Wuaterkjläarunk von Bibelwieed
A B C D E F G H I J K L M O P R S T V W
A
Alaba̱sta.
Dit es de Nomen von een kjlienet Parfum-Buddelkje, waut von soonen Steen jemoakt wort, waut et dicht bie Alaba̱stron en Ägi̱pten jeef. Soone Buddelkjes hauden jeweenlich eenen dennen Hauls, daut se dee kunnen dicht toomoaken, soo daut nuscht von daut wieetvolle Parfum vespält jinkj. Met de Tiet kjrieech de Steen uk dän Nomen Alaba̱sta soo aus daut Buddelkje selfst (Mar 14:3).
Ase̱lgeia.
B
Bescheidenheit.
Daut es, daut eena sikj em Kloaren es, daut eena Jrensen haft. Doa es uk met en, een reinet Benämen to haben un äwajens renlich to sennen. Wan de Bibel von eenen bescheidnen Mensch rät, dan es daut krakjt daut Jäajendeel von eenen stolten Mensch, waut wieda jeit, aus wua hee daut Rajcht too haft, un soo äwa siene Jrensen jeit (Spr 11:2). Bescheiden sennen meent uk, eenem sien ieejnet Jewessen to achten un uk aundre äare Jefeelen ooda Meenungen. Een bescheidna Christ wudd sikj nich soo oppfiksen, daut et onnatieedlich sach ooda too sea oppfaulen wudd ooda daut aundre daut kunn stieren ooda tofaulbrinjen. Enne Städ daut wudd dee sikj met Mot oppfiksen (1Ti 2:9).
Blädazelten-Fast.
Dit Fast wia en de hebräische Moonat Etanim, von dän 15.-21. Daut wort jefieet, wan de Israeliten äare Arnt-Tiet em Joa derch wia. Dit wia eene Tiet, wua see sikj freiden un Jehowa dankten, daut hee äare Arnt jesäajent haud. En de Doag von dit Fast wonden de Menschen en Zelten. Daut sull dee denkjen halpen, daut see mol wieren ut Ägi̱pten rutjekomen. Dit wia eent von de dree Fasten, wua daut von de Mana velangt wort, daut dee daut sullen en Jeru̱salem fieren (3Mo 23:34; Esr 3:4; Joh 7:2).
C
Christelje Griechische Schreften.
Dit es de Nomen von de latste 27 Bibelbieekja, waut jeweenlich daut “Niee Tastament” jenant woat. De Bieekja worden von acht judische Christen jeschräwen (Ree 3:1-2). Daut wieren Matä̱us, Markus, Lukas, Johanes, Paulus, Jakobus, Petrus un Ju̱das. Daut schient soo, daut Matä̱us sien Evangelium opp Hebräisch schreef un dan no Griechisch äwasad. Siene Äwasatunk un uk de äwaje 26 Bieekja worden opp daut jeweenelje Griechisch jeschräwen, waut uk Koine̱ jenant woat (doawäajen woaren dee “Griechische Schreften” jenant). Daut Wuat “Christelje” en dän Tietel wiest, om waut daut en dise 27 Bieekja jeit. Daut jeit doa biejlikj om Jesus Christus un siene ieeschte Nofolja äa Läwen, äaren Deenst un äare Lieren. Wäajen daut Wuat “Christelje” doa bennen es, woat daut uk kloa, daut daut nich om de griechische Septuaginta jeit, waut ver de Christen äare Tiet von de Hebräische Schreften äwasat es.
D
De Tiet, daut du doa best.
Dit rät von de Tiet von dan, aus Jesus Christus em Himmel de Kjennich wort, bat aum Enj von de latste Tiet. De Tiet, wua Christus doa es, es nich bloos een Komen un fuaz wada gonen. Daut rät von eene bestemde Tiet lank, wan hee doa es (Mat 24:3).
Dena̱rius.
Daut wia een reemischet, selwanet Zent, waut 3.85 Graum wuach (0.124 kjlandre Uns [oz t]). Opp eene Sied von daut Zent wia de Kjeisa aufjebilt. Een Dena̱rius wia daut Dachloon von eenen Oabeida, un daut wia uk de “Kopptaks”, waut de Reema von de Juden velangden (Mat 22:17; Luk 20:24).
