‘No Pinasoot Kan Manlingkor’

“HOY! Tundaan mo’tan so gagawaen mo, tan gala dia ta sakbat mo iyay awit ko.” Antoy padesir mo a nayarin inkiwas na sakey ya okupadon Judio nen inmunan siglo no ontan so imbaga ed sikato na sakey a Romanon sundalo? Diad Sermon nen Jesus ed Palandey, oniay insimbawa to: “Say siopaman a mamasoot ed sika ya onla ed sakey a milya, miulop ka ed sikato ed duaran milya.” (Mateo 5:41) Panon a talosan na saray dumerengel nen Jesus itan a simbawa? Tan antoy nepeg a kabaliksan na satan ed sikatayo natan?

Pian naebatan, kaukolan tayon amtaen so nipaakar ed kapilitan a panaglingkor nensaman a panaon. Satan ya agamil so kabisadon maong na saray manaayam ed Israel diad panaon nen Jesus.

Kapilitan a Panaglingkor

Say kapilitan a panaglingkor (odino, corvée) diad Asingger a Bukig so mapatnag a ginmapo nen koma-18 a siglo K.K.P. Saray sulat parad panangipakurang a nanlapud kadaanan a syudad ya Alalakh ed Syria so anukoy ed saray grupo na corvée a tinawag na gobierno parad personal a panaglingkor. Diad baybay na Sirya ya Ugarit, saray kasamak a dumaralos so inobliga met parad ontan a kimey nilikud no sikaray ipuera na ari.

Siempre, saray totoon atalo odino asakop ed bakal so mabetbet a pinaskar a mantrabaho. Saray kapatas ya Ehipsio so paskaran ya angaripen ed saray Israelita diad panaggawa na saray laryo. Diad saginonor et impankimey na saray Israelita iray Canaanitan manaayam ed Insipan a dalin bilang ariripen, tan intultuloy di David tan Solomon so ontan iran agamil.​—Exodo 1:13, 14; 2 Samuel 12:31; 1 Arari 9:20, 21.

Sanen kinerew na saray Israelita a nawalaan ira na ari, impaliwawa nen Samuel so magmaliw a kanepegan na ari. Sikato so mangitalaga ed saray uuleyan to na saray manlingkor bilang managpabatik na karwahe tan managkabayo, managbaka tan umaani, managpanday na saray ayura, tan arum nira. (1 Samuel 8:4-17) Balet, sanen ipapaalagey so templo nen Jehova, saray sankaili so intalaga ed paskaran a panagtrabaho bilang aripen, bangta “dia ed saray anak na Israel si Solomon agnanggawa na ariripen; balet sikara so lalaki a mibabakal; tan ariripen to, tan saray prinsipe to, tan saray kapitan to, tan saray mananguksoy ed saray luganan to tan saray kabayoan a lalaki to.”​—1 Arari 9:22.

Nipaakar ed saray Israelita ya inusar ed saray proyekto a panagpaalagey, oniay ibabaga na 1 Arari 5:13, 14: “Si arin Solomon amaalagey na manangatawan a nanlapu ed amin ya Israel; et say manangatawan sikato so talomplon libo a lalaki. Et imbaki to ra ed Libano, a samplon libo ed sakey bulan a mansusublay; sakey bulan wala ra ed Libano, tan duay bulan ed abung.” Oniay inkuan na sakey ya iskolar: “Agpanduaruwaan a saray arari na Israel tan Juda so angusar ed saray corvée pian agla kaukolan so mangupa na saray mankimey diad panagpaalagey tan diad saray dalin a kayarian na ari.”

Ambelat so kimey ed uley nen Solomon. Ontan lay kabelat na satan lapud sanen impagyaw  nen Rehoboam ya aruman to ni iratan, nanrebelde so interon Israel tan tinupak da na bato so tinuron mangasikaso ed saraman so intalaga ed paskaran a panagtrabaho. (1 Arari 12:12-18) Balet, ag-abuyak so ontan a sistema. Saray taga-Juda so tinawag nen Asa, ya apo nen Rehoboam, pian ipaalagey iray syudad a Geba tan Mizpa, tan “anggapo so nilikud.”​—1 Arari 15:22.

