Saray Ebanghelyo​—Awaran Odino Gawa-gawa Labat?

DIAD sankamundoan say istorya nipaakar ed si Jesus na Nazaret​—sakey a kalangweran a laki ya inuman toy kurang na awaray too​—so nagmaliw a manunan kabiangan na sosyedad. Satan so kabiangan na pormal tan ordinaryon edukasyon na totoo. Ipapasen na dakel a saray Ebanghelyo et lapuan na anggapoy geter a katuaan tan diparan, a singa say “Onia so panagsalita yo, On, on; Andi, andi.” (Mateo 5:37) On, saray salaysay na Ebanghelyo so nayarin angibasiyan na atateng mo ed imbabangat da ed sika, balanglan sikaray Kristiano odino andi.

Parad minilyon a masimoon a papatumbok nen Kristo, saray Ebanghelyo so angitaryay deskripsion na too a diad sikato et mabulos iran manirap tan ompatey. Saray Ebanghelyo so angitarya met na basiyan tan inspirasyon parad panagtepel, panagsungdo, pananisia, tan ilalo. Sirin, agkayo ta onabobon a kaukolan so agnasuppiat ya ebidensia pian ipasen irayan salaysay bilang anggapoy katuaan? Diad pangonsidera ed baleg ya impluensia na saray salaysay na Ebanghelyo ed kanonotan tan awawey na too, agkayo ta mankaukolan na makakombinsin prueba no walay manduaruwa ed autentisidad na saratan?

Imbitaan mi kan mangonsidera ed pigaran makatenyeg-kanonotan iran tepet nipaakar ed saray Ebanghelyo. Imanom a mismo so panmoria na pigaran estudyante ed saray Ebanghelyo nipaakar ed sarayan isyu, anggaman arum ed sikara so agmankuan a Kristiano. Diad ontan et makapanggawa ka na makabat iran konklusion.

TEPETEPET A KONSIDERAEN

◆ Kasin saray Ebanghelyo so marundunong ya inimbento labat?

Onia so inkuan nen Robert Funk, say manangiletneg na Jesus Seminar: “Say Mateo, Marcos, Lucas tan Juan so ‘angiparungtal ed Mesias’ pian sikatoy pagmaliwen a mitunosan ed doktrina na Kristiano ya atibukel kayari impatey nen Jesus.” Balet, legan a nisusulat iray Ebanghelyo, dakel ya akadngel ed saray imbaga nen Jesus so akaimaton ed saray ginawa to, tan akanengneng ed sikato kayari inkioli to et mabilay ni. Agda inakusaan iray managsulat na saray Ebanghelyo na dinanman a nengneng na panamalikdo.

Konsideraen so impatey tan inkioli nen Kristo. Aliwan saray Ebanghelyo labat so inkisulatan na saray napanmatalkan a salaysay nipaakar ed impatey tan inkioli nen Jesus noagta ontan met ed inmunan canonical a sulat nen apostol Pablo ed saray Kristiano ed kadaanan a Corinto. Insulat to: “Imbangat ko ed sikayo ya inmuna so inawat ko met, si Kristo inatey lapu ed saray kasalanan tayo unong ed saray sulat; tan inkotkot; tan inmolin binmilay nen komatlon agew unong na saray sulat; tan pinmanengneng ed Cefas; insan dia ed saray labindua; insan pinmanengneng ed masulok a limanlasus ya agagi ya aminpinsan, say karaklan ed sikara atilak nira angga ed natan, et saray arum naugip lara; insan pinmanengneng ed Santiago; insan dia ed saray apostoles, tan dia ed kaunoran na amin, singa sakey a lukon a nakal, pinmanengneng met ed siak.” (1 Corinto 15:3-8) Saratan ya akaimaton so angipudiran ed maawaran iran katuaan nipaakar ed bilay nen Jesus.

Say ibabaga na moderno iran kritiko ya impangimbento so agnaromog ed Kristianon Griegon Kasulatan. Imbes, pinmatnag itan ed saray dokumento na komaduan siglo K.P. Kanian, walaray  pigaran agmakasulatan a salaysay nipaakar ed si Kristo sanen nagagawa lay apostasya manlapud tuan Inkakristiano ed limog na saray komunidad a sian manlapud apostolikon kongregasyon.​—Gawa 20:28-30.

◆ Kasin tongtong labat iray Ebanghelyo?

