mangiter na praktikal a tulong. Nen tatakasan nen propeta Elias iramay malabay a mamatey ed sikato, sikatoy dismayadon maong kanian labay to lay ompatey. Imbaki nen Jehova so mabiskeg ya anghel to pian onla ed sayan propeta. Angiter na praktikal a tulong so anghel. Inikdan toy Elias na naakan tan binagaan to ya mangan. (Basaen so 1 Arari 19:5-8.) Napatnagan ed satan ya salaysay iyan katuaan: No maminsan, say simplin panggawa na kaabigan et baleg so nitulong to. Nayarin say pangitarya na panangan, tan pangiter na simplin regalo odino card et mamaseguro ed maermen ya agi a sikatoy aaroen tan iyaansakit tayo. No ag-itayo komportable ya pantongtongan so nipaakar ed nalilikna to, ompan sarag tayo so mangiter na ontan iran praktikal a tulong.

14. Anto ni naaralan tayo ed salaysay nipaakar ed si Elias?

¹⁴ Tulongan iray maermen ya magmaliw a maligen so liknaan da. Wala ni sakey ya naaralan tayo ed samay salaysay nipaakar ed si Elias. Mamilagron tinulongan nen Jehova so propeta pian nasarag to so manakar na arawi paonla ed Palandey Horeb. Nayarin linmigen so liknaan nen Elias nen akasabi ed satan ya arawin lugar, ta ditan akisipanan si Jehova ed saray totoo to nilasus taon lay apalabas. Nayarin alikna to ya atakasan ton siansia iramay malabay ya mamatey ed sikato. Antoy naaralan tayo ed saya? No labay tayon ligliwaen iray biktima na panag-abuso, ompan kaukolan tayo ni ran tulongan pian magmaliw a maligen so liknaan da. Singa bilang, nepeg a tandaan na saray elder ya ompan mas maligen so liknaan na sakey a maermen a sister no sikatoy katongtongen dad abung to nen say diad Kingdom Hall. Balet, ompan say arum et mas komportable ira no diad Kingdom Hall.

15-16. Antoy labay ya ibaga na ondengel a maong?

¹⁵ Ondengel a maong. Oniay malinew ya bilin na Biblia: “Balang sakey et nepeg ya aliston ondengel, agbengatbengat a mansalita.” (Sant. 1:19) Kasin maong tayon ondengel? Nayarin isipen tayo ya say idengel et basta labat inengneng ed mansasalita ya anggapoy ibaga tayo. Balet say idengel a maong et mas ni nen say satan. Singa bilang, nen imbalikas a siansia nen Elias ed si Jehova so impakadismaya to, talagan dinmengel si Jehova. Alikas nen Jehova ya natatakot si Elias, ya pakalikna to et bukbukor to, tan iisipen ton anggapoy kana na amin a ginawa to. Sikatoy maaron tinulongan nen Jehova pian nalabanan to iratan ya negatibon liknaan. Impanengneng to ya dinengel ton maong si Elias.​—1 Ara. 19:9-11, 15-18.

¹⁶ Panon tayon nipanengneng so pililikna tan maaron panangabagey no dedengelen tayo so agin maermen? No maminsan, nipalikna tayo itan panamegley na ninonot a maong tan maaro iran salita. Sarag mon ibaga: “Maermen ak ed agawad sika.” Odino sarag mon tepetan pian nasegurom ya natatalosan moy nalilikna  to. Nayarin oniay ibagam: “Agko masyadon atalosan imay imbagam. Antoy labay mon ibaga ed saman?” odino “Nen imbagam iman, say atalosan ko et . . . Duga?” Say ontan iran maaron balikas et mamaseguro ed sikato ya ondedengel kan maong tan labay mon natalosan so nalilikna to.​—1 Cor. 13:4, 7.