Diad Silong na Uley na Roma

Ipapatnag na Sermon diad Palandey a kabisado na saray Judio nen inmunan-siglo a posiblin sikaray ‘pasooten a [manlingkor].’ Ontan so kabaliksan na Griegon salitan ag·ga·reuʹo, a diad orihinal et misiglaotan ed kimey na saray karteron Persiano. Nayarian dan ipaskar so pangusar na saray totoo, kabayo, barko, odino antokaman nin bengatla a nakaukolan pian napapeles iray pampublikon kimey.

Diad panaon nen Jesus, say Israel so sinakop na saray Romano, ya angalig ed parehon sistema. Diad saray Nibukig a luyag, saray totoo so nayarin pankimeyen a kapilitan diad regular odino nikadkaduman paraan, nilikud ed gendat a panagbuis. Seguradon agpaborabli so karaklan ed ontan a kimey. Niarum ni, kaslakan ya ag-ipapatanir so pangaala ed saray ayep, managtengteng, odino saray karwahe ya usaren na Estado ed pambiahe. Unong ed manag-awaran a si Michael Rostovtzeff, “nanggunaetan [na saray administrador] a kontrolen tan pagmaliwen a sistematiko so paskaran a panaglingkor, balet sinmaew ira, lapud legan ya aagamilen itan, walan-wala iray mauges ya epekto na satan. Amayamay so ganggan ya impaakseb na saray atagey ya opisyal, a masimoon a mansasagpot a mamatunda ed maruksan panangagamil na pakapanyari tan panagpairap a nisipor la ed satan a sistema . . . Balet ta nansiansian makapairap so sistema.”

“Anggan siopa et nayarin pasooten a manakbat ed bagahe na armada diad sakey a distansia,” so inkuan na sakey a Griegon iskolar, tan “anggan siopa et nayarin paskaren a manggawa na antokaman a serbisyo ya ipagawa ed sikato na saray managsakop.” Ontan so agawa ed si Simon a taga-Cirene, a “pinasoot [na saray Romanon sundalo a] mila’d sikara” pian awiten so panamairapan a kiew nen Jesus.​—Mateo 27:32.

Tinukoy met na Rabinikon sulsulat iyan aglabalabay a sistema. Alimbawa, sakey a rabbi (managbangat)  so pinasoot a mangawit na saray kiew a mirto diad palasyo. Saray trabahador so nayarin samsamen manlapud saray amo ra tan italaga ed arum iran kimey, bangta siansia nin saray amo so mangupa ed sikara. Saray panagsakbat ya ayep odino kalakian a baka so nayarin samsamen. No bilang ta impawil ni iratan, agla nausar iratan a pantrabaho. Natalosan mo no akin a say panagsamsam et momoriaen a panagkompiska na kayarian. Kanian, peteg so ibabaga na Judion proverbio: “Say angareia et miulibay ed patey.” Oniay inkuan na sakey a manag-awaran: “Nayarin napaulyanan la so uma lapud panasamsam ed saray bakan panagdalos pian usaren ed angareia imbes a saray ayep a talagan panagguyor.”

Talagan dakdakel so agpaborabli ed ontan a panaglingkor, nagkalalo la ta mabetbet ya ipapaskar iratan tekep na inkatangsit tan ag-inkamakatunongan. No nodnonoten so pambusol ya inem-eman na saray Judio diad impanguley ed sikara na saray Gentil, talagan nan-imbelan da so kabandayan na impamaskar ed sikara ed ontan ya ambelat a kimey. Anggapo so ley ya espesipikon mangibabaga ed sikatayo no kaunongan kaarawi so nayarin pamaskar ed sakey ya ombaley a manakbat na awit. Maseguron dakel so agmabulos a manggawa na onsobra ed kakaukolanen na ley.

