Propesiya nen Isaias​—Liwawa Parad Amin a Katooan II

Kapitulo Uno

 Sakey a Propeta na Dios so Mangitatarok na Liwawa ed Katooan

1, 2. Antoray kaplesan a kipapasen a pirmin kagogonigonan na dakel?

 MANBIBILAY itayo ed panaon ya amin lawarin bengatla et singa sarag a dampoten na too. Say panagbaroy ed liwang, teknolohiya ed kompyuter, genetic engineering, tan arum niran iyaabanti ed siensia so angilukas na dalan ed balo iran posibilidad ed rasa na too, a mangitatarok na ilalo a mainawan bilay​—a nayarin mas andukey ni ingen a bilay.

² Kasin saratan ya iyaaligwas so akatulong ed sikan nawalaan na kaligenan ed panaayaman mo? Kasin apaandi na saratan so sesga na bakal? Kasin atambal na saratan so sakit odino apaandi na saratan so ermen lapud impatey na sakey ya inad-aro? Andin balot! Anggan panon lay iyaaligwas na too, satan so limitado. “Amta tayo la no panon so manbaroy ed bulan, manggawa na mas mabiskeg iran silicon chip, tan mangiyalis na saray gene na too,” so kuan na sakey a report na Worldwatch Institute. “Balet agtayo ni akapangitarya na malinis a danum parad sakey bilyon a totoo, naamper so kauupot na nilibon klase na bengatla (species), odino nakapet iray pankaukolan tayo ed enerhiya ya agdederalen so atmospera.” Kanian natalosan no akin a dakel so nagogonigon ed nagawa diad arapen, ya agmaseguro no iner so kerewan na ligliwa tan ilalo.

3. Anto so situasyon ed Juda legan na koma-walon siglo K.K.P.?

³ Say kipapasen a kidudungetan tayo natan so mipadpara ed saramay totoo na Dios legan na koma-walon siglo K.K.P. Diad saman a panaon, ingganggan na Dios so lingkor ton Isaias ya ipasabi so mensahe na ligliwa ed saray manaayam ed Juda, tan talagan kakkaukolan da so ligliwa. Say nasyon so sinigensigen na saray magulon kipapasen. Say maruksan empiryo na Asiryano so magano lan mameligro ed dalin da, a katatakotan na dakel. Iner so kerewan na totoo na Dios parad kilalaban? Ibabaga ran Dios da si Jehova, balet mas lablabayen da so manmatalek ed totoo.​—2 Arari 16:7; 18:21.

Liwawa ya Onsisinag ed Kabilungetan

4. Anton nankaduan mensahe so niganggan ya iyabawag nen Isaias?

⁴ Bilang resulta na impanrebeldi na Juda, say Jerusalem so kaukolan a naderal, tan saray manaayam ed Juda so awiten a kautibo ed Babilonia. On, onsasabi la so mauddiem iran panaon. Ingganggan nen Jehova so propeta ton Isaias ya ipasakbay iyan makadesyang a panaon, balet sikatoy ingganggan To met a mangiyabawag na maong a balita. Kayari na 70 taon ya inkadestiero, saray Judio so ibulos manlapud Babilonia! Sakey a magayagan nakdaan so ompawil ed Sion tan nawalaan na pribilehyon mangipawil ed tuan panagdayew diman. Lapud sayan maliket a mensahe, pinasindag nen Jehova panamegley nen Isaias so liwawa ed kabilungetan.