Naimano nen autor tan kritiko a si C. S. Lewis a mairap ya ipasen a tongtong labat iray Ebanghelyo. “Bilang mabasbasan manag-awaran et siak so sigpot a kombinsido ya antokaman iran Ebanghelyo, aliwa iratan a tongtong labat,” so insulat to. “Aliwan ontanlan kaalasir iratan pian ipasen a tongtong labat. . . . Maslak ed bilay nen Jesus et agtayo amta, tan anggapoy totoon mangimbento na sakey a tongtong a magmaliw ya ontan.” Makapainteres met ya anggaman agmankuan a Kristiano so bantog a manag-awaran a si H. G. Wells et bidbiren to: “Amin ya apatiran [managsulat na Ebanghelyo] so mantutunosan diad impangiter da ed sikatayo na panangilitrato ed pihon personalidad; ipasabi na saratan so . . . kombiksion na inkapeteg.”

Konsideraen so sakey ya inkagawa sanen say inmolin Jesus et pinmanengneng ed saray babangatan to. Say maong a manag-imbento na tongtong so maseguron pagmaliwen ton dramatiko so ipapawil nen Jesus, mantalumpati, odino alimbos na liwawa tan karlangan. Imbes, saray managsulat na Ebanghelyo so aneskribe ed sikato bilang manal-alagey labat ed arap na saray babangatan to. Insan intepet to: “Ugugaw, walaan kayo na bengatla a nakan?” (Juan 21:5) Onia so nikuan nen iskolar a Gregg Easterbrook: “Onia iran klase na detalyi so mangisuheri na puron salaysay, aliwan gawa-gawa labat.”

Say akusasyon a tongtong labat iray Ebanghelyo et sumlang ed mapeget a metodo ed panagbangat na saray rabbi a satan so popular legan na panaoy inkisulat na saray Ebanghelyo. Satan a metodo so tinumbok a maapit panamegley na rotinan panagaral​—paraan a panagpatlep odino pangulit-ulit. Suportaan na saya so inkasusto tan maalwar ya impangidatak ed saray imbaga tan kimey nen Jesus bilang sumlang ed pinarakep a bersion.

◆ No saray Ebanghelyo et tongtong labat, kasin natugyop iratan a tampol kayari impatey nen Jesus?

Unong ed walan ebidensia, saray Ebanghelyo so nisulat ed baetan na saray taon 41 tan 98 K.P. Inatey si Jesus diad taon 33 K.P. Kabaliksan na saya a saray salaysay nipaakar ed bilay to so atugyop ed loob na antikey labat a panaon kayarin anampot so ministeryo to. Saya so mangipaarap na abalbaleg a babeng ed panusuppiat a saray salaysay na Ebanghelyo et tongtong labat. Kaukolan so panaon pian natibukel iray tongtong. Alaen pan alimbawa so lliad tan say Odyssey na kadaanan a Griegon manag-anlong a si Homer. Ipasen na arum a saray balikas ed saratan a duaran tongtong nipaakar ed inkapalbayani so atibukel tan niletneg ed loob na nilasus a taon. Komusta balet iray Ebanghelyo?

Diad libro ton Caesar and Christ, onia so insulat nen manag-awaran a si Will Durant: “Say pigaran ordinaryon lalaki ya ibabagan . . . akaimbento ed ontanlan mabiskeg tan makaay-ayat a personalidad, ontanlan atagey a totontonen tan ontanlan makapaligsan imahinasyon na impanaagi na too, so magmaliw a sakey a milagro a talagan agnapanisiaan nen say dinanman a nikurit diad saray Ebanghelyo. Kayari na duaran siglon Panagsuri ed Inkisulat na Biblia say salaysay ed istorya na bilay, walna, tan bangat nen Kristo, so nibagan siansia nin malinew, tan walaan na makapaay-ayat a tuloy ya aspekto ed awaran na too ed Sagur.”

◆ Kasin pinarakep iray Ebanghelyo ed saginonor pian ontukoy ed saray pankaukolan na akadkaunan Kristianon komunidad?

Isasangsang na pigaran kritiko a say politika ed akadkaunan Kristianon komunidad so anagdag ed saray managsulat ed Ebanghelyo pian parakepen da so nipaakar ed istorya nen Jesus odino aruman itan. Balet, say panaral a maong ed saray Ebanghelyo so mangipanengneng ya anggapoy agawan panamalsipika. No saray salaysay na Ebanghelyo nipaakar ed si Jesus et asalatan bilang resultay impamalikdo na inmunan-siglon Kristiano, akin a saray negatibon komento nipaakar ed saray Judio tan saray Gentil et siansian nabasa ni?