Ingen, onian sistema so tinukoy nen Jesus sanen inkuan to: “Say siopaman a mamasoot ed sika ya onla ed sakey a milya, miulop ka ed sikato ed duaran milya.” (Mateo 5:41) Sanen nadngel da itan, nayarin inisip na arum a sikatoy agmakatunongan. Anto ta so labay ton ibaga?

No Panon so Ikiwas na Saray Kristiano

Diad simplin panangibaga, ibabaga nen Jesus ed saray dumerengel to a no pasooten ira na sakey a wala’d pakauley a manlingkor ya unong met ed ley, nepeg a mabulos dan gawaen itan tan agda panimbelan. Diad ontan et nabayaran da “ed Cesar so bengabengatlan kien nen Cesar” balet agda ibabaliwala so obligasyon dan iter “ed Dios so saray kien na Dios.”​—Marcos 12:17. *

Niarum ni, oniay insimbawa nen apostol Pablo ed saray Kristiano: “Ontulok komon so balang kamarerwa ed saray atagtagey a pakauley: ta anggapo so pakauley ya agkien na Dios; et saray pakauley a wala ingganggan ira na Dios. Kanian say onsumpa ed pakauley, sumpaen to so bilin na Dios . . . No gawaen mo so mauges, ontakot ka; ta aliwa ya andi-kakanaan so panaawi’to na kampilan.”​—Roma 13:1-4.

Kanian, binidbir nen Jesus tan si Pablo so kanepegan na sakey ya ari odino gobierno a mangipaakseb na pananusa ed saraman so manusumlang ed saray ganggan da. Anton klase na dusa? Onia so ebat na Griegon pilosopo a si Epictetus, nen inmuna tan komaduan siglo K.P.: “No linmesa so ag-iilaloan a pankaukolan tan alaen na sakey a sundalo so kilaw ya asnom, paulyan mo. Agka onlalaban, agka manmemeremere, no agmo labay so nasakitan tan naandian na asno.”

Ingen, singa nensaman, walaray kipapasen met natan ya agniyabuloy na konsiensia na saray Kristiano a tuloken iray ipapagawa na gobierno.  No maminsan et seryoso iray pansusumpalan. Walaray Kristiano ya asentensiaan na patey. Arum so nipriso ed loob na dakel a taon lapud agda labay so mibiang ed saray aktibidad ya ipapasen dan aliwan neutral. (Isaias 2:4; Juan 17:16; 18:36) Diad arum a kipapasen, moriaen na saray Kristiano a nayarian dan gawaen so kekerewen ed sikara. Alimbawa, moriaen na arum a Kristiano a niyabuloy na konsiensia ra so panggawa na saray serbisyon ipapakurang na gobierno a mangilalanor ed inkalapagan a kimey a pinabangan na komunidad. Nayarin mankabaliksan itan na itulong ed saray maedad la odino walaan na deperensya, manserbi bilang bombero, manlinis ed saray gilig na dayat, mankimey ed saray parki, katakelan, odino librarya, tan arum ni ra.

Siempre, agparepareho iray situasyon ed nanduruman bansa. Kanian pian makapandesisyon no kasin ontulok odino andi ed saray kekerewen, nepeg ya unoren na kada Kristiano so impasal na Biblian konsiensia to.