Dise TIET.
Daut kjemt von daut griechische Wuat aio̱n. Daut bediet “eene bestemde Tiet” ooda “eene bestemde Tiet lank”, wan doa waut besondret passieet ooda passieet es. Daut kaun uk doaropp gonen, woo de Menschen en eene bestemde Tiet sent ooda sikj vehoolen.
Drachma.
En de Christelje Griechische Schreften es doamet een griechischet, selwanet Zent jemeent, waut to jane Tiet 3.4 Graum (0.109 kjlandre Uns [oz t]) wuach (Mat 17:24).
E
Ell.
Daut es eene Mot, waut von dän Alboagen bat de Spetz von dän meddelsten Finja es. De Israeliten brukten jeweenlich de Ell, waut 44.5 Zentimeeta (17.5 Zoll) lank wia. Oba dee brukten uk eene lange Ell, waut eene Hauntbreet lenja wia. Dee wia ojjefäa 51.8 Zentimeeta (20.4 Zoll) lank (1Mo 6:15; Mat 6:27; Luk 12:25; Opb 21:17).
Epiku̱rische Filoso̱fen.
De epiku̱rische Filoso̱fen wieren eene Grupp, waut dän Filoso̱fen Epiku̱r nofoljden. (Hee läwd von 341 bat 270 v. Chr.) Epiku̱r siene Meenunk wia, daut eena em Läwen soo väl Scheengonen haben sull aus mäajlich (Apj 17:18).
Eunu̱ch.
Wuatlich bediet daut een Maun, waut utjeschnäden es. Soone Mana worden foaken em Kjennichshus aunjestalt, daut dee de Kjennijin ooda dän Kjennich siene aundre Frues bedeenden ooda no dee oppausten. Daut Wuat “Eunu̱ch” wort uk fa soone Mana jebrukt, waut nich werkjlich utjeschnäden wieren, oba huach aunjestalt wieren toom en een Kjennichshus Oppgowen doonen. Daut woat uk aus een Jlikjnis jebrukt fa dee, waut sikj wäajen daut Kjennichrikj eenich jeworden sent, sikj nich to befrieen. Dee beoabeiden sikj, soo daut see sikj dolla en Gott sienen Deenst ensaten kjennen (Mat 19:12; Est 2:15; Apj 8:27).
F
Fausten.
Daut bediet, fa eene jewesse Tiet nuscht to äten. De Israeliten fausten emma aun dän Äwareenmoakungs-Dach un dan, wan dee daut sea schwoa hauden, un wan dee daut aun Gott sienen Rot fäld. De Juden hauden vea Tieden em Joa faustjesat, wua dee fausten deeden toom aun soone Tieden denkjen, wua see en de Vegonenheit mol waut sea schlemmet beläft hauden. Von Christen woat daut nich velangt to fausten (Esr 8:21; Jes 58:6; Mat 4:2; 9:14; Luk 18:12; Apj 13:2-3; 27:9).
G
Gehe̱nna.
Daut es de griechischa Nomen fa daut Hinnom-Tol; eene Städ, waut sied-wasten von daut ieeschtemmasche Jeru̱salem wia (Jer 7:31). Dise Städ butakaunt Staut wort jebrukt toom Mell vebrennen. En de Profezeiungen räd daut doavon, daut dit wudd eene Städ sennen, wua se wudden doodje Kjarpasch hanschmieten (Jer 7:32; 19:6). Daut jeft kjeenen Bewies doafäa, daut en de Gehe̱nna läwendje Tieren ooda Menschen nennjeschmäten worden toom dee vebrennen ooda kjwälen. Doawäajen kaun dise Städ nich een Jlikjnis doafäa sennen, daut de Menschen äare Seelen noch mol woaren eewich en een werkjeljet Fia jekjwält woaren. Waut meenden Jesus un siene Jinja dan doamet, aus dee von de Gehe̱nna räden? Dee meenden met de Gehe̱nna de eewje Strof, aulsoo dän tweeden Doot. Daut bediet, daut aule, waut dise Strof kjrieen, fa emma venicht un oppjeriemt woaren (Opb 20:14; Mat 5:22; 10:28).
