Say Ikakayat na Panggula

“Agbalot kabisado na totoo iray totoon gugulaen da.”​—JAMES RUSSELL LOWELL, ESSAYIST TAN DIPLOMATIKO.

OMPATNAG a kasmak la so panggula ed kaliberliber tayo natan. Saray lugar a singa say East Timor, Kosovo, Liberia, Littleton, tan Sarajevo​—ontan met ed tatawagen a neo-Nazi, skinhead, tan white supremacist​—so nipaslep la ed kanonotan tayo tekep lay sebang-sebang ed kanonotan iran apoolan a geray, angkabaleg iran lubok ya angitabonan ya aminpinsan ed dakel ya inaatey, tan saray bangkay.

Naaandi la so ugagep ed arapen ya anggapo so panggula, gotgotan, tan karawalan. Nanonotan ni nen Danielle Mitterand, akulaw na inatey lan presidenti na Pransya, so inkatobonbalo to: “Piugagep na totoo so pambilay a bulos diad nankakasakey a komunidad a napanmatalekan da; a walaan na mareen a nonot a manbibilay a kaibay arum; piugagep day manbilay a mabunigas, mareen tan desenti diad mabiskeg tan mabunlok a mundo a mangaasikaso ed sikara.” Antoy agawa ed saraman ya ugagep? Maermen ya inkuanto: “Kayari na kapalduan siglo, say ugagep tayo so tuan abuyak.”

Say peles ya itutubat na panggula so agnibaliwala. Satan so mas malaknab, tan mabitabitar ya onloloor. Naaandi la so panmoria ed kaligenan na sinansakey ya ibabaliwala na minilyon lapud ompapalalon inaambagel a panggula, a balang sakey so ompatnag a mas grabe nen samay apalabas. Anggaman napapaliisan tayoy panggula ed loob na ayaman tayo odino ed kawalaan tayon bansa, satan so manatalaran ed sikatayo ed arum a pasen. Nayarin naiimano tayo so ebidensia na satan kada agew diad saray balita ed telebisyon tan ed radyo. Arum ed saratan so nikakayat diad Internet. Konsideraen so pigaran alimbawa.

Naimano ed unor a dekada so malaklaknab ya intulasok na nasyonalismo. Inkuan nen Joseph S. Nye, Jr., direktor na Harvard Center for International Affairs a say “nasyonalismo so ombibiskeg ed kaslakan a parti na mundo, aliwan onkakapuy. Imbes a nankakasakey a komunidad, walaray nambibiigan a grupo ed intiron globo a walaan na nanduruman prinsipyo. Bilang resulta, satan so mamapadaak na saray pankanawnawa parad gotgotan.”

Arum a nengneng na panggula et mas masilib, akaamot diad saray ketegan na sakey a bansa odino anggan ed baetan na sankakaabay. Sanen pinatey na limaran skinhead so masiken lan Sikh diad Canada, sayan inkagawa so “angipabitar ed naiimano na arum bilang intubat na saray krimen lapud panggula ed loob na sakey a bansan mabetbet ya irarayew lapud panangiyabuloy na satan ed rasa.” Diad Alemanya, kayari na tuloytuloy ya inyabeba ed apalabas iran taon, saray panag-ataki lapud rasa na saramay pirmin mangiyaalibansa ed satan so inmatagey na 27 porsiento nen 1997. “Satan so makapadismayan nagagawa,” so inkuan na Interior Minister a si Manfred Kanther.

Diad mamaamianen ya Albania, imparungtal na sakey a report a masulok a 6,000 ya ugugaw so singa la priso ed mismon kaabungan da lapud takot ya ompan napaltog na saray kalaban na saray pamilya ra. Sarayan ugugaw so nalalanor ed balingaan na saray pamilya, “a mangaamper ed normal a bilay na nilibon pamilya.” Diad Estados  Unidos, unong ed Federal Bureau of Investigation (FBI), “say panangidumaduma lapud rasa so sengegan na masulok a kapaldua ed 7,755 iran krimen lapud panggula ya agawa nen 1998 a nireport ed FBI.” Arum ed saray motibo na arum ed saray krimen lapud panggula et laktipen toy panangidumaduma nipaakar ed relihyon, tribu odino nasyonalidad, tan agpakasarag.

Sakey ni, saray paulon balita kada agew so mangipapabitar ed onkakayat a xenophobia (takot tan pambusol ed saray dayo), a nipapaarap a manuna sumpad saray refugee, a manbilang natan na masulok a 21 milyon a totoo. Makapaermen, karaklan ed saramay mangugula ed saray dayo et saray kalangweran, a susugsogan na saray iresponsablin politiko tan arum a manaanap na saray pangitetelan. Kalaktip ed saray agtanto naliklikas a sinyales ed parehon nagagawa et say panag-inap, agpangiyabuloy, tan parparehon panangipasen ed totoo a nanduruma.

Antoray arum a rason ed sayan ikakayat na gulaan? Tan anto so nayarin gawaen pian sigpot a naekal so panggugulaan? Say ontumbok ya artikulo so maningbat ed sarayan tepet.

 [Picture Credit Line ed pahina 2]

Cover, top: UN PHOTO 186705/J. Isaac

[Picture Credit Line ed pahina 3]

Daud/Sipa Press