Say sakey ya alimbawa so naromog diad Mateo 6:5-7, ya inaon so imbaga nen Jesus: “Bangno mikasi kayo agki komon singa saray mansimpisimpitan; ta labalabay day manalagey a manpikasi dia ed saray sinagogas tan dia ed saray suysuyok na pulpulong, pian nanengneng ira na totoo. Tuatua  a kuan ko ed sikayo, Inawat da lay tumang da.” Malinew, saya so impangondena ed saray Judion lider na relihyon. Intuloy ya inkuan nen Jesus: “Diad panagpikasi, agmo agamilen so andi kakanaan a pangolioli na salita, a singa gawa na saray Gentiles lapud isisipen dan natalineng ira nisengeg ed dakel a panagsalita ra.” Diad impangaon ed si Jesus ed onian paraan, saray managsulat na Ebanghelyo so agnanggunaet ya ontalona ed panangomberti. Inkurit da labat iray balikas ya aktual ya imbaga nen Jesu-Kristo.

Konsideraen met iray salaysay na Ebanghelyo nipaakar ed bibii a linma ed lubok nen Jesus tan anengneng da itan a bakanti. (Marcos 16:1-8) Unong ed si Gregg Easterbrook, “unong ed sosyologo na kadaanan a Pegley Bukig, say testimonya na bibii so impasen ya agnapanmatalkan: singa bilbilang, magenap lay duaran lalakin akatasi pian paneknekan a nankasalanan so sakey a bii na pikakalugoran, bangta anggapoy testimonya na bii a makaakusa ed sakey a laki.” On, agsinisia na saray mismon babangatan nen Jesus iray bibii! (Lucas 24:11) Kanian agnayarin satan ya istorya et ginagalan inimbento.

Lapud anggapo iray parabolo ed saray sulsulat tan ed libro na saray Gawa, sakey itan a mabiskeg ya argumento a saray parabolo ed saray Ebanghelyo so ag-insalet na saray inmunan Kristiano noagta sinalitan mismo nen Jesus. Niarum ni, say maalwar ya impangikompara’d saray Ebanghelyo ed sarayan sulsulat so angiparungtal ya ag-inimbento na saray salita nen Pablo nisay saramay salita na arum a managsulat na Griegon Kasulatan so inuman tan insiglaot ed si Jesus. No say inmunan Kristianon komunidad so nanggawa ed satan a bengatla, anggan panon et naromog tayo so pigaran materyal manlapud saray sulsulat diad saray salaysay na Ebanghelyo. Lapud anggapoy naromog tayo, segurado a nibaga tayon orihinal tan autentiko so materyal na Ebanghelyo.

◆ Anto met so nipaakar ed ompatnag a pansusumlangan ed saray Ebanghelyo?

Abayag lan ibabaga na saray kritiko a napno na pansusumlangan iray Ebanghelyo. Nanggunaetan nen manag-awaran a Durant ya usisaen iray salaysay na Ebanghelyo tekep na walaay gagalan punto de bista​—bilang maawaran iran dokumento. Anggaman ibabaga to a walaray ompatnag a pansusumlangan ed saratan, inkuanto: “Saray pansusumlangan et melag labat [angkelag iran detalyi], aliwan makabaliksan; manuna, say kaslakan a panmoria ed saray ebanghelyo so mantunosan a maong, tan manibukel na mantutunosan a panangilitrato ed si Kristo.”

Mabetbet a mainomay a naresolbi iray ompatnag a pansusumlangan ed saray salaysay na Ebanghelyo. Diad pangiyilustra: Ibabaga na Mateo 8:5 a “linma’d [si Jesus] so sakey a senturion, a mikakasi ed sikato” pian paabigen so lingkor ton laki. Diad Lucas 7:3, nabasa tayo a say opisyal so ‘angibaki na mamasiken na saray Judio [ed si Jesus], pian kerewen da ya onla komon tan ilaban to so aripen.’ Imbaki na opisyal iray mamasiken bilang manangilaman to. Ibabaga na Mateo a say opisyal na sundalo a mismo so akikasi ed si Jesus lapud kinerew  na laki panamegley na saray mamasiken, a kinmana bilang pinagkasangiyan to. Sakey labat iyan alimbawa a mangipapanengneng a naresolbi iray ibabagan agpantutunosan ed saray Ebanghelyo.

Anto met so nipaakar ed ibabaga na saray manag-suri ed inkisulat na Biblia a saray Ebanghelyo so agmakakapet ed saray basiyan na peteg ya awaran? Intuloy nen Durant: “Tekep na inkapanatiko ed saray nalmoan na satan, say Panagsuri ed Inkisulat na Biblia so pirmin nansuri ed say Balon Sipan no autentiko itan odino andi a diad saratan et dakel met a bantog a totoo nensaman​—alimbawa, si Hammurabi, David, Socrates​—so magmaliw a tongtong labat. Anggaman ed saray opinyon tan teolohikon ideya na saray ebanghelisador, inkurit ed saratan so dakel ya inkagawa a nayarin sakbongan la na saray manag-imbento labat​—say laslasan na saray apostol parad atagey a posisyon ed Panarian, say imbatik da kayarin naaresto si Jesus, say impangiburi nen Pedro . . . Anggapoy sakey a manbasa ed sarayan salaysay so makapanduaruwa ed inkapeteg na saratan a totoo.”

