“Pakaliwawaan” Diad Biblia a Nanlapud Sankadaanan a Librarya ed Russia

DUARA ya iskolar so manaanap na kadaanan iran manuskrito na Biblia. Balang sakey ed sikara so nambaroy diad saray desierto tan nananap diad saray ungib, monasteryo, tan saray kelas a panaayaman nensaman. Pigaran taon ed saginonor, akapambana ira diad sankadaanan a publikon librarya ed Russia, a diman so akasimpenan na pigara ed saray makapasagyat a tuloy ya adiskobren manuskrito na Biblia a kabkabat ed interon mundo. Siopa iyan duaran lalaki? Panon a nisimpen ed Russia iray kayamanan ya adiskobre ra?

Kadaanan Iran Manuskrito​—Manangidepensa na Salitay Dios

Pian nakabat tayo so sakey ed sarayan iskolar, nepeg ya ompawil itayo diad kagapo na koma-19 a siglo sanen maples a kinmayat ed interon Europa iray balon ideya parad atagey a kakabatan. Inusar so terminon “pakaliwawaan” pian tukoyen iyan panaon na iyaaligwas ed siensia tan itatalona ed kultura, ya angipaseseg na negatibon panmoria ed saray abangonan lan sisiaen. Nanggunaetan na saray mausisan kritiko a pakapuyen so impluensya na Biblia. Diad tua, saray iskolar so mangibabalikas na panduaruwa nipaakar ed inka-autentiko na mismon teksto na Biblia.

Amta na pigaran masimoon a mangiyaagel ed Biblia a walaray balon manangidepensa a seguradon mangitandoro ed inkanapanmatalkan na Salitay Dios, salanti, saray agni adiskobren kadaanan a manuskrito na Biblia. No naromog iray manuskrito a mas daan nen saramay wala la, saratan so onkanan testimonya ed inkapuro na teksto na Biblia, anggaman aminpigan ginetma nensaman a deralen tan pikeweten so mensahe na satan. Saratan a manuskrito so makapangiwalwal met ed pigaran pasen ed teksto ya angisaletan na lingo iran patalos.

Diad Alemanya et agawa so pigaran ampetang ya impandedebati nipaakar ed inka-autentiko na Biblia. Tinaynan na sakey a malangwer nin propesor diman so komportablen bilay to a niyapasakey ed panagaral pian gapoan so panagbaroy ya angitonton ed sikato diad sakey ed saray sankabalgan a pakadiskobre ed saray manuskrito na Biblia diad interon awaran. Say ngaran to et Konstantin von Tischendorf, sakey ya iskolar na Biblia a lapud impangipulisay to ed mausisan panagkritiko et sikatoy tinmalonan tuloy ed impangidepensa to ed inka-autentiko na teksto na Biblia. Makapakelaw so intalona na primeron  impanbaroy to ed kalawakan na Sinai nen 1844. Apasikmatan to so sakey a basuraan ed monasteryo a wadtan so sakey a kadaanan a kopya na Septuagint, odino Griegon patalos na Hebreon Kasulatan​—say sankadaanan a kopya ya adiskobre ed kapiganman!

Malikeliket si Tischendorf ya akapangisempet na 43 a peligo. Anggaman sikatoy kombinsido a wala ni so naromog to, saksakey a piraso so nalmo to sanen sikatoy pinmawil nen 1853. Kawalaan kasi na arum? Lapud anggapo lay panggastos to, kinmerew si Tischendorf na pinansyal a suporta ed sakey a mayaman a laki, tan denesidi to a taynan lamet so dilin baley to pian mananap na kadaanan iran manuskrito. Balet, antis ton gawaen iyan misyon, sikatoy omparisi ni ed czar (emperador) na Russia.