Grauf.
Wan dit Wuat nich gaunz met groote Latren jeschräwen es (soo aus dit: Grauf), dan es doamet een werkjeljet Grauf jemeent. Oba wan daut Wuat gaunz met groote Latren jeschräwen es (soo aus dit: GRAUF), dan meent daut daut Grauf von de Menschheit, waut opp Hebräisch “Scheo̱l” un opp Griechisch “Ha̱des” es. Dise beid Wieed bedieden nich een werkjeljet Grauf ooda eene Städ oppe Ieed; daut well eefach sajen, daut doa wäa nich mea läft. De Schreft sajcht dietlich, daut wan een Mensch jestorwen es, dan es dän sien denkjen ut un dee kaun nuscht mea doonen (1Mo 47:30; Lie 9:10; Mat 27:61; Apj 2:31).
H
Hauptvemedla.
Ha̱des.
Daut es een griechischet Wuat, waut opp Hebräisch “Scheo̱l” es. Äwasat es daut met GRAUF. Daut es met groote Latren jeschräwen toom dietlich moaken, daut doamet daut Grauf von de Menschheit jemeent es (see GRAUF).
Heiljet Jeheemnis.
Hero̱des.
Dits de Nomen von eene Kjennichsfamielje, waut äwa de Juden rejieren deed un waut von de Reema aunjestalt wia. Hero̱des de Groota wia sea bekaunt, wäajen hee dän Tempel en Jeru̱salem fresch oppbud un väl Kjinja leet dootmoaken, wäajen hee Jesus ombrinjen wull (Mat 2:16; Luk 1:5). Hero̱des Archela̱us un Hero̱des A̱ntipas wieren Hero̱des dän Grooten siene Säns. De Säns wieren äwa jewesse Städen en äaren Voda sien Rikj aunjestalt (Mat 2:22). A̱ntipas rejieed äwa eene jewesse Jäajent un wort foaken “Kjennich” jenant. Hee rejieed en dee Tiet, aus Christus sienen Deenst von dreeunhaulf Joa derchfieed, bat en dee Tiet, wua Aposteljeschicht, Kapitel 12 von rät (Mar 6:14-17; Luk 3:1, 19-20; 13:31-32; 23:6-15; Apj 4:27; 13:1). No daut funk Hero̱des Agri̱ppa I. aun to rejieren; daut wia Hero̱des dän Grooten sien Grootsän. Dee rejieed nich fa lang, wäajen Gott sien Enjel dän ombrocht (Apj 12:1-6, 18-23). Dan funk sien Sän, Hero̱des Agri̱ppa II., aun to rejieren bat dee Tiet, aus de Juden sikj jäajen de Reema stalden (Apj 23:35; 25:13, 22-27; 26:1-2, 19-32).
Hua.
Dauts een Mensch, waut met wäm Sex haft, met dän dee nich befriet es, un jeweenlich fa Jelt. (Daut griechische Wuat fa “Hua” es po̱rne. Daut kjemt von een Wuat häa, waut “vekjeepen” bediet.) Daut Wuat jeit jeweenlich opp eene Fru, oba de Schreft rät uk von Mauns-Huaren. Huaren-Oabeit wia en Moses sien Jesaz gaunz veboden. Fa Jehowa sien Heilichtum kunn nich Jelt jejäft woaren, waut von Huaren-Oabeit kjeem, soo aus daut bie de aundre Velkja wia, waut Tempel-Huaren hauden, om Jelt towäaj to kjrieen (5Mo 23:17-18; 1Kj 14:24). En de Bibel woat daut Wuat “Hua” uk fa Menschen ooda een Volkj ooda eene Organisazion jebrukt, waut opp irjenteene Wajch met Jettadeenst to doonen haben, un oba väajäwen, Gott siene Deena to sennen. Aule faulsche Gloowes oppe Welt, waut “daut Groote Babel” jenant woat, woat en de Openboarunk aus eene Hua beschräwen, wiels dee sikj met de Harscha von de Welt aufjeft, om Macht un tietelje Sachen to kjrieen (Opb 17:1-5; 18:3; 1Ch 5:25).