◆ Kasin say modernon-agew ya Inkakristiano so mangirepresenta’d si Jesus a walad saray Ebanghelyo?

Inyabawag na Jesus Seminar a say impansukimat na satan nipaakar ed saray Ebanghelyo et “bulos manlapud panangimando na saray konsilyo na relihyon.” Balet amoria nen manag-awaran a Wells a wala so baleg a pidumaan na saray bangat nen Jesus a singa niparungtal ed saray Ebanghelyo ed saramay bangat na Kakristianoan. Insulat to: “Anggapoy paneknek a saray apostol nen Jesus so akadngel ed Trinidad​—antokaman so kipapasen manlapud sikato. . . . Nisay angibalikas [si Jesus] na salita nipaakar ed panagdayew ed ina ton si Maria, unong ed kustombre na Isis, say Reyna na tawen. Imbaliwala to so amin a bangat na Kakristianoan nipaakar ed panagdayew tan paraan da.” Sirin, agnahusgaan na sakey so kablian na saray Ebanghelyo base ed saray bangat na Kakristianoan.

 ANTOY KONKLUSYON MO?

Kayari impangonsidera ed asalambit iran punto, antoy padesir mo? Wala ta so makakombinsin prueba a saray Ebanghelyo et gawa-gawa labat? Naroromogan na dakel ya aliwan mabiskeg tan agmakakombinsi iray panusuppiat tan panduaruwa nipaakar ed autentisidad na saray Ebanghelyo. Pian natibukel so personal ya opinyon, kaukolan mon basaen iray Ebanghelyo tekep na lukas a kanonotan. (Gawa 17:11) Sano konsideraen moy pantutunosan, inkamatua, tan inkasusto a ditan et ipaparungtal na saray Ebanghelyo so personalidad nen Jesus, namoriam a sarayan salaysay et talagan aliwan koleksion na saray istorya labat. *

No maalwar mon usisaen so Biblia tan iyaplikay simbawa to, natalosan mo no panon a nauman na satan so kabibilay mo a pagmaliwen ton magmaong. (Juan 6:68) Saya so nagkalalo lan tua ed saray salita nen Jesus a nikurit diad saray Ebanghelyo. Nagkalalo ni, ditan et naaralan moy nipaakar ed makapakelaw ya arapen ya akatarya parad matulok a katooan.​—Juan 3:16; 17:3, 17.

[Paimano ed leksab]

[Kahon ed pahina 7]

Ebidensia ed Autentikon Panangikurit

PIGARAN taon lay apalabas et onia so inaksobi na sakey a managsulat ya Australiano tan datin kritiko ed Biblia: “Pilpilimero ed bilay ko a ginawak so normal a kimey na sakey a reporter: sinurik iray ibabagak. . . . Tan abigla ak, lapud say abasak [ed saray salaysay na Ebanghelyo] et aliwan tongtong tan aliwan istoryan ginawan singa natural. Inkurit itan. Satan so pilimero tan komaduan salaysay na nikadkaduma iran ebento . . . Say panangikurit so walaan na pangibiigan a tanda, tan satan a p

angibiigan so walad saray Ebangelyo.”

Mipadpara, onia so insangsang nen E.M. Blaiklock, propesor nipaakar ed classics (sulsulat na a Gresya tan Roma) diad Auckland University: “Ipapasen koy inkasiak bilang manag-awaran. Maawaran so paraan ko nipaakar ed saray Classic. Nipasegurok ed sikayo a say ebidensia ed bilay, impatey, tan ed inkioli nen Kristo so lalon apaneknekan nen saray maslak a katuaan na kadaanan ya awaran.”

[Mapa/Saray litrato ed pahina 8, 9]

(Parad aktual a format, nengnengen so publikasyon)

PHOENICIA

GALILEA

Ilog Jordan

JUDEA

[Saray litrato]

“Say ebidensia ed bilay, impatey, apaneknekan nen saray maslak tan ed inkioli nen Kristo so lalon a katuaan na kadaanan ya awaran.”​—PROPESOR E. M. BLAIKLOCK

[Credit Line]

Background maps: Based on a map copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel.