Saray Ama na Iglesia​—Kasin Manangitandoro na Katuaan na Biblia?

Balanglan ikuan mon Kristiano ka odino andi, say panmoriam ed Dios ya asalambit ed Biblia, ed si Jesus, tan ed Inkakristiano so nayarin inimpluensiaan dan maong. Sakey ed sikara so atawag a Binmalitok ya Impansangi; samay sakey et Baleg. No panibaen ira, adeskribe ira bilang “saray supremon manangilaman ed bilay nen Kristo.” Siopa ira? Sikara so inmuunan relihyoson teoretiko, managsulat, teologo, tan pilosopo ya angimpluensian maong ed “Kristianon” kaisipan natan​—saray Ama na Iglesia.

“SAY Biblia so aliwan mogmon salita na Dios,” so inkuan nen Demetrios J. Constantelos, a propesor na Griegon Orthodox nipaakar ed relihyoso iran panagaral. “Say Masanton Espiritu ya angiparungtal ed salita na Dios so aglabat la nigeter ed saray pahina na sakey a libro.” Anto ni so posiblin napanmatalkan a lapuan na panangiparungtal na Dios? Ipipilit nen Constantelos ed libro ton Understanding the Greek Orthodox Church: “Say Masanton Tradisyon tan Masanton Kasulatan [so] impasen bilang duaran aspekto na panangiparungtal na Dios.”

Say basiyan na satan a “Masanton Tradisyon” so mangilaktip ed saray bangat tan sulsulat na saray Ama na Iglesia. Sikaray prominentin teologo tan “Kristianon” pilosopo a nambilay ed baetan na komadua tan komaliman siglo K.P. Kaunongan kalaknab so impangimpluensia ra ed modernon “Kristianon” kanonotan? Kasin mapekder dan tinumbok so Biblia ed panagbangat da? Antoy nepeg a mabiskeg a basiyan na Kristianon katuaan parad sakey a patumbok nen Jesu-Kristo?

Maawaran ya Abenegan

Diad kapegleyan na komaduan siglo K.P., saray mankuan a Kristiano so angidepensa ed pananisia ra sumpad saray Romanon manamasegsegang ontan met ed saray erehes. Balet, saya so panaon na dakerakel a teolohikon opinyon. Saray relihyoson debatian nipaakar ed “inkadibino” nen Jesus tan say nengneng tan ikikiwas na masanton espiritu so sengegan na nankakapigan opinyon. Say pirmin agpanpapakna tan say agla napapawil ya inkaapag-apag ed “Kristianon” doktrina so kinmayat a maong ed saray lawak na politika tan kultura, a no maminsan et sengegan na saray panlalaban, rebelyon, labanan na sibil, guerra ni ingen. Insulat nen manag-awaran a si Paul Johnson: “Say [apostatan] Inkakristiano so ginmapo tekep na inkawetwet, kontrobersia tan inkaapag-apag tan nantultuloy ya ontan. . . . Binmulaslas ed sentral tan mamabukig a Mediteraneo nen inmuna tan  komaduan siglo AD so dakerakel a relihyoson ideya, a manbabanikel iran iyabawag so inkasikara. . . . Kanian, manlapud gapo et wala lay dakerakel a klase na Inkakristiano a manduruma.”

Legan na satan a panaon, ginmapon inmaligwas ed saman iray managsulat tan teoretiko a nanisip a nakaukolan ya ipaliwawa iray “Kristianon” bangat ya usaren iray pilosopikon termino. Pian napenek iray de-aral a pagano a balo iran akomberti ed “Inkakristiano,” saratan a relihyoson managsulat so nanmatalek a maong ed inmunan Griego tan Judion literatura. Onggapo ed si Justin Martyr (c. 100-165 K.P.), ya angisulat ed Griego, saray mankuan a Kristiano so nagmaliw a nagkalalon komplikado ed impangadapta ra ed pilosopikon tawir na Griegon kultura.

Sayan kurang so amawala na makatantandan resulta ed saray sulat nen Origen (c. 185-254 K.P.), sakey a Griegon autor a taga-Alexandria. Say salaysay nen Origen diad On First Principles so sankaunaan a sistematikon sagpot pian isalaysay so manuna iran doktrina na “Kristianon” teolohiya unong ed Griegon pilosopiya. Lapud getma na Konsilyo na Nicaea (325 K.P.), a mangisalaysay tan mangiletneg ed “inkadibino” nen Kristo, satan so makatantandan angiter na balon manamakiwas a puersa pian ipatalos so “Kristianon” bangat. Satan a konsilyo so ananda ed inggapo na sakey a panaon a nanggunaetan na inkalapagan iran konsilyo na iglesia so panguker ed Kristianon bangat diad mas malinew a paraan.

Saray Managsulat tan Orador

Si Eusebius na Caesarea, a nansulat nen panaon na inmunan Konsilyo na Nicaea, so akilimog a mismo ed si Emperador Constantino. Diad masudsulok a 100 taon kayari na Nicaea, saray teologo, a maslak ed sikara so nansulat ed Griego, so angagamil na andukey tan ampetang a debati nipaakar ed bibidbiren a doktrina na Kakristianoan, say Trinidad. Say manuna ed sikara et si Athanasius, say agresibon obispo na Alexandria, tan say taloran lider na iglesia a taga-Cappadocia, Asia Minor​—si Basil a Baleg, say agi ton si Gregory na Nyssa, tan say kaaro ran si Gregory na Nazianzus.

Saray managsulat tan managkalar legan na satan a panaon so akadampot na atagey iran estandarte na inkadunong. Si Gregory na Nazianzus tan John Chrysostom (kabaliksan toy “Binmalitok ya Impansangi”) ed Griego ontan met ed si Ambrose na Milan tan Augustine na Hippo ed Latin so maong iran orador, saray larino ed rerespetoen a maong tan popular a klase na arte ed panaon da. Say sankaimpluensiaan a managsulat ed satan a panaon et si Augustine. Saray teolohikon sulat to so malaknab ya anibukel ed “Kristianon” kanonotan natan. Si Jerome, say bibidbiren a maong ya iskolar ed saman a panaon, so manunan responsabli ed Latin Vulgate a patalos na Biblia manlapud saray orihinal a lenguahe.

Balet, saray importantin tepet so: Kasin sarayan Ama na Iglesia so maapit ya anumbok ed Biblia? Diad panagbangat da, kasin sikaray mapekder ya anumbok ed apuyanan a Kasulatan? Kasin saray sulat da et maabig a giya parad suston pikakabat ed Dios?

Bangabangat na Dios Odino Bangabangat na Totoo?

Agano ni, say Greek Orthodox Metropolitan Methodius na Pisidia so angisulat ed libron The Hellenic Pedestal of Christianity ta pian ipanengneng a say Griegon kultura tan pilosopiya so angitarya na pundasyon parad modernon  “Kristianon” kanonotan. Diad satan a libro et mabulos ton binidbir: “Ngalngalin amin a prominenti iran Ama na Iglesia so angipasen ed sankasimplian iran prinsipyo na Griego a mausar a tuloy, tan binayes da iratan manlapud kadaanan a Griegon klasikal, ya inusar iratan bilang paraan pian natalosan tan suston nibalikas iray Kristianon katuaan.”

Alimbawa, konsideraen so ideya a say Ama, say Anak, tan say masanton espiritu et manugyop ed Trinidad. Dakel ya Ama na Iglesia kayari na Konsilyo na Nicaea so nagmaliw a mananisian maong ed Trinidad. Saray sulat tan diskurso ra so importanti ed impagmaliw na Trinidad a makatantandan doktrina na Kakristianoan. Balet, kasin naromog ed Biblia so Trinidad? Andi. Kanian iner so angalaan ed satan na saray Ama na Iglesia? Ipapaimano na A Dictionary of Religious Knowledge a dakel so mangibabagan say Trinidad “et inkasipa manlapud orihinal ya inadapta so pagano iran relihyon, tan inlaok ed Kristianon pananisia.” Tan pepekderan na The Paganism in Our Christianity: “Say lapuan na [Trinidad] et sigpot a pagano.” *​—Juan 3:16; 14:28.

