Asasakbay a Panamekder ed Kanon na Biblia
Asasakbay a Panamekder ed Kanon na Biblia
“OMPATNAG a kada linya so espisipikon nisulat pian sagyaten so inkamaupapet na saramay interesado ed inmunan awaran na Kristiano.” Ontan so impaneskribe ed sakey a kadaanan a dokumento. Kasin naisip mo no dinan itan a dokumento?
Sakey itan a dokumento a nayarin nadngelan mo la odino andi ni—say Muratorian Fragment. Balanglan nadngelan mo la itan odino andi ni, nayarin oniay umamengen mo, ‘Akin a nikadkaduma so Muratorian Fragment?’ Satan so sankadaanan lan kanon a wala ni anggad natan, odino say napanmatalkan a listaan na saray libro na Kristianon Griegon Kasulatan.
Nayarin aksobien mon tampol a walaray libro a talagan kabiangan na Biblia. Ingen, agta nasurprisa ka no naamtaan mon walay panaon a walaray nanduaruwa no dinan iran libro so nepeg a nilaktip? Lugan na Muratorian Fragment odino kanon so listaan na saray libron ipapasen ya impuyan. Unong ya amtam la, importantin tuloy iray libron peteg a lugan na Biblia. Kanian, anto sirin so ipaparungtal na Fragment nipaakar ed saray libron manitibukel natan na Kristianon Griegon Kasulatan? Bueno, konsideraen tayon unona so nanlapuan na satan a dokumento.
Say Impakadiskrobre ed Satan
Say Muratorian Fragment so kabiangan na manuskriton codex a walaay 76 a peligo a pergamino, a say sukat na kada peligo et 27 por 17 sentimetro. Say kabkabat a historyador ya Italyano, a si Ludovico Antonio Muratori (1672-1750) so akadiskobre ed satan diad Ambrosian Library ed Milan, Italya. Si Muratori so angipalapag ed saray aromog to nen 1740, kanian tinawag itan a Muratorian Fragment. Ompatnag a pinawala so codex nen koma-walon siglo diad sakey a kadaanan a monasteryo ed Bobbio, ya asingger ed Piacenza, diad mamaamianen na Italya. Balet satan so inyalis ed Ambrosian Library diad kagapo na koma-17 a siglo.
Saray koma-10 tan koma-11 a peligo na Muratorian Fragment so walaan na 85 a linya na teksto. Nisulat itan ed Latin, a mapatnag a
kinopya na sakey ya agmaalwar ya eskriba. Balet naimano so pigara ed saray lingo to sanen inkompara itan ed parehon teksto a walad apatiran manuskrito a koma-11 tan koma-12 a siglo.Kapigan Itan Insulat?
Balet, nayarin panumamengan mo no kapigan so orihinal ya inkisulat na impormasyon a walad Muratorian Fragment. Ompatnag a dakel lan siglo so linmabas sanen atibukel so orihinal a teksto diad salitan Griego sakbay a niwala so Fragment, a patalos ed Latin manlapud Griego. Nia so pakapatnagan ed petsa na orihinal a dokumento. Say Fragment so anaglawi ed sakey a libron agkabiangan na Biblia, say Shepherd, tan inkuan na satan ya insulat itan na lakin manngaran na Hermas “diad agano ni, diad panaon tayo, diad syudad na Roma.” Pinetsaan na saray iskolar so unor ya impansulat nen Hermas ed libron Shepherd diad baetan na 140 tan 155 K.P. Kanian, natalosan mo no akin a say petsa na orihinal a Griegon lenguahe a nanlapuan na Latin a Muratorian Fragment et diad baetan na 170 tan 200 K.P.
Saray direkta tan agdirektan impanukoy ed Roma so mangipatnag ya atibukel so orihinal a teksto diad satan met a syudad. Balet nansasangsangan no siopa so autor na satan. Si Clement a taga-Alejandria, Melito a taga-Sardis, tan Polycrates a taga-Efeso so nisuheri ya autor na satan. Balet, say ibabaga na maslak ya iskolar et si Hippolytus, sakey ya autor a dakel so nisulat to ed salitan Griego tan nanayam ed Roma diad panaon a nayarin atibukel iray lugan na Muratorian Fragment. Anggaman agmo tanton paninteresan itan, nayarin labay mo nin naamtaan iray lugan na Fragment, a nanggawa ed satan a makanakana.
Say Impormasyon a Lugan na Satan
Say teksto et aliwan sakey labat a listaan na saray libro na Kristianon Griegon Kasulatan. Sisingbaten met na satan iray libro pati saray angisulat ed saratan. No basaen mo itan, naimanom ya anggapo iray primeron estansa na manuskrito, tan singano biglan anampot itan. Ginmapo itan diad impanalambit ed Ebanghelyo nen Lucas, tan ibabaga na dokumento a say nansulat ed satan a libro na Biblia et sakey a doktor. (Colosas 4:14) Ibabaga na Fragment a say komatlon Ebanghelyo et say Lucas, kanian natalosan mo a saray naandin primeron estansa et nayarin anukoy ed saray Ebanghelyo nen Mateo tan Marcos. No ontan so konklusyon mo, naromog mo so paneknek na Muratorian Fragment, a mangibabagan say komapat ya Ebanghelyo et say Juan.
Pepekderan na Fragment a say libro na saray Gawa na Apostol so insulat nen Lucas parad “sankakanaan a Teofilo.” (Lucas 1:3; Gawa 1:1) Insan intuloy na satan ya inlista iray sulat nen apostol Pablo ed saray taga Corinto (duara), Efeso, Filipos, Colosas, Galacia, Tesalonica (duara), Roma, ed si Filemon, ed si Tito, tan ed si Timoteo (duara). Say sulat nen Judas tan duaran sulat nen Juan so asalambit met bilang impuyan a libro. Say inmunan sulat nen apostol Juan so atukoy la pati say Ebanghelyo to. Say walad sampot a listaan na saray libron ipapasen ya impuyan et say Apocalipsis.
Makatantanda a say Fragment so analambit ed Puyan nen Pedro balet ibabaga na satan a parad arum et agnepeg a basaen itan na saray Kristiano. Ipapasakbay na managsulat a wala laray palson sulsulat a nisisirkula ed panaon to. Isasalaysay na Muratorian Fragment a saratan so nepeg ya ag-awaten, “lapud aliwan matukoy ya ilaok so apgo ed dilo.” Sasaglawien met na dokumento so arum niran teksto a kaukolan ya ag-ilaktip ed saray masanton sulsulat. Say rason et balanglan nisulat iratan kayari panaon na saray apostol, a singa say Shepherd nen Hermas, odino nisulat iratan pian manuporta ed inkaerehes.
Nayarin naimano yo manlapud tagey a say sulat ed Hebreos, say duaran sulat nen Pedro, tan samay sulat nen Santiago so ag-asaglawi ed sayan katalogo na autentiko iran libro na Biblia. Balet, diad impakaimano ed trabaho na eskriba ya angopya ed manuskrito, inkuan nen Dr. Geoffrey Mark Hahneman a “makatunongan a nibagan lugan na Fragment so arum niran reperensya a natan et anggapo la, tan nayarin kabiangan ed saratan so Santiago tan Hebreos (pati say 1 Pedro).”—The Muratorian Fragment and the Development of the Canon.
Kanian pepekderan na Muratorian Fragment a maslak ed saray libron naromog natan ed Kristianon Griegon Kasulatan so impasen lan kanoniko ed komaduan siglo K.P. Siempre, say pagmaliw a kanoniko na saray libro na Biblia, salanti, say kanepegan dan nilaktip ed Biblia—so ag-akadepende ed pakasalambit na saratan diad sakey a kadaanan a listaan. Say lugan na saray libro na Biblia so mamaneknek a produkto itan na masanton espiritu. Amin a libro na Biblia so mamepekder a si Jehova a Dios so autor tan amin iratan so sigpot a mantutunosan. Say pantutunosan tan inkasimbang na 66 a kanoniko iran libro na Biblia so mamaneknek ed pankakasakey tan inkakompleto na saratan. Kanian, sikay nagunggonaan no awaten mo a saratan et peteg ya impuyan a katuaan a Salita nen Jehova, a nipreserba angga ed panaon tayo.—1 Tesalonica 2:13; 2 Timoteo 3:16, 17.
[Litrato ed pahina 13]
Ludovico Antonio Muratori
[Litrato ed pahina 14]
Say Ambrosian Library
[Litrato ed pahina 15]
Muratorian Fragment
[Credit Line]
Diritti Biblioteca Ambrosiana. Vietata la riproduzione. Aut. No. F 157/05
[Picture Credit Lines ed pahina 13]
Saray Fragment: Diritti Biblioteca Ambrosiana. Vietata la riproduzione. Aut. No. F 157/05; si Muratori, imbase ed line art: © 2005 Brown Brothers