Awalaan na Interes so Czar

Nayarin inumameng a maong nen Tischendorf, bilang sakey a Protestantin iskolar, no panon kasi so pangawat ed sikato na Russia, sakey a baleg a bansa a walaan na relihyon a Russian Orthodox. Maong labat ta aabobonan la ed saman na Russia so pananguman tan repormasyon. Lapud papablien a tuloy so edukasyon, inletneg nen Emperatris Catherine II (a kabkabat met a Catherine the Great) so St. Petersburg’s Imperial Library nen 1795. Bilang sankaunaan a librarya ed Russia a parad publiko, nisimpen ditan so dakdakel a niimprintan impormasyon a minilyon so makakabasa.

Anggaman bibidbiren a sakey ed saray sankaabigan a librarya ed Europa, wala ni so kulang ed The Imperial Library. Limamplon taon lan niletneg so librarya balet walaan lambengat itan na anemiran Hebreon manuskrito. Kulang itan lapud ondarakel so interesado ed Russia a manaral na saray lenguahe tan patalos na Biblia. Angibaki si Catherine II na saray iskolar diad saray unibersidad ed Europa pian manaral na lenguahen Hebreo. Kapawil na saray iskolar, aporma iray kurso ed lenguahen Hebreo diad saray manunan seminaryo na Russian Orthodox, tan diad inmunan pankanawnawa et ginapoan na saray Ruson iskolar so suston panagpatalos na Biblia ed salitan Ruso manlapud kadaanan a Hebreo. Balet kinmulang so pundo ra tan sikara ni ingen so sinumpa na saray konserbatibon lider na iglesia. Diad saman et anggapo ni so tuan pakaliwawaan parad saramay manaanap na pikakabat ed Biblia.

Atebek a tampol na czar, a si Alexander II, so kablian na misyon nen Tischendorf kanian angiyopresi na pinansyal a suporta parad misyon. Anggaman walaray “maimon tan panatikon onsusumpa,” pinmawil si Tischendorf manlapud misyon to ed Sinai ya awit to iray arum a kabiangan na kopya na Septuagint. * Nginaranan itan diad saginonor na Codex Sinaiticus, tan sakey itan ed saray sankadaanan a manuskrito na Biblia a wala ni anggad natan. Kapawil nen Tischendorf diad St. Petersburg, sikatoy nanapuran linma ed palasyo na czar, diad Imperial Winter Palace. Improponi to a suportaan na czar so “sakey ed saray sankabalgan a kimey ed panagsuri tan Biblikon panagaral,” salanti, say nipalapag ya edisyon na balon aromog a manuskrito, ya inyan ed saginonor diad The Imperial Library. Inmabobon a tampol so czar, kanian oniay insulat ed saginonor na malikeliket a Tischendorf: “Intarya na Dios diad panaon tayo . . . so Biblian Sinaitic, ya onkana itan a sigpot a pakaliwawaan tayo ed no anto so peteg a teksto na Salitay Dios a nisulat, tan ontulong ed sikatayo pian nidepensa so katuaan diad pamasiansia ed inka-autentiko na satan.”

 Saray Kayamanan ed Biblia a Nanlapud Crimea

Asalambit diad gapo so sakey nin iskolar a manaanap na saray kayamanan ed Biblia. Siopa iya? Pigaran taon sakbay a pinmawil si Tischendorf ed Russia, akaawat na proponi so The Imperial Library a makapakelaw a tuloy lapud anagyat itan ed interes na czar tan impatawag to ed Russia iray iskolar ed interon Europa. Ag-ira makapanisia ed impakanengneng da ed dakdakel a koleksion na manuskrito tan arum nin materyal. Say dagup a bilang na saray koleksion et 2,412, a kabiangan la so 975 a manuskrito tan lukot. Kabiangan met la ed saratan so 45 a manuskrito na Biblia a walaan na petsa a mas akauna ni nen koma-samplo a siglo. Say nagkalalo nin makapadinayew, sarayan manuskrito so kinolekta lawarin amin na sakey a lakin manngaran na Abraham Firkovich, sakey ya iskolar a Karaite a masulok to lan 70 años ed saman! Balet siopa iray Karaite? *

Satan a tepet so makapainteres a maong ed czar. Innatnat na Russia iray ketegan na satan diad teritorya a datin sakop na arum a bansa. Lapud satan, walaray balon etnikon grupo a linmoob ed empiryo. Say marakdakep a rehyon na Crimea, a walad baybay na Andeket a Dayat, so nanayaman na saray totoon singa Judio balet ta walaan na saray kustombre na Turko tan mansasalitay lenguahen misiglaotan ed Tatar. Atonton na sarayan Karaite a poli ira na saray Judion adakep ed Babilonia kayari na inkaderal na Jerusalem nen 607 K.K.P. Balet, aliwan singa saray rabinikon Judio, impulisay da so Talmud tan papablien dan tuloy so panagbasa na Kasulatan. Magunaet iray Karaite ed Crimea a pruebaan ed czar a midumaan ira ed saray rabinikon Judio, kanian inikdan ira na biig a pakabidbiran. Diad impangipresenta ra na kadaanan iran manuskrito a kayarian na saray Karaite, inilaloan da a mamaneknek itan a wala so poli ran Judio a dinmayo diad Crimea kayari na inkadakep diad Babilonia.

Sanen ginapoan nen Firkovich ya anapen iray kadaanan a rekord tan manuskrito, say primeron nila to et diad saray kelas na Crimea a panaayaman na saray Chufut-Kale. Diad sarayan angkelag a kaabungan a gawa ed saray bato a tinebag ed saray kelas so nanayaman tan nandayewan na saray kailalakan na saray Karaite. Agbalot dineral na saray Karaite iray dagdaan a kopya na Kasulatan a pakabasaan na ngaran na Dios, a Jehova, lapud ipapasen dan agpanagrespeto so panggawa ed satan. Saray manuskrito so maalwar ya insimpen ed sakey a melag a kamalir a tatawagey genizah, a mankabaliksay “amotan a pasen” diad Hebreo. Lapud saray Karaite et walaan na aralem a panagrespeto ed ngaran na Dios, saratan a manuskrito so mataltalag dan binukait.

Anggaman atabonan la na dabok diad inlabas na nilasus a taon, maalwar ya inanap nen Firkovich iray pasen a kawalaan na saray genizah. Diad sakey ed saratan et aromog to so bantog a manuskrito ya apetsaan na 916 K.P. Tatawagen itan a Petersburg Codex of the Latter Prophets, tan sakey itan ed saray sankadaanan a kopya na Hebreon Kasulatan a wala ni anggad natan.

Si Firkovich so akapantipon na dakdakel a manuskrito, tan nen 1859 et denesidi to ya iyopresi so dakel a koleksion to diad The Imperial Library. Nen 1862, tinmulong si Alexander II a nasaliw so koleksion parad librarya diad abalbaleg a kantidad a 125,000 a ruble. Diad saman a panaon,  say interon badyet na librarya et ag-onsulok ed 10,000 a ruble kada taon! Kabiangan met ed saray asaliw so bantog a Leningrad Codex (B 19^A). Saray petsa ni na satan et 1008 tan satan so sankadaanan a kompleton kopya na Hebreon Kasulatan diad interon mundo. Inkuan na sakey ya iskolar a satan so “nayarin alenleneg a sankaimportantian a manuskrito na Biblia, lapud impansiansia na satan so teksto na sankamodernoan iran edisyon na Hebreon Biblia a sinurin maong.” (Nengnengen so akatekep a kahon.) Diad satan met a taon a 1862 et nipalapag so Codex Sinaiticus nen Tischendorf, a nandinayewan ed sankamundoan.

Espiritual a Pakaliwawaan Diad Modernon Panaon

Say librarya natan a kabkabat a The National Library of Russia so akasimpenan na sakey ed saray sankarakelan a koleksion na kadaanan iran manuskrito ed interon mundo. * Diad pangiparungtal ed awaran na Russia, aminpito ya asalatan so ngaran na librarya diad apalabas a duaran siglo. Say sakey a kabkabat a ngaran et say The State Saltykov-Shchedrin Public Library. Anggaman ed kaguloan nen koma-20 a siglo, agsigpot ya aderal so librarya tan nipreserba iray manuskrito diad inlabas na duaran guerra mundial tan diad impangubkob ed Leningrad. Panon itayon nagugunggonaan ed saratan a manuskrito?

