Atalonaan Da so Panamasegsegang

SI Frieda Jess so inyanak nen 1911 diad Denmark, diad saginonor et sikaran sankapamilyaan so inmalis ed Husum diad mamaamianen na Alemanya. Pigaran taon ed saginonor, sikatoy nantrabaho ed Magdeburg, tan nen 1930 sikatoy abautismoan bilang Estudyante na Biblia, a tawag ed saray Tasi nen Jehova nensaman. Ginmapon nanuley si Hitler nen 1933, tan para ed si Frieda saman la so gapoan na 23 taon ya impanmaltrato na aliwa labat a sakey, noagta duaran diktador a gobierno.

Nen Marso 1933, nampatawag so gobierno na Aleman na inkalapagan ya eleksion. Oniay insalaysay nen Dr. Detlef Garbe, head na Neuengamme Concentration Camp Memorial ya asingger ed Hamburg: “Kaliktan na saray Nasyonal a Sosyalista a paskaren so karaklan a suportaan so chancellor tan lider da, a si Adolf Hitler.” Saray Tasi nen Jehova so tinmulok ed bilin nen Jesus a mansiansian neutral ed politika tan magmaliw ya “agkabiangan na mundo,” kanian ag-ira nanboto. Antoy resulta? Sinebelan iray Tasi.​—Juan 17:16, NW.

Maamot ya intuloy nen Frieda iray kimey to bilang Kristiano, a tinmulong ni ingen ed panangimprinta na magasin a Panag-Bantayan. “Arum ed saray magasin so inlimot ya inloob ed panangipangawan iran kampo parad saray kapananisiaan mi,” so kuan to. Sikatoy inaresto nen 1940 tan tinetepetan na Gestapo, kayari na satan et sikato so pigay bulan ya imbartolina. Panon ton akapansungdo? Oniay inkuan to: “Say pikakasi so salimbengan ko. Masakbay ak ya onggagapon manpikasi ed kabuasan insan manpikasi ak a maminpigapiga ed sanagew. Say pikakasi so amabiskeg tan akatulong ed siak ya agmagmaliw a mapagpaga.”​—Filipos 4:6, 7.

Si Frieda so imbulos, balet sikatoy inaresto lamet na Gestapo nen 1944. Diad saman et sikatoy senentensiaan na pitoy taon diad prisoan ed Waldheim. Intuloy nen Frieda: “Impankimey ak na saray guardia na prisoan ed saray kasilyas kaiba iray arum a bibii. Mabetbet a kaibak ed selda so sakey a taga-Czechoslovakia, kanian maparanay kon intongtong ed sikato so nipaakar ed si Jehova tan say pananisiak. Saraman ya impitongtong so amabiskeg ed siak.”

Imbulos Balet Temporaryo Lambengat

Saray sundalo na Sobyet so angibulos ed saray priso diad Waldheim nen Mayo 1945, kanian si Frieda so bulos lan makapawil ed Magdeburg tan makapanpulong balet satan so temporaryo lambengat. Saray Tasi so nagmaliw lamet a puntirya na panangidumaduma, saya et diad saray autoridad ed Soviet Occupational Zone. Oniay insulat nen Gerald Hacke na Hannah-Arendt-Institute for  Research Into Totalitarianism: “Saray Tasi nen Jehova so sakey ed saray pigaran grupo ed sosyedad ya anggapo lawari tundan pinasegsegang na duaran diktador diad Alemanya.”

Akin a wala lamet so panangidumaduma? Say manunan isyu lamet et say inka-neutral na saray Kristiano. Nen 1948, agawa so direktan pambotos na totoo diad Bukig ya Alemanya, tan unong ya insalaysay nen Hacke, “say manunan sengegan [na impamasegsegang ed saray Tasi nen Jehova] et say agda impambotos.” Nen Agosto 1950, sinebelan iray Tasi nen Jehova diad Bukig ya Alemanya. Nilasus iray inaresto, a pati si Frieda.