Huararie.
(See SINTELJE SORTEN SEX.)
Huarn (ooda Hieena).
Daut sent Hieena von Tieren, waut aus Kuffels jebrukt worden. Dee worden uk jebrukt toom Eelj, Tint un Sachen toom sikj oppfiksen doa nenn. Dee worden uk jebrukt toom Spell moaken ooda uk aus Blosdinja toom waut aundieden (1Sa 16:1, 13; 1Kj 1:39; Hes 9:2). “Huarn” stald uk foaken Krauft, ennämen un jewennen väa (5Mo 33:17; Mi 4:13; Luk 1:69).
I
Iessopp.
Dauts eene Plaunt met fiene Asta un Bläda, waut jebrukt worden toom bie Reinjungs-Jewanheiten met Bloot ooda Wota spretzen. Bie daut griechische un hebräische Wuat enne Bibel kjennen veschiedne Sorten Plaunten met en sennen. En Johanes 19:29 kunn “Iessopp” veleicht soone Sort jewast sennen, waut oppet weinichste 1.8 Meeta (6 Schoo) huach woss un soonen langen Strampel haud, daut daut Sponzh met dän suaren Wien bat Jesus sien Mul rieekjt (2Mo 12:22; Ps 51:7).
J
Jehowa.
Dise Äwasatunk von de Christelje Griechische Schreften haft dän Nomen “Jehowa” 237 mol bennen. Waut fa Jrind jeft daut, daut dee doa bennen es? Dee sent hia oppjerieecht:
1. En de Aufschreften von de Hebräische Schreften, waut en Jesus un en de Apostel äare Tiet jebrukt worden, wia aulawäajen daut Tetragra̱maton bennen (daut sent dise vea hebräische Latren יהוה. Dee stonen fa Gott sienen Nomen).
2. En Jesus un en de Apostel äare Tiet wia daut Tetragra̱maton uk en griechische Äwasatungen von de Hebräische Schreften bennen.
3. En de Christelje Griechische Schreften kaun eena uk foaken läsen, daut Jesus von Gott sienen Nomen räd un dän bekauntmuak (Johanes 17:6, 11-12, 26).
4. De Christelje Griechische Schreften jehieren uk to Gott sien Wuat, krakjt soo aus de Hebräische Schreften. Wudd daut dan nich fonnich sennen, wan Gott sien Nomen en de Hebräische Schreften väakjeem un en de Christelje Griechische Schreften plazlich nich mea?
5. En de Christelje Griechische Schreften kjemt de Aufkjartunk von Gott sienen Nomen väa (Openboarunk 19:1, 3-4, 6).
6. Daut jeft oole, judische Schreften, waut wiesen, daut de judische Christen Gott sienen Nomen en äare Schreften brukten.
7. Eenje Bibeljelieede stonen daut too, daut et goot mäajlich es, daut Gott sien Nomen ieeschtemma en de Christelje Griechische Schreften opp dee Städen stunt, wua daut von Varzhen ut de Hebräische Schreften jenomen es.
8. Daut jeft opp äwa 100 Sproaken Bibeläwasatungen, wua Gott sien Nomen en de Christelje Griechische Schreften bennen es.
Daut jeft aulsoo gooden Grunt, Gott sienen Nomen, Jehowa, en de Christelje Griechische Schreften nenntoschriewen. Un krakjt daut haben de Äwasata von dise Bibel-Äwasatunk jedonen. Dee achten Gott sienen Nomen sea un dee wudden sikj daut nich woagen, en de Schreft irjentwaut uttoloten, waut doa ieeschtemma bennen stunt (Openboarunk 22:18-19).
Jeist.