Odino konsideraen so bangat na imortalidad na kamarerwa, sakey a sisiaen a walay kabiangan na too a mantultuloy a manbilay kayari ipatey na laman. Lamet, saray Ama na Iglesia so instrumento ed inggapo na sayan kanonotan ed sakey a relihyon ya andian na bangat nipaakar ed kamarerwa a makaliktar ed ipapatey. Malinew ya ipapanengneng na Biblia a say kamarerwa so ompatey: “Say kamarerwa a mankasalanan ompatey naani.” (Ezequiel 18:4) Antoy basiyan na saray Ama na Iglesia nipaakar ed sisiaen ya ag-ipapatey na kamarerwa? “Say Kristianon ideya na espiritual a kamarerwa a pinalsa na Dios tan inloob ed laman diad pannginew pian intiramintin manbilay so too et produkto na abayag ya inkatibukel na Kristianon pilosopiya.  Dia labat ed si Origen ed Bukig tan St. Augustine ed Sagur a naawat so ideyan kamarerwa bilang espiritual tan aporma so pilosopikon ideya na nengneng na kamarerwa. . . . [Say doktrina nen Augustine] . . . so naimpluensyaan a tuloy (pati pigaran impakalukso) ed Neoplatonismo,” so inkuan na New Catholic Encyclopedia. Tan onia so ibabaga na magasin a Presbyterian Life: “Say ag-ipapatey na kamarerwa et sakey a Griegon ideya ya aporma ed kadaanan a misteryoso iran kulto tan pinalaknab na pilosopo a si Plato.” *

Say Mabiskeg a Basiyan na Kristianon Katuaan

Kayari ni ingen na sayan antikey ya impangusisa ed maawaran ya abenegan na saray Ama na Iglesia, ontan met ed saray lapuan na saray bangat da, matukoy labat ya itepet, Nepeg kasin ibase na sakey a masimoon a Kristiano iray sisiaen to ed saray bangat na saray Ama na Iglesia? Abuloyan tayon say Biblia so onebat.

Sakey a bengatla, si Jesu-Kristo a mismo so angiwaklit ed pangusar ed relihyoson titulo ya “Ama” sanen inkuanto: “Anggapoy tawagen yo na ama ed dalin; ta sakey so Ama yo, a sikatoy wala ed tawen.” (Mateo 23:9) Say pangusar ed terminon “Ama” pian panawag ed siopaman a relihyoson posisyon et agmakristiano tan agmakasulatan. Say nisulat a Salita na Dios so akompleto nen manga 98 K.P. diad saray sulat nen apostol Juan. Kanian, saray tuan Kristiano so agnepeg a manilalo ed siopaman a too bilang lapuan na apuyanan a pasingawey. Sikaray maalwar ya agmanggawan ‘andi-kakanaan ed salita na Dios’ lapud tradisyon na too. Say pangiyabuloy ed tradisyon na too ya onsalat ed Salita na Dios et makadesyang ed espiritual. Impasakbay nen Jesus: “No say bulag itonton to so bulag, sikaran dua napelag ira ed abot.”​—Mateo 15:6, 14.

Kasin kaukolan na Kristiano so antokaman nin pasingawey likud ed salita na Dios a lugan na Biblia? Andi. Say libro na Apocalipsis so mamapasakbay sumpa ed pangarum na dinanman ed apuyanan a rekord: “No wala so mangarum ed saraya a bengatla, say Dios yarum to ed sikato so saray bakbak unong a nisulat ed sayan libro.”​—Apocalipsis 22:18.

Say Kristianon katuaan so lugan na nisulat a Salita na Dios, say Biblia. (Juan 17:17; 2 Timoteo 3:16; 2 Juan 1-4) Say suston pakatalos ed satan so agmandependi ed pilosopiya na too. Nipaakar ed totoo ya analin mangusar ed kakabatan na too pian ipaliwawa so pasingawey na Dios, matukoy ya uliten iray tepet nen apostol Pablo: “Iner so kawalaan na makabat? Iner so kawalaan na eskriba? Iner so kawalaan na misusuppiat ed sayan panaon? Say Dios agto ta ginawa a makulangkulang so kakabatan na mundo?”​—1 Corinto 1:20.

Sakey ni, say tuan Kristianon kongregasyon et “lusek tan sakurong na katuaan.” (1 Timoteo 3:15) Saray manangasikaso ed satan so manasalimbeng ed inkapuro na saray ibabangat da ed loob na kongregasyon, a mangaamper ed pakaloob na dinanman a makaderal a doktrina. (2 Timoteo 2:15-18, 25) Eekalen da ed kongregasyon ‘iray palson propeta, palson managbangat, tan makaderal iran sekta.’ (2 Pedro 2:1, NW) Kayari impatey na saray apostol, saray Ama na Iglesia so angiyabuloy ed “mangibalang iran apuyanan a balikas tan bangat na saray demonyo” ya onlamot ed Kristianon kongregasyon.​—1 Timoteo 4:1, NW.