5. Akin ya asaksakbay ya imparungtal nen Jehova iray gagala to?

⁵ Say Juda so nankibalatar kayari ni na masulok a sakey siglo kasumpal ya inkurit nen Isaias iray propesiya to. No ontan, akin ya asaksakbay ya imparungtal nen Jehova iray gagala to? Agta saramay akadngel a mismo ed saray proklamasyon nen Isaias so abayag lan inatey sano nasumpal iray propesiya? Tua itan. Anggaman kuan, lapud saray imparungtal nen Jehova ed si Isaias, saramay mabilay diad panaon ya aderal so Jerusalem nen 607 K.K.P., so walaan na nisulat a rekord na mapropetiko iran mensahe nen Isaias. Saya so mangitarya na agnasuppiat a paneknek a si Jehova so ‘[Sakey] a mangipapaliwawa ed panganggaan a manlapu ed gapo, tan nanlapu nen inmuna a panaon et mangipapaliwawa ed saray bengatla ya agni agawa.’​—Isaias 46:10; 55:10, 11.

6. Antoray pigaran dalan a si Jehova et superyor ed amin a totoon managpasakbay?

⁶ Si Jehova lambengat so walaan na kanepegan  a makapangibaga na ontan. Nayarin nipasakbay na too so asingger lan arapen unong ed pakatalos to ed mapolitika tan sosyal a kipapasen na panaon. Balet si Jehova lambengat so makaamta ed arapen a segsegurado ed no anto so nagawa ed antokaman a panaon, anggan diad arawi nin arapen. Sarag to met so mangiter na pakayari ed saray lingkor to pian ipasakbay iray ebento, mabayag ni antis a nagawa iratan. Ibabaga na Biblia: “Anggapo naani gawaen nen Katawan a Jehova, ya agnaani nipuyan so inyamot to ed saray aripen to a propeta.”​—Amos 3:7.

Pigaray “Isaias”?

7. Panon a sinuppiat na dakel ya iskolar so nansulat na Isaias, tan akin?

⁷ Say isyu nipaakar ed propesiya so sakey a sengegan na panusuppiat na dakel ya iskolar ed nansulat na Isaias. Ipipilit na sarayan kritiko a say unor a kabiangan na libro so nayarin insulat na sakey a nambilay nen komanem a siglo K.K.P., balanglan legan odino kayari na inkadestiero ed Babilonia. Unong ed sikara, saray propesiya ed pankibalatar na Juda so insulat kayarin agawa iratan kanian peteg ya aliwa iratan a prediksion. Inkuan met na sarayan kritiko a kayari na Isa kapitulo 40, say libro na Isaias so mangibabalikas a singano say Babilonia so kaplesan a pakayari tan saray Israelita so akautibo diman. Kanian inkatunongan da a siopaman a nansulat ed saginonor a parte na Isaias so nayarin nanggawa ed satan legan na satan a panaon​—legan na komanem a siglo K.K.P. Kasin walay mabiskeg a basiyan ed ontan a panagkatunongan? Anggapon balot!

8. Kapigan ginmapo so panduaruwa nipaakar ed nansulat na Isaias, tan panon itan a kinmayat?

⁸ Nen koma-12 siglo K.P. lambengat a ginmapon sinuppiat so nansulat na Isaias. Saya so lapu ed komentaristan Judio a si Abraham Ibn Ezra. “Diad komentaryo to ed Isaias,” kuan na Encyclopaedia Judaica, “inkuan [nen Abraham Ibn Ezra] a say mikaduan parte, manlapud kapitulo 40, so kimey na sakey a propeta a nambilay legan na Inkadestiero ed Babilonia tan ed asasakbay a peryodo na Impawil ed Sion.” Legan na koma-18 tan koma-19 iran siglo, say panmoria nen Ibn Ezra so inadapta na pigaran iskolar, a pati si Johann Christoph Doederlein, sakey a teologon Aleman ya angipalapag ed makritikon panangusisa to nipaakar ed Isaias nen 1789. Inkuan na New Century Bible Commentary: “Aawaten la natan na amin nilikud ed saray tradisyonal ya iskolar so teorya nen Doederlein . . . a saray propesiya a lugan na kapitulo 40-66 ed libro na Isaias et aliwan salita na koma-walon siglon propeta Isaias noagta nanlapu ed saginonor nin panaon.”