Daut hebräische Wuat ru̱ach un daut griechische Wuat pneema, waut foaken met “Jeist” äwasat woat, haft miere Bediedungen. Bie jieda Bediedunk jeit daut om waut, waut Menschen nich seenen kjennen, un wua Bewies fäa es, daut doa eene Krauft es, waut sikj bewäacht. Daut hebräische un griechische Wuat woat jebrukt fa (1) Wint, (2) de wirkjende Läweskrauft en de Läwes oppe Ieed, (3) de Krauft von daut biltelje Hoat, waut eenen Mensch drift, Sachen opp eene jewesse Wajch to sajen un to doonen, (4) enjejäwde Norechten, waut von wua komen, waut nich to seenen es, (5) Jeistpersoonen un (6) Gott siene wirkjende Krauft, ooda sienen heiljen Jeist (2Mo 35:21; Ps 104:29; Mat 12:43; Luk 11:13).
K
Kor.
Dauts eene Mot fa flissendet un drieejet, un daut wia soo väl aus 220 Lieta (58.1 Galoonen/170 Kilo), soo aus se daut ojjefäa kunnen no de Bat-Mot aufmäten (1Kj 5:11; Luk 16:7, Fn.).
L
Lepton.
To de Tiet von de Christelje Griechische Schreften wia daut daut kjlanste, judische, koppane ooda bronsne Zent (Mar 12:42; Luk 21:2; Fn.).
Liedenspol.
Daut kjemt von daut griechische Wuat stauro̱s, waut oppjerechta Pol bediet. Aun soonen Pol wort Jesus dootjemoakt. Daut jeft kjeenen Bewies, daut met dit griechische Wuat een Kjriez jemeent es, waut biejlikj hundade Joaren ver Christus von de Heiden jebrukt wort aus een Tieekjen fa äaren Gloowen. Wäajen daut Wuat “lieden” en daut Wuat “Liedenspol” bennen es, haft daut krakjt de Bediedunk von daut griechische Wuat stauro̱s, wiels Jesus brukt dit Wuat toom wiesen, daut siene Nofolja wudden jekjwält woaren, lieden motten un Schaund derchmoaken (Mat 16:24; Heb 12:2). (See POL.)
M
Miel.
Dit es eene jewesse Mot lank, waut en de ieeschte Schreften von de Christelje Griechische Schreften bloos en Matäus 5:41 väakjemt. Daut wia woomäajlich de reemische Miel, waut soo lank wia aus 1,479.5 Meeta (4,854 Schoo).
Mi̱nna.
En de Christelje Griechische Schreften wia een Mi̱nna soo väl aus 100 Drachma. Daut wia ojjefäa 340 Graum (10.9 kjlandre Uns [oz t]) (Luk 19:13).
O
Opfabroot.
Daut wieren twalf Bieta Broot, waut en twee Stopsels von 6 Bieta opp dän Desch en de heilje Stow en daut Aunbädungszelt un em Tempel wieren. Dit Broot, waut een Opfa fa Gott wia, wort jieda Sabat met freschet Broot jetuscht. Wan daut Broot doa wajchjenomen wort, kunnen jeweenlich bloos de Priestasch daut äten (2Ch 2:4; 2Mo 25:30; 3Mo 24:5-9; Mat 12:4; Heb 9:2).
Orreinet.
Daut kjemt von daut griechische Wuat akatharsi̱a. Wuatlich jenomen jeit daut om butalichet Orreinet ooda Schwienschet (Mat 23:27). Em bilteljen Senn jeit daut om aule Sorten Orreinet, soo aus bie Sex-Sachen, em Räden, en de Woakjen un bie jeistelje Sachen, biejlikj Aufjetta aunbäden. Doa kaun veschiedne Orreinheit met en sennen, waut nich jlikjen groff es (Ree 6:19; Gal 5:19; Ef 4:19).
P
Pol.