Si Frieda so inusay lamet ed korte tan senentensiaan na anem taon ed prisoan. “Diad sayan pankanawnawa et kaibak iray kapananisiaan tan akatulong na baleg so panlilimog.” Sanen sikatoy imbulos nen 1956, sikatoy inmalis ed Sagur ya Alemanya. Si Frieda a mantaon na 90, a manaayam la natan ed Husum, so siansian manlilingkor ed tuan Dios, a si Jehova.

Asagmak nen Frieda so 23 taon a panamasegsegang diad uley na duaran diktador. “Sinali na saray Nazi a deralen so bunigas ko; sinali na saray Komunista a buyaken so espirituk. Iner so angalaan ko na biskeg? Say maabig a niyugalin panagaral na Biblia legan a siak so bulos, mabetbet a panagpikasi sanen walad prisoan, pililimog ed saray kapananisiaan anggad posibli, tan say panginanabang ed sisisiaen ko ed arum diad amin a pankanawnawa.”

Fascismo ed Hungary

Say sananey nin bansa a ditan asagmak na saray Tasi nen Jehova so panangidumaduma diad dakel a taotaon et say Hungary. Asagmak na arum so panamasegsegang na, aliwa labat a duara noagta taloran diktador a rehimen. Say sakey ya alimbawa et si Ádám Szinger. Si Ádám so inyanak ed Paks, Hungary nen 1922 tan sikatoy pinabaleg bilang sakey a Protestanti. Nen 1937 et binmisita so pigaran Estudyante na Biblia diad abung di Ádám, tan tampol a sikato so awalaan na interes ed mensahe ra. Sikatoy akombinse ed naaralan to ed Biblia a saray bangat na relihyon to et agnanlapu ed Biblia. Kanian tinaynan to so Iglesia na Protestanti tan sikatoy akiulop ed saray Estudyante na Biblia diad mapublikon ministeryo ra.

Ombibiskeg so impluensya na Fascismo diad Hungary. Aminpigan naimano na saray pulis si Ádám a manpupulong ed kabkaabungan kanian sikatoy inerel da pian tepetan. Pinmalalo so pananesdes ed saray Tasi, tan nen 1939 et sinebelan iray kimey da. Nen 1942, si Ádám so inaresto, impriso, tan mapalaloy impamekpek da’d sikato. Anto so akatulong ed sikato diad edad ton 19 pian nasungdoan so irap tan pigay bulan ya inkipriso? “Legan a wala ak ni’d abung, inaral kon maong so Biblia tan atalotalosan ko iray gagala nen Jehova.” Si Ádám so abautismoan a siansia bilang Tasi nen Jehova kayari lambengat na inkibulos to ed prisoan. Saman so agawa diad ambilunget a labi na Agosto 1942, diad ilog ya asingger ed abung da.

Prisoan ed Hungary, Kampo na Paskaran a Panagtrabaho Diad Serbia

Kaleganan na panaon na komaduan guerra mundial, say Hungary so akimuyong ed Alemanya sumpad Sobyet Unyon, tan nen loglog na 1942, si Ádám so atawag a mansundalo. Oniay insalaysay to: “Imbagak ya agak nayarin mansundalo lapu ed naaralan ko ed Biblia. Impaliwawak so neutral a talindeg ko.” Sikatoy senentensiaan na 11 a taon ed prisoan. Balet agnambayag si Ádám ed Hungary.

Nen 1943 et tinugyop so manga 160 iran Tasi nen Jehova, insakay ed saray baloto, tan imbiahe ed Ilog Danube a mamaarap ed Serbia. Kaiba si Ádám ed saratan. Diad Serbia, sarayan priso so uuleyan na Third Reich nen Hitler. Sikaray impukok ed kampo na paskaran a panagtrabaho diad Bor tan pinantrabaho da ira diad panagminaan na gansa. Ngalngali sakey taon ed saginonor, sikaray impawil ed Hungary, a diman et imbulos na saray sundalon Sobyet si Ádám nen primabera na 1945.

