Melito a Taga-Sardis​—Manangidepensa ed Saray Katuaan na Biblia?

KADA taon et seselebraan na saray tuan Kristiano so Pangdem na Katawan diad petsa a mipetekan ed Nisan 14 na Hebreon kalendaryo. Uunoren da so ganggan nen Jesus a: “Gawa yo ‘ya a pakanodnonotan ed siak.” Talagan diad satan ya agew ed 33 K.P. so impangiletneg nen Jesus ed Memoryal na masakripisyon ipapatey to, kayari ran sinelebraan so Paskua. Sikato so inatey sakbay a manampot iman ya agew.​—Lucas 22:19, 20; 1 Corinto 11:23-28.

Legan na komaduan siglo K.P., inuman na arum so panaon na selebrasyon tan say panagselebra ed satan. Say petsa na impatey nen Jesus so nantultuloy ya inusar diad Asia Minor. Balet, unong ed ipapabitar na sakey a reperensya, “say kustombre ed Roma tan Alexandria et say panselebra ed inkioli diad Simba,” a tinawag da itan a Paskua na Inkioli. Sakey a grupo a kabkabat bilang saray Quartodeciman (Fourteenthers) so angidepensa ed panagselebra ed impatey nen Jesu-Kristo ed Nisan 14. Ontan met so papanisiaan nen Melito a taga-Sardis. Siopa si Melito? Panon ton indepensa iyan katuaan na Biblia tan ed arum nira?

Sakey a ‘Baleg a Manliliwawa’

Diad pansampot na komaduan siglo, unong ya insulat nen Eusebius na Caesarea ed libro ton Ecclesiastical History, si Polycrates na Efeso so angipawit na sulat ed Roma a mangidedepensa ed panagselebra ed “koma-labin apat ya agew na Paskua unong ed Ebanghelyo, ya agbalot onsusuawi, noagta ontutumbok ed totontonen na pananisia.” Unong ed sayan sulat, sakey ed saramay anuporta ed Nisan 14 bilang say petsa a nepeg a panselebra et si Melito, say Obispo na Sardis, diad Lydia. Nikuan ed sulat a si Melito so impasen na saray kapanaonan to bilang kabiangan ed ‘saray baleg a manliliwawa ya inaatey la.’ Imbaga nen Polycrates a si Melito so agla angasawa tan sikato so “sigpot a nambilay nipaakar ed Masanton Espiritu tan sikatoy niponpon ed Sardis a manaalagar na katawag to ed tawen sano sikato so onoli manlapud inaatey.” Saya so mankabaliksan a si Melito so kaiba ed saramay anisia a nagawa so kioli diad isabi nen Kristo.​—Apocalipsis 20:1-6.

 Ompatnag sirin a si Melito so makpel tan determinado. Diad tua, insulat to so libron Apology parad saray Kristiano, sakey ed sankaunaan a nikurit, ya impaarap ed si Marcus Aurelius, say Romanon Emperador manlapud 161 ya anggad 180 K.P. Ag-antakot si Melito a mangidepensa ed Inkakristiano tan kinondena to iray marelmeng tan maagum a totoo. Aanamoten na saratan a totoo iray ganggan na empiryo bilang baraan pian pasegsegangen tan agmakatunongan a kondenaen iray Kristiano ta pian natakew da so kaykayarian na saratan.

Oniay makpel ya insulat nen Melito ed emperador: “Ipasabi mi ed sika iyan alenleneg a kerew, ya usisaen mo iray nansengegan na sayan gulo [saray Kristiano], tan matunong mon ukomen no kasin manepeg iran ompatey tan nadusa odino ikdan na kaligenan tan kawayangan. Balet, no sayan ordinansa tan balon ganggan, ya ag-anggan manepeg sumpad saray barbarikon kakabusol, so agnanlapu ed sika, mikasi kami ed sika ya agmo kami papaulyanan ed ontanlan agmakatunongan a panagsamsam na [saray mamapasegsegang ed sikami].”

Inusar To so Kasulatan Pian Idepensa so Inkakristiano

Interesadon tuloy si Melito ed panagaral ed Masanton Kasulatan. Aliwan kompleto so listaan tayo ed saray sulat to, ingen ta arum ed saray paulo na saratan so angipatnag na interes to ed saray tema na Biblia. Arum ed saratan et say On Christian Life and the Prophets, On the Faith of Man, On Creation, On Baptism and Truth and Faith and Christ’s Birth, On Hospitality, The Key, tan On the Devil and the Apocalypse of John.

