Bai na kontenido

Bai na kontenido

Ta Hosefo Mes A Skirbié?

Ta Hosefo Mes A Skirbié?

E volúmen XX di e obra Jewish Antiquities di Flavio Hosefo, un historiadó hudiu di promé siglo, a papia di e morto di “Santiago, ruman hòmber di Hesus kende nan tabata yama tambe e Kristu.” Hopi eksperto di Beibel ta di opinion ku ta Hosefo mes a skirbi esaki. No opstante, den e mesun obra akí tin un otro pasashi ku ta papia di Hesus ku algun eksperto ta duda ku ta Hosefo mes a skirbié. E pasashi ei ta konosí komo Testimonium Flavianum i ta bisa:

‘Tabatin un hende sabí ku yama Hesus, esei ta si nos mag yam’é hende, mirando e obranan maravioso ku el a efektuá. Hopi hende tabata gusta tende loke e tabata siña nan. El a konvensé hopi hudiu i hende di e nashonnan pa siguié. E tabata [e] Kristu. Ora Pilato, instigá pa e hòmbernan prominente di nos pueblo, a laga krusifik’é, esnan ku tabata stim’é no a bandon’é. Pasobra despues di tres dia, el a aparesé na nan, presis manera e profetanan di Dios a profetisá. Nan a profetisá hopi otro kos maravioso tokante Hesus. E nòmber kristian ta derivá for di su nòmber.’—Josephus—The Complete Works, tradusí pa William Whiston.

Desde kabamentu di siglo 16, tin un disputa entre un grupo di hende ku ta duda ku ta Hosefo mes a skirbi e pasashi akí i e grupo ku sí ta kere esei. Serge Bardet, un historiadó franses i eksperto den literatura klásiko, a hasi hopi esfuerso pa solushoná e problema kompliká akí ku atraves di e último kuater siglonan a bira pió. Serge a publiká e resultado di su investigashon den un buki ku el a yama Le Testimonium Flavianum—Examen historique considérations historiographiques (E Testimonio di Flavio—Un Investigashon Históriko ku Evidensia).

Hosefo no tabata un kristian. E tabata un hudiu kende a skirbi tokante historia di e hudiunan. P’esei, gran parti di e kontroversia tabata drei rònt di e echo ku si Hosefo lo por a bisa ku Hesus ta “e Kristu.” Pero, e análisis di Bardet ta mustra ku uso di e título “e Kristu” ta kuadra ku e reglanan di gramátika di e idioma griego ku ta permití hende usa e artíkulo definí “e” dilanti di nòmber di hende. I komo ku Hosefo a skirbi su obra na griego i e tempu ei tabata un tempu di transishon di hudaismo pa kristianismo, no ta nada straño ku Hosefo lo por a usa e ekspreshon “e Kristu.” Bardet a sigui bisa ku e echo ku Hosefo a yama Hesus “e Kristu” ta un detaye importante ku komentaristanan di Beibel en general a pasa por alto.

Akaso ta un otro eskritor ku a imitá Hosefo su estilo di skirbi a agregá e pasashi ei añanan despues? Wèl, despues di a investigá e teksto di Hosefo i otro evidensianan históriko, Bardet a yega na e konklushon ku pa un hende imitá Hosefo ta kasi un milager mester sosodé pasobra su estilo ta úniko.

Dikon ekspertonan ta duda anto ku ta Hosefo a skirbi e pasashi ei? Bardet a identifiká e rais di e problema: Tin mas eksperto ku ta duda den e outentisidat di e Testimonium—kontrali na mayoria di otro teksto di antigwedat—djis pasobra hopi di nan no ke kere ku Hesus ta e Kristu i no pasobra nan a hasi un análisis lógiko di e teksto; un análisis asina lo a mustra ku ta Hosefo a skirbié.

Nos tin ku warda pa mira si e análisis di Bardet lo kambia opinion di algun eksperto tokante e Testimonium Flavianum. Nos sa ku el a konvensé Pierre Geoltrain, kende tabata un spesialista renombrá riba tereno di hudaismo helenístiko i kristianismo di antigwedat. Pa hopi tempu e tabata kere ku ta un otro hende a agregá e Testimonium na Flavio su obra. E tabata asta hasi chèrchi di esnan ku tabata kere ku ta Hosefo mes a skirbié. Pero el a kambia di opinion i a bisa ku ta Bardet su análisis a pon’é kambia. Geoltrain a bisa ku awor sí ‘niun hende no por tribi di bisa ku no ta Hosefo a skirbi e pasashi ei.’

Testigunan di Yehova tin mas motibu ainda pa ta konvensí ku Hesus ta e Kristu; nan tin prueba bíbliko.—2 Tim. 3:16.