Saray Problema ed Panduruma na Kipapasen ed Sosyedad

“SAY INKAPARPAREHO SO NAYARIN SAKEY A KANEPEGAN, BALET ANGGAPO SO PAKAYARI ED DALIN A MAKAPAWALA ED SATAN ED KAPIGANMAN.”

Ontan so inkuan nen Honoré de Balzac, a nobelistan Pranses nen koma-19 a siglo. Mipakna kayo ta ed sikato? Sipor a liknaen na dakel a saray panduruma na kipapasen ed sosyedad so mauges. Ingen, anggan diad sayan koma-21 a siglo et siansian naapag-apag ed dakerakel a kipapasen ed sosyedad so totoo.

SI Calvin Coolidge, a presidente na Estados Unidos manlapud 1923 ya anggad 1929, so mapaga ed problema ed saray panduruma na kipapasen ed sosyedad tan sinaglawi to so nipaakar ed “say sigpot a kaandi na amin a walad atagtagey a kipapasen ed sosyedad.” Bangbalet, manga 40 a taon kayari impanuley nen Coolidge, say Kerner Commission, a pinabtangan a manaral ed saray siglaotan na rasa, so apagaan ta say Estados Unidos so agnapaliisan a magmaliw a duaran sosyedad: “sakey ya andeket, sakey ya amputi​—nambiigan tan agnampara.” Walaray mangibabaga a sayan padesir so tinmua la lapud ta “onaawang so baetan ed ekonomya tan rasa” ed satan a bansa.

Akin ya agaylan irap a nadampot so inkaparpareho na too? Say manunan sengegan et say inkatoo. Oniay aminsan ya inkuan na datin kongresman na E.U. a si Randolph Hearst: “Anggan panon et amin a totoo so apalsa a parpareho ed sakey a pamaakaran, tan pipirawaten dan satan a pamaakaran so mandumaan.” Antoy labay ton ibaga? Nayarin mas malinew so impangikuan ed satan nen Henry Becque, sakey a dramatistan Pranses nen koma-19 a siglo: “No akin a mairap a nadampot so inkaparpareho et lapud kaliktan tayo labat so magmaliw a kapareho na saray superyor nen sikatayo.” Diad arum a panangibaga, labay na totoo a magmaliw iran kapareho na saramay atagtagey so posisyon da ed sosyedad; balet daiset so mabulos a mamawas ed saray pribilehyo tan bentaha ra pian magmaliw a kapareho na saramay ipapasen dan abebbeba ed sikara.

Nensaman, saray totoo et nianak bilang kabanyakan, bilang kabiangan na sakey ya aristokrasya, odino bilang membro ni ingen na saray dederlengen. Siansia nin tua itan ed pigaran pasen. Balet, diad maslak a daldalin natan, say kuarta​—odino kaandian na satan​—so pakadeterminaan no kasin say sakey so walad abebbeba, kapegleyan, odino atagtagey a kipapasen ed sosyedad. Ingen, walaray arum nin pakapatnagan ed kipapasen na sakey ed sosyedad, singa say rasa, edukasyon, tan inkadunong. Tan diad arum a pasen, say sekso na sakey so manunan sengegay panangidumaduma, a momoriaen iray bibii bilang abebbeban klase.

 Kasin Walaray Pakatakilingan na Ilalo?

Say panaggaway ganggan ed saray kanepegan na too so akatulong pian nabuyak so arum a babeng ed saray panduruma. Impaakseb iray ganggan a kontra ed panangibiig diad Estados Unidos. Pinaandi so ganggan a panangiduma lapud rasa diad Abalaten Aprika. Say panangaripen, anggaman wala ni, so ilegal ed dakel a pasen ed mundo. Saray legal a desisyon so mangipapaskar na panamidbir ed saray kanepegan ed dalin a kayarian na saray totoon tubo ditan, tan saray ganggan a kontra ed panangidumaduma so angitarya na inawa parad arum a totoon walad pakaskasin kipapasen.

Kasin ipapatnag na saya a mangangga laray panduruma na kipapasen ed sosyedad? Andi. Anggaman nayarin agla tanton nagagawa so pigaran panduruma na kipapasen ed sosyedad natan, walaray linmesa a balon inkaapag-apag. Oniay ibabaga na libron Class Warfare in the Information Age: “Ompatnag a say pangibiig ed kipapasen na saray kapitalista tan trabahador so aliwa lan matukoy natan, balet onia la so situasyon lapud sayan dakerakel a grupo so anibukel la na ankekelag iran unyon na magulon totoo.”

Kasin saray panduruma na kipapasen ed sosyedad so magnayon lan mangapag-apag ed totoo? Bueno, unong ya ipabitar na onggendan ya artikulo, say situasyon so aliwan andian na ilalo.