Si Melito so mismon nambiahe diad saray bansan asaglawi ed Biblia pian sukimaten so eksakton bilang na saray libro na Hebreon Kasulatan. Oniay insulat to nipaakar ed satan: “Unong ed saya, sanen linma ak ed Bukig tan wala ak ed pasen a nikakalar tan aagamilen irayan bengatla, tan kayarik a naaralan ed suston paraan iray libro na Daan a Sipan tan nisulat iray katuaan, ipawit ko iratan ed sika.” Satan a listaan so ag-analambit ed saray libro nen Nehemias tan Ester, ingen ta satan so sankadaanan a listaan na  saray kanonikal a libro na Hebreon Kasulatan a walan insulat na saray mankuan a Kristiano.

Legan na pansusukimat to, tinugyop nen Melito so serye na saray bersikulo ya inaon ed Hebreon Kasulatan a manutukoy ed saray propesiya nipaakar ed si Jesus. Say libro nen Melito, ya apauloan na Extracts, so mangipapabitar a si Jesus so abayag lan aalagaren a Mesias tan asakbay lan impabitar na Mosaikon Ganggan tan saray Propeta so nipaakar ed Kristo.

Indepensa To so Kablian na Dondon

Wala so baleg a komunidad na saray Judio diad bantog iran syudad na Asia Minor. Saray Judio ed Sardis, a nanayaman nen Melito, so nanselebra ed Hebreon Paskua diad Nisan 14. Nansulat si Melito na sakey ya antikey a sermon ya apauloan na The Passover a mangipapabitar ed inkasusto na Paskua diad silong na Ganggan tan mangidedepensa ed panagselebra na saray Kristiano ed Pangdem na Katawan diad Nisan 14.

Kayari ton kinomentoan so Exodo kapitulo 12 tan nipabitar a say Paskua so angiyanino ed bagat nen Kristo, impaliwawa nen Melito no akin ya agla makatunongan parad saray Kristiano so panselebra ed Paskua. Say makasengeg et inekal la na Dios so Mosaikon Ganggan. Insan impabitar to no akin a nakaukolan so bagat nen Kristo: Impasen na Dios si Adan diad sakey a paraiso ta pian makapambilay a maliket. Balet agtinulok na primeron too so ganggan ya agmangan ed kiew na kakabatan ed maong tan mauges. Kanian, linmesa ed saman so pankaukolan parad dondon.

Impalinew ni nen Melito a si Jesus so nibaki diad dalin tan inatey ed sakey a lusek pian dondonen so mananisian katooan manlapud kasalanan tan ipapatey. Makapainteres ta inusar nen Melito so Griegon salita a xylon, a mankabaliksan na “kiew,” sanen insulat to so nipaakar ed lusek ya inateyan nen Jesus.​—Gawa 5:30; 10:39; 13:29.

Kabkabat si Melito, ya aliwa labat a diad Asia Minor. Saray sulat to so kabisado di Tertullian, Clement na Alejandria, tan Origen. Ingen ta oniay imbaga na historyador a si Raniero Cantalamessa: “Say impakaandi lay impluensya nen Melito, a kalkalnan nanresulta ed inkabalang na saray sulat to so ginmapo sanen​—kayari na intalona na kustombre na Paskua ed Simba​—saray Quartodeciman so ginmapon impasen a heretiko.” Diad kaunoran, saray sulat nen Melito so naandi lawarin amin.

Biktima na Apostasya?

Kayari na impatey na saray apostol, akaloob so nipasakbay ya apostasya diad tuan Inkakristiano. (Gawa 20:29, 30) Malinew, saya so angapekta ed si Melito. Say malabor ya estilo na panagsulat to so mangipatnag a saray sulat to et alaokan na Griegon pilosopiya tan say mundo na Romano. Nayarin satan so rason no akin a tinawag nen Melito so Inkakristiano bilang say “pilosopiya tayo.” Impasen to met a say impantekep na tatawagen ya Inkakristiano tan Romanon Empiryo so “sankabalegan ya ebidensya . . . na itatalona.”

Maseguron ag-impapuso nen Melito so insimbawa nen apostol Pablo: “Manasikaso kayo ta ompan wala so manggawa na deral ed sikayo lapu ed pilosopiya to tan andi kakanaan a panamalingo, unong na daan ya ugali na totoo, unong ed saray dinaralin a bangat na mundo, tan aliwan unong ed Kristo.” Kanian, anggaman indepensa nen Melito iray katuaan na Biblia ed limitadon paraan, diad dakel ya aspekto et agto iratan inawat.​—Colosas 2:8.

[Litrato ed pahina 18]

Inletneg nen Jesus so Pangdem na Katawan nen Nisan 14