Saray kadaanan a manuskrito so napanmatalkan a basiyan na dakel a modernon patalos na Biblia. Lapud satan, saray masimoon a manaanap na katuaan so makakabasa na malinew a bersion na Masanton Kasulatan. Saray codex na Sinaiticus tan Leningrad so baleg ya akatulong diad New World Translation of the Holy Scriptures, ya impalapag na saray Tasi nen Jehova tan kompleton nipaway nen 1961. Alimbawa, say Biblia Hebraica Stuttgartensia tan say Biblia Hebraica nen Kittel, ya inusar na New World Bible Translation Committee, so imbase ed Leningrad Codex tan 6,828 a danay ya angusar na Tetragrammaton, odino ngaran na Dios, diad orihinal a teksto.

Dagdaiset ed saray manbabasa na Biblia so makaamta a walay utang na linawa ra ed mareen a librarya na St. Petersburg tan ed saray manuskrito a wadtan, ya arum ed saratan et walaan ni na datin ngaran na syudad a Leningrad. Ingen, say sankabalegan ya akautangan tayo et say Autor na Biblia, si Jehova, a mangisisindag na espiritual a liwawa. Kanian oniay inkerew ed sikato na salmista: “O ipaway mo so liwawam tan say katuaan mo; ta sikara ibasbas da ak.”​—Salmo 43:3.

[Saray paimano ed leksab]

[Kahon ed pahina 13]

KABKABAT TAN UUSAREN SO NGARAN NA DIOS

Lapud kakabatan to, sineguro nen Jehova a nipreserba so Salita to, say Biblia, angga ed modernon panaon. Akatulong met so makulin impansagpot na saray managkopya diad inlabas na saray taon pian nipreserba itan. Say sankaalwaran ed sarayan managkopya et saray Masorete, a propesyonal iran Hebreon eskriba a nansagpot manlapud komanem anggad komasamplo a siglo K.P. Nisulat so kadaanan a Hebreo ya anggapo iray vowel. Diad inlabas na panaon, saya so amaloor ed peligro ed pakaandi na dugan panangibalikas lapud say Hebreo et sinalatan na Aramaiko. Saray Masorete so amawala na sistema a mananda ed saray vowel ya iyarum ed teksto na Biblia pian ipabitar so dugan panangibalikas na saray salitan Hebreo.

Makatantanda a lapud walaray panandaan na vowel ya inyan na saray Masorete diad Leningrad Codex, nayarian lan ibalikas so Tetragrammaton​—say apatiran Hebreon consonant a manitibukel ed ngaran na Dios​—bilang Yehwah’, Yehwih’, tan Yeho·wah’. Say kabkabat la natan a panangibalikas ed satan a ngaran et “Jehova.” Satan a madibinon ngaran so uusaren tan kabisado na saray managsulat na Biblia tan arum nin totoo nensaman a panaon. Natan, say ngaran na Dios et kabkabat tan uusaren na minilyon a totoon mamibidbir a ‘si Jehova lambengat so Sankatageyan ed amin a dalin.’​—Salmo 83:18.

[Litrato ed pahina 10]

Silir ed The National Library a kawalaan na manuskrito

[Litrato ed pahina 11]

Emperatris Catherine II

[Saray litrato ed pahina 11]

Konstantin von Tischendorf (pegley) tan si Alexander II, “czar” na Russia

[Litrato ed pahina 12]

Abraham Firkovich

[Picture Credit Line ed pahina 10]

Duaran Litrato: National Library of Russia, St. Petersburg

[Picture Credit Lines ed pahina 11]

Catherine II: National Library of Russia, St. Petersburg; Alexander II: Nanlapu ed libron Spamers Illustrierte Weltgeschichte, Leipzig, 1898