Dits een oppjerechta Pol, wua een Mensch fa Strof faustjemoakt wort. Eenje Velkja brukten eenen Pol toom Menschen aun dän ombrinjen ooda toom eenen doodjen Mensch doa aunhenjen aus eene Woarnunk fa aundre ooda aus eene Schaund ver aulem. De Assiera, waut doafäa bekaunt wieren, daut et sea grausome Kjrieja wieren, spekjten de Faustjenomne opp spetz jemoakte Pols opp; toom Buck nenn bat enne Brost. Oba bie daut judische Jesaz wia daut aundasch: Wan doa wäa schuldich wia wäajen soon schlemmet aus lastren un wäajen Aufjettarie, dan wort dän ieescht jesteenicht ooda sestwoo omjebrocht un dan wort dän Dooden aum Pol ooda Boom jehongen aus eene Woarnunk fa aundre (5Mo 21:22-23; 2Sa 21:6, 9). De Reema bungen dee, waut schuldich wieren, eenjemol eefach aun eenen Pol aun, wua dee dan veleicht noch een poa Doag läwden, bat dee dan fa Weedoag, Darscht, Hunga ooda wäajen de heete Sonn storwen. Eenjemol deeden de Reema dän, waut see beschulcht hauden, uk de Henj un Feet aum Pol aunnoaglen, soo aus see daut bie Jesus deeden, aus see dän ombrochten (Luk 24:20; Joh 19:14-16; 20:25; Apj 2:23, 36). (See LIEDENSPOL.)
Porne̱ia.
(See SINTELJE SORTEN SEX.)
Prowins-Harscha.
Daut wia de väaschta Harscha von eene Prowins, waut unja de väaschte, reemische Rejierungsmana wia. Hee haud de Macht äwa Jerechtssachen un de Armee. En siene Prowins haud hee daut mieeschte to sajen, wan daut, waut hee deed, uk unja de Oppsecht wia von de väaschte, reemische Rejierungsmana (Apj 13:7; 18:12).
R
Ruje Enstalunk.
Daut ennaliche Leeftolich-Sennen un Frädlich-Sennen [ooda daut “Wieekj-Sennen un Frädlich-Sennen”]. Daut beschrift, woo daut Denkjen un daut Hoat von wäm es, waut uk doaraun to seenen es, woo dee met aundre omjeit. Daut es oba nich jemeent, daut eena doatoo mott eene stelle Persoon sennen. Daut griechische Wuat fa “ruje Enstalunk” (praytes) bediet, daut eena leeftolich es un Krauft haft ooda siene Krauft unja Kontroll haft. De ruje Enstalunk es een Poat von Gott sienen Jeist siene Frucht (Mat 5:5; Gal 5:23). Aundre plautdietsche Bibel-Äwasatungen sajen uk “Saunftmoot” ooda “Jelindichkjeit”.
S
Sanhedri̱n.
Daut wia daut hechste, judische Jerecht en Jeru̱salem. En Jesus siene Tiet jehieeden to dän Sanhedri̱n 71 Menschen. Daut wia de Huaga Priesta un soone, waut mol wieren Huaga Priesta jewast. Doa wieren uk soone met en, waut to dän Huagen Priesta siene Famielje jehieeden, un Eltestasch, de Väaschte von de Stam un von de Famieljes un uk de Schreftjelieede (Mar 15:1; Apj 5:34; 23:1, 6).
Schreftjelieede.
Daut wieren soone, waut de Hebräische Schreften aufschreewen. En de Tiet, aus Jesus no de Ieed kjeem, wia daut aul eene Grupp Lierasch jeworden, waut sikj fa besonda talden un daut Jesaz goot kjanden. Dee wieren jäajen Jesus, un dee hilden sikj dolla aun Menschen-Jesazen aus aun Gott sien Jesaz (Esr 7:6, Fn.; Mar 12:38-39; 14:1).
Seel.
Dit es daut Wuat, waut jeweenlich jebrukt woat fa daut hebräische Wuat ne̱fesch un daut griechische Wuat psieche̱. Wan eena daut unjasieekjt, woo dise Wieed enne Schreft jebrukt woaren, dan woat daut gaunz kloa, daut doa Menschen ooda Tieren ooda daut Läwen von eenen Mensch ooda een Tia met jemeent es (1Mo 1:20; 2:7; 4Mo 31:28; 1Pe 3:20; see uk