Onla ed Duaran Milya

Say prinsipyon imbangat nen Jesus, nipaakar ed inkamabulos a manumpal ed saray makatunongan a kerew, so aglabat onaplika ed saray kakaukolanen na gobierno noagta dia met ed inagew-agew a pidedeneng tayo ed totoo. Singa bilang, nayarin kerewen ed sika na toon walaan na pakauley ed sika a manggawa ka na bengatlan agmo labay a gawaen bangta agmet itan sumlang ed ganggan na Dios. Panon so ikiwas mo? Nayarin isipen mon agmakatunongan so pagagawa ed sika a mankaukolay panaon tan biskeg mo, kanian nayarin onsyodot ka. Nayarin manresulta itan ed kolkolan. Diad biek a dapag, no ontulok ka ya aliwan bulos ed linawam, nayarin agmo nalikna so akindalem a kareenan. Anto so solusyon? Gawaen so unong ed insimbawa nen Jesus salanti, mila ka ed duaran milya. Aliwa labat a say pagagawa ed sika so gawaen mo noag pati say agla pagagawa ed sika. Gawaen itan a mabulos. No ontan so awawey mo, agmo la nalikna a sikay aabusoen, noag ingen sika nin siansia so mangokontrol ed saray dilin kiwas mo.

“Dakel a totoo so legay bilay a manggagawa ed saray bengatlan impasoot labat a gawaen da,” so inkuan na sakey ya autor. “Parad sikara, aliwan maliket so bilay, tan naynay iran nakekesawan. Saray arum balet so manggagawa na labas ni nen say pagagawa ed sikara tan mabulos dan tutulongan so arum.” Kanian, diad dakel a kipapasen et nayarin pilien so iyakar labat ed sakey milya ingen ta kapilitan​—odino dia ed duaran milya. Diad unonan kipapasen, nayarin interesado so sakey a too ya ipilit iray kanepegan to. Diad samay komadua, nayarin sikatoy makagamor na baleg a tumang. Dinan so pilien mo? Nayarin magmaliw ka a lalon maliket tan mas maaligwas no moriaen mo iray kimey mo, ya aliwa labat ya obligasyon odino bengatla a kaukolan mon gawaen, noagta saratan so labay mon gawaen.

Panon to balet no walaan ka na pakauley? Malinew ya aliwan maaro odino Makristiano so pangusar na pakauley pian paskaren so arum a gawaen dan agmabulos so bengatlan pagagawam ed sikara. Inkuan nen Jesus a “saray makauley na saray Gentiles sikara so katawan ed sikara, tan saray manunaan agamilen da so pakauley da ed sikara.” Balet aliwan ontan so paraan na Kristiano. (Mateo 20:25, 26) Bangta nayarin napatulok so arum diad mapeget tan mapilit a paraan, agaylan magmaong a relasyon so niwala ed limog na amin a nalalanor no say mapangasi tan matukoy iran kerew so uunoren tekep na respeto tan liket! On, say inkamabulos a mila ed duaran milya imbes a sakey labat so peteg a mamaaligwas na bilay mo.

[Paimano ed leksab]

[Kahon ed pahina 25]

LINGON PANANGUSAR NA PANAMASOOT NENSAMAN

Say mabetbet ya impangusar na panamasoot pian nipaskar so panaglingkor so naimano diad saray regulasyon pian ontunda iratan a panangabuso. Nen 118 K.K.P., ingganggan nen Ptolemy Euergetes II na Ehipto iray opisyal to ya “ag[da] nepeg a pasooten so anggan siopa a manaayam ed bansa parad personal a panaglingkor, nisay kerewen (aggareuein) iray baka ra parad antokaman a gagala ra.” Niarum ni: “Anggapo so siopaman a mankerew . . . na saray baloto pian usaren ton personal diad antokaman a getma.” Diad sakey ya inskripsion ya apetsaan na 49 K.P., a walad Templo na Baleg ya Oasis ed Ehipto, binidbir na Romanon opisyal a si Vergilius Capito a saray sundalo so kinmerew a sumlang ed ley, kanian impaakseb to ya “anggapo so siopaman a mangala odino onkerew . . . na antokaman a bengatla, likud no walay nisulat ya autorisasyon to manlapud siak.”

[Litrato ed pahina 24]

Si Simon a taga-Cirene et pinasoot a manlingkor

[Litrato ed pahina 26]

Dakel a Tasi so abayag a nipriso lapud impamasiansia ra ed talindeg da bilang Kristiano