17. Akin et nepeg ya magmaliw tayon maanos tan ‘agtayo bengatbengat a mansalita’?

¹⁷ Balet tandaan ya nepeg ya ‘agtayo bengatbengat a mansalita.’ Agtayo onsasalet pian mangiter na simbawa odino pian ipetek so kanonotan na tutulongan tayo. Tan magmaliw tayon maanos! Nen imbalikas a siansia nen Elias so nalilikna to ed si Jehova, napatnagan ed saray imbaga to ya talagan maer-ermen. Kayarin pinabiskeg nen Jehova so pananisia nen Elias, imbalikas lamet na propeta so nalilikna to tan inulit to iramay akauna lan imbaga to. (1 Ara. 19:9, 10, 13, 14) Antoy naaralan tayo? No maminsan, saray totoon maer-ermen et kaukolan dan ibalikas ya maminpiga so nalilikna da. Singa si Jehova, labay tayoy ondengel ya maan-anos. Imbes ya salien tayon solusyonan so problema da, ipanengneng tayoy pililikna tan maaron panangabagey ed sikara.​—1 Ped. 3:8.

18. Akin et makaligliwa ed sakey a makakaliknay sakit ed emosyon no manpikasi tayo a kaiba to?

¹⁸ Masimoon ya manpikasi kaiba imay makakaliknay sakit ed emosyon. No say sakey et nadi-depress, nayarin say pakalikna to et agto sarag so manpikasi. Ompan isipen to ya sikatoy agmakanepegan ya onasingger ed si Jehova. No labay tayon ligliwaen so nadi-depress, manpikasi tayo ya kaiba to, ya bitlaen tayoy ngaran to. Nayarin ibalikas tayo ed si Jehova ya sayan agi et inar-aro tayo tan na interon kongregasyon. Sarag tayon kerewen ed si Jehova ya tulongan to iyan pinabli ton lingkor pian naligliwa tan nawalaan na deen na nonot. Saray ontan ya pikakasi et talagan makaligliwa.​—Sant. 5:16.

19. Antoy makatulong ed sikatayo no manpaparaan tayon ligliwaen so sakey ya maermen?

¹⁹ Mangusar na saray salitan mamaabig tan manligliwa. Nonot mo nin maong so ibagam.  Saray salitan agninonot et makapasakit. Balet saray maaron salita et mamaabig. (Pro. 12:18) Kanian ipikasim ed si Jehova ya tulongan to ka pian saray salitan nausar mo et maaro, makaligliwa, tan makapaabig. Tandaan ya anggapo lay arum ya salitan mas baleg so nitulong to nen saray salita nen Jehova ya walad Biblia.​—Heb. 4:12.

20. Antoy pangipapasen na arum ed sarili da lapud impangabuso ed sikara, tan antoy labay tayon ipanonot ed sikara?

²⁰ Saray arum ya agagin inabuso et ipapasen day sarili dan marutdutak, anggapoy kana, odino iisipen dan anggapoy mangaaro ed sikara tan ag-ira manepeg ya aroen na anggan siopa. Aliwan tua iratan! Kanian usar mo so Kasulatan pian ipanonot ed sikara ya talagan inar-aro ira nen Jehova. (Nengnengen so kahon ya “ Ligliwa Manlapud Kasulatan.”) Nonot mo no panon ya maaron pinabiskeg na sakey ya anghel si propeta Daniel nen sikatoy makapkapuy tan maer-ermen. Labay nen Jehova ya ipalikna ya sikatoy pinabpabli to. (Dan. 10:2, 11, 19) Mipadpara, pinabpabli met nen Jehova iray agagi tayon makakalikna na graben ermen!

21. Antoy pansumpalan na saray agmagbabawin nankasalanan, balet antoy determinado tayon gawaen?

²¹ No liligliwaen tayoy arum, ipapanonot tayod sikara ya inar-aro ira nen Jehova. Tan agtayo met lilingwanan ya si Jehova et Dios na hustisya. Amta to no siopa ray inabuso, anggano ag-amta na arum. Nanenengneng to so amin, tan seguroen ton nadusa so amin ya man-aabuso ya agmagbabawi. (Num. 14:18) Kanian gawaen tayoy anggaay nayarian tayo ya ipanengneng so panangaro tayo ed saramay inabuso. Ontan met, talagan makaligliwan naamtaan ya permanentin paabigen nen Jehova so sakit ya nalilikna na saramay inabuso ed sayan mundo nen Satanas! Magano lan onsabi so panaon ya naandi la iray sakit ed emosyon tan aglan balot iratan nanonotan.​—Isa. 65:17.