9. (a) Anto so agawan impangusisa ed libro na Isaias? (b) Panon a sinegek na sakey a komentarista ed Biblia so kontrobersiya nipaakar ed nansulat na Isaias?

⁹ Anggaman ontan, ag-angangga ditan iray impanuppiat nipaakar ed nansulat ed libro na Isaias. Say teorya nipaakar ed komaduan Isaias​—odino Deutero-Isaias​—so lapuan na dengel-dengel ya ompan wala ni komatlon managsulat. * Diad ontan et nagkalalo da nin inusisa so libro na Isaias, ya anggad sakey ya iskolar so angibagan say kapitulo 15 tan 16 so insulat na agkabat a propeta, legan a susuppiaten met na sakey so nansulat ed kapitulo 23 anggad 27. Sananey ni so angibaga ya agnayarin insulat nen Isaias iray salitan naromog ed kapitulo 34 tan 35. Akin? Lapud say materyal so miulibay a maong ed saray kapitulo 40 anggad 66, a nibaga da lan insulat na sananey imbes a say koma-walon siglon Isaias! Sinegek na komentarista ed Biblia a si Charles C. Torrey so resulta na sayan panagkatunongan. Inkuanto a “samay datin matalonggaring a ‘Propeta na Destiero,’ so nagmaliw a melmelag a persona, tan ngalngali lan niyamot lapud inkabuyak na libro to.” Balet, aliwan amin ya iskolar so mipakna ed satan a sobran panguusisa ed libro na Isaias.

Paneknek a Saksakey so Nansulat

10. Mangiter na alimbawa no panon a say agpanguman-uman na balikas so mamapaneknek a saksakey so nansulat ed libro na Isaias.

¹⁰ Walay mabiskeg a rason pian pekderan a say libro na Isaias et kimey na saksakey a managsulat. Say sakey ya ebidensya et nipaakar ed agpanguman-uman na saray balikas. Singa bilang say balikas a ‘Santo a Sakey na Israel’ so naromog a 12 danay diad Isaias kapitulo 1 anggad 39 tan 13 danay diad Isaias kapitulo 40 anggad 66, ingen sayan panangideskribe ed si Jehova so 6 danay lambengat a pinmatnag diad arum lan kabiangan na Hebreon Kasulatan. Say paulit-ulit ya impangusar ed sayan mabetbet a nauusar a balikas so mangipapabitar ed inkasaksakey na nansulat na Isaias.

11. Antoray pamparaan na kapitulo 1 anggad 39 tan kapitulo 40 anggad 66 na Isaias?

 ¹¹ Wala ni ray arum a pamparaan na Isaias kapitulo 1 anggad 39 tan kapitulo 40 anggad 66. Namparan lugan na saratan a porsyon so mabetbet a panguusar ed parehon piguratibon panagsalita, a singa say biin manpapasakit tan say “dalan” odino say “pulong.” * Aminpiga met a tinukoy so “Sion,” terminon nausar ed 29 danay diad Isa kapitulo 1 anggad 39 tan 18 danay diad Isa kapitulo 40 anggad 66. Diad tua, mas mabetbet a tinukoy ed Isaias so Sion nen say diad dinanman nin libro ed Biblia! Saratan ya ebidensya, kuan na The International Standard Bible Encyclopedia, “so angipabidbir ed inkadkaduma na libro a mairap ya ipaliwawa” no satan so insulat na duara, talora, odino mas dakel nin managsulat.

12, 13. Panon ya ipapatnag na Kristianon Griegon Kasulatan a say libro na Isaias et kimey na saksakey a managsulat?

¹² Say sankabiskegan a paneknek a saksakey lambengat so nansulat ed libro na Isaias so naromog ed impuyan a Kristianon Griegon Kasulatan. Malinlinew ya ipapabitar na saratan a saray inmunan-siglon Kristiano so manisia a say libro na Isaias so kimey na saksakey a managsulat. Alimbawa, binitla nen Lucas so nipaakar ed sakey ya Etiopen opisyal a manbabasa na materyal a naromog natan ed Isaias kapitulo 53, say mismon kabiangan ya unong ed saray modernon-agew a kritiko et sulat nen Deutero-Isaias. Balet, inkuan nen Lucas a say Etiope et “babasaen to si propeta Isaias.”​—Gawa 8:26-28.

¹³ Onsublay et konsideraen so managsulat ed Ebanghelyo a si Mateo, ya angipaliwawa no panon a say ministeryo nen Juan a Managbautismo so anumpal ed saray mapropetikon salita a naromog tayo natan diad Isaias 40:3. Siopay nampropesiya ed saya unong ed si Mateo? Say agkabat a Deutero-Isaias? Andi, tinukoy to so managsulat a basta “propeta Isaias.” * (Mateo 3:1-3) Diad sananey ya inkagawa, binasa nen Jesus ed lukot iray salitan naromog tayo natan ed Isaias 61:1, 2. Sanen isasalaysay nen Lucas so agawa, oniay inkuan to: “Initer da ed sikato so libro nen propeta Isaias.” (Lucas 4:17) Diad sulat nen Pablo ed saray taga Roma, namparan tinukoy to so unona tan unor a kabiangan na Isaias, ingen agton balot impatnag a sananey so nansulat ed satan noagta saman lanlamang a too, si Isaias. (Roma 10:16, 20; 15:12) Malinlinew ya agpanisiaan na saray inmunan-siglon Kristiano a say libro na Isaias et kimey na duara, talora, odino dakel nin managsulat.

14. Panon ya impalinew na saray Dead Sea Scroll so nipaakar ed nansulat na Isaias?

¹⁴ Imanoen met so testimonya na saray Dead Sea Scroll​—saray kadaanan lan dokumento, a karaklan ed saratan so manpetsa antis na panaon nen Jesus. Sakey a manuskrito nen Isaias, a kabat bilang Lukot na Isaias, so apetsaan na mikaduan siglo K.K.P., tan susuppiaten na satan iray ibabaga na saray kritiko ya intuloy nen Deutero-Isaias so panagsulat ed kapitulo 40. Panon ya ontan? Diad sayan kadaanan a dokumento, say kabat tayo natan bilang kapitulo 40 et ginmapo diad sampot a linya na egpang, a say manangilukas ya estansa so akompleto diad sinmublay ya egpang. Malinlinew ya ag-amta na managkopya so ibabagan impanalat ed managsulat odino inkapaldua na libro ed satan a parte.

15. Anto so imbaga na Judion manag-awaran nen inmunan-siglo a si Flavius Josephus ed saray propesiya nen Isaias nipaakar ed si Ciro?

¹⁵ Kaunoran, konsideraen so testimonya na Judion manag-awaran nen inmunan-siglo a si Flavius Josephus. Agto labat impabitar a saray propesiya ed Isaias nipaakar ed si Ciro et insulat nen koma-walon siglo K.K.P. noagta inkuan to met ya amta nen Ciro irayan propesiya. “Amta nen Ciro irayan bengatla,” so insulat nen Josephus, “lapud impanbasa ed libro na propesiya ya intilak nen Isaias duan lasus tan samplon taon ed asasakbay.” Unong ed si Josephus, say impakapikabat ed sarayan propesiya so nayarin akatulong ni ingen ed impangiyabuloy nen Ciro a pasempeten iray Judio ed nianakan dan dalin, lapud insulat nen Josephus a si Ciro so “atekmelan na pirmin pilalek tan ambisyon a sumpalen so akasulat.”​—Jewish Antiquities, Libro XI, kapitulo 1, parapo 2.

16. Anto so nibaga nipaakar ed pangipipilit na saray kritiko a say Babilonia so deneskribe diad unor a kabiangan na Isaias bilang kaplesan a pakayari?

¹⁶ Unong ya asalambit ed akadkauna, dakel a kritiko so mangipapabitar a manlapud Isaias kapitulo 40 a manpatuloy, say Babilonia so deneskribe  bilang kaplesan a pakayari, tan saray Israelita so sasalambiten ya adestiero la. Agta ipapatnag na saya a say managsulat so nambilay legan na komanem a siglo K.K.P.? Andi. Say katuaan to et anggan antis na kapitulo 40 na Isaias, say Babilonia so dedeskribien no maminsan bilang kaplesan a pakayari ed mundo. Alimbawa, diad Isaias 13:19 et tinawag so Babilonia a “say gayaga na saray nanarian” odino, unong ya impatalos na Today’s English Version, “say sankarakpan ed amin a panarian.” Sarayan balikas so malinew a mapropetiko, lapud say Babilonia so nagmaliw a pakayari ed mundo kayari ni na masulok a sakey siglo ed saginonor. Sakey a kritiko so “anolbar” ed sayan tatawagen a problema diad basta impangibagan say Isaias 13 so kimey na sananey a managsulat! Balet, diad tua et kaslakan la diad propesiya na Biblia so pansalita ed arapen iran ebento a singa agawa la itan. Sayan estilo na panagsulat so epektibon mangidadanet ed inkasegurado na kasumpalan na propesiya. (Apocalipsis 21:5, 6) Peteg, say Dios na tuan propesiya lambengat so makapangibalikas: “Balobalo a bengabengatla so ipaliwawak; dia ed arapen na ipaway da ibagak ed sikayo so nipaakar ed sikara.”​—Isaias 42:9.

Libro na Napanmatalkan a Propesiya

17. Panon a nipaliwawa so impanguman na estilo manlapud Isaias 40 a manpatuloy?

¹⁷ Sirin, anton konklusyon so ipapabitar na ebidensya? A say libro na Isaias so kimey na sakey a pinuyanan a managsulat. Sayan interon libro so nipasa-pasa diad loob na saray siglo a kinimeyan na saksakey, aliwan duara odino dakel ni. Tua, nayarin ikuan na arum a singa dinmuma so estilo na libro na Isaias manlapud kapitulo 40 a manpatuloy. Balet, tandaan a si Isaias so nanlingkor bilang propeta na Dios diad loob na ag-onkulang a 46 taon. Legan na satan a panaon, nailaloan a say lugan na mensahe to, tan say paraan na pangibabalikas to na mensahe to, so manguman. On, say ganggan na Dios ed si Isaias et aliwan mangipasabi lambengat ed saray mapeget a mensahe na panangukom. Nakaukolan ya ipasabi to met iray salita nen Jehova: “Ligliwaen, ligliwaen yo so totook.” (Isaias 40:1) Saray akisipanan a totoo na Dios so peteg a naligliwa ed insipan to a, kayari na 70 taon na inkadestiero, saray Judio so makapawil ed nianakan dan dalin.

18. Anto so tema na libro na Isaias a nasingbat ed sayan publikasyon?

¹⁸ Say inkibulos na saray Judio manlapud impakakautibo ed Babilonia so tema na karaklan a kapitulo na Isaias a siningbat ed sayan libro. * Pigara ed sarayan propesiya so walaan na modernon-agew a kasumpalan, a singa nanengneng tayo. Niarum ni, naromog tayo diad libro nen Isaias iray makapalikliket a propesiya ya asumpal diad bilay​—tan impatey​—na bogbogtong ya Anak na Dios. Peteg, say panaral ed saray makanan propesiya a lugan na libro na Isaias so mangunggona ed saray lingkor na Dios tan ed arum ni diad interon dalin. Peteg a sarayan propesiya et liwawa parad amin a katooan.

[Saray paimano ed leksab]

[Tepetepet Parad Panagaral]