Hungary a Kokontrolen na Komunista

Balet agnambayag so kawayangan. Diad pansamposampot na dekada na 1940, sinebelan na saray manguuley a Komunista ed Hungary iray kimey na saray Tasi nen Jehova, a singa samay ginawa na saray Fascista antis na guerra. Nen 1952, si Ádám, a 29 años to la tan walaan lay asawa tan duaran anak, so inaresto tan senentensiaan sanen agto lamet inmabobon a mansundalo. Oniay insalaysay  nen Ádám ed korte: “Aliwan saya so sankaunaan ed agko impangabobon a mansundalo. Legan na guerra, siak so impriso tan imbantak ed Serbia nisengeg ed satan. Agak mansundalo lapud agnaawat na konsiensiak itan. Sakey ak a Tasi nen Jehova, tan mansiasiansia ak a neutral ed politika.” Si Ádám so senentensiaan na waloy taon ed prisoan, a pinatikeyan na apat taon diad saginonor.

Nantultuloy a sinagmak nen Ádám so panangidumaduma anggad kapegleyan na dekada na 1970, masulok a 35 taon kayari na inmunan indalaw na saray Estudyante na Biblia diad abung na atateng to. Manlapud saman, sikatoy senentensiaan na anemiran korte na 23 a taon ya inkapriso ed manga samploran prisoan tan kampo. Sinungdoan to so agmanundan panamasegsegang diad uley na taloran rehimen​—say Fascista antis na komaduan guerra mundial diad Hungary, saray Nasyonal a Sosyalista na Aleman diad Serbia, tan saray Komunista legan na cold-war diad Hungary.

Si Ádám so siansia nin manaayam diad binalegan ton baley a Paks, a matoor a manlilingkor ed Dios. Kasin sikatoy walaan na ekstraordinaryon abilidad ya akatulong ed sikaton matalonan asungdoan iray kairapan? Anggapo. Insalaysay to:

“Makana so panagaral na Biblia, panagpikasi, tan pililimog ed saray kapananisian. Balet kaliktan kon ipabitar so duara nin bengatla. Unona, si Jehova so Lapuan na biskeg. Suldong na bilay ko so maapit a relasyon ed sikato. Tan komadua, lawas walad kanonotan ko so Roma kapitulo 12, a kuanton: ‘Aleg a sikayo a dili so ombales.’ Kanian agkon balot angem-em na sakit na linawa. Aminpiga a walay pankanawnawak ya ombales ed saramay amasegsegang ed siak, balet agkon balot ginawa itan. Agtayo nepeg ya usaren so biskeg ya iiter nen Jehova ed sikatayo pian balesen na mauges so mauges.”

Anggaan na Amin a Panamasegsegang

Si Frieda tan Ádám so bulos la natan a makapanlilingkor ed si Jehova. Balet, anto so ipaparungtal na saray eksperiensya ra nipaakar ed panamasegsegang lapu ed relihyon? Ag-ontalona so ontan a panamasegsegang​—sano ipaakseb ed saray tuan Kristiano. Anggaman dakel so aperdi iran kayamanan tan dakel so maruksan nanirap lapu ed impamasegsegang ed saray Tasi nen Jehova, ag-adampot na satan so gagala to. Natan, saray Tasi nen Jehova so ombubulaslas diad Europa a datin uuleyan na duaran mabibiskeg a diktador.

Antoy reaksion na saray Tasi ed panamasegsegang? Unong ya ipapatnag na saray salaysay di Frieda tan Ádám, inyaplika da iray bilin ed Biblia ya: “Agka pararaeg ed mauges; noag ingen say maong so panaeg mo ed mauges.” (Roma 12:21) Kasin talagan nadaeg na maong so mauges? On, sano satan so manlalapu ed mabiskeg a pananisia ed Dios. Say intalona na saray Tasi nen Jehova ed panamasegsegang diad Europa et itatalona na espiritu na Dios, sakey a pakapatnagan na pakayari na kaabigan a manlalapu ed pananisia a papawalaen na masanton espiritu ed saray mapaabeban Kristiano. (Galacia 5:22, 23) Diad sayan maramsak a mundo, satan so leksion a nepeg a seryoson konsideraen na amin.

[Saray litrato ed pahina 5]

Si Frieda Jess (natan et Thiele) sanen sikato so inaresto tan natan

[Saray litrato ed pahina 7]

Ádám Szinger sanen sikato so impriso tan natan