Saray nansumpalan na sayan apostasya so mapatnag ed Kakristianoan natan. Saray sisiaen tan agamil na satan so duman tuloy manlapud katuaan na Biblia.

[Saray paimano ed leksab]

 [Kahon/Litrato ed pahina 18]

SARAY CAPPADOCIAN YA AMA

“Say Orthodox Church . . . so walaan na nagkalautlan panangigalang ed saray managsulat nen komapat a siglo, tan nagkalalo la parad saraman so atawag a ‘taloran Baleg a Herarkiya,’ Gregory na Nazianzus, Basil a Baleg, tan John Chrysostom,” so inkuan nen managsulat a Kallistos, sakey a monghe. Kasin sarayan Ama na Iglesia so angibase ed saray bangat da ed apuyanan a Kasulatan? Nipaakar ed si Basil a Baleg, onia so inkuan na libron The Fathers of the Greek Church: “Saray sulat to so mangipapanengneng a pinansiansia to so legay-bilay a siglaotan ed si Plato, Homer, tan saray manag-awaran tan orador, tan seguradon inimpluensiaan da so estilo to. . . . Nansiansia si Basil a ‘Griego.’” Tua met itan ed si Gregory na Nazianzus. “Diad panmoria to say impanbiktorya tan say inkasuperyor na Iglesia et sankaabigan a nipanengneng ed sigpot ya impangadapta ed saray tradisyon na klasikal a kultura.”

Nipaakar ed sikaran talo, insulat nen Propesor Panagiotis K. Christou: “Anggaman sikaray tunggal paminsan a mamapasakbay sumpad ‘pilosopiya tan andi kakanaan a panamalingo’ [Colosas 2:8]​—ta pian mitunosan ed ganggan ed Balon Sipan​—sikara, ed saman lanlamang a panaon, so magunaet a nanaral ed pilosopiya tan saray mitukoyan a totontonen tan angirekomenda ni ingen ed pangibangat ed saratan ed arum.” Mapatnag, inisip na saratan a managbangat na iglesia a say Biblia so agmagenap a makasuporta ed saray ideya ra. Kasin say panaanap da na arum iran pangibasiyan na autoridad so mankabaliksan a saray bangat da et anggapo ed Biblia? Pinasakbayan nen apostol Pablo iray Hebreon Kristiano: “Agkayo sirin payakar dia tan diman ed saray nambabangil a bangat.”​—Hebreos 13:9.

[Credit Line]

© Archivo Iconografico, S.A./CORBIS

[Kahon/Litrato ed pahina 20]

SI CYRIL NA ALEXANDRIA SAKEY A KONTROBERSIAL YA AMA NA IGLESIA

Sakey ed kontrobersial a tuloy iran persona ed limog na saray Ama na Iglesia et si Cyril na Alexandria (c. 375-444 K.P.). Sikatoy deneskribe na manag-awaran na Iglesia a si Hans von Campenhausen bilang “dogmatiko, marawal, tan masilib, a nibalita lapud inkatalonggaring na propesyon to tan say dignidad na inkabetang to,” tan inkuanto ni a “sikatoy agbalot angikonsidera ed dinanman a bengatla bilang duga likud no satan so mausar ed sikato diad panangilaknab ed pakayari tan autoridad to . . . Say maruksa tan andiay prinsipyo iran metodo to so agbalot angonigon ed sikato.” Legan a sikatoy obispo na Alexandria, inagamil nen Cyril so panagpasuksok, panagderal na kagalangan, tan panagpauges ta pian nipaabeba toy obispo na Constantinople. Sikatoy impasen a responsabli ed maruksan impamatey ed bantog a pilosopo a manngaran na Hypatia nen 415 K.P. Nipaakar ed saray teolohikon sulsulat nen Cyril, onia so inkuan nen Campenhausen: “Inggapo to so pangagamil ed pandesidi ed saray tepet nipaakar ed sisiaen ya aglabat nibase ed Biblia noagta diad tulong na matukoy iran impangaon tan koleksion na saray impangaon manlapud bibidbiren iran autoridad.”

[Litrato ed pahina 19]

Jerome

[Credit Line]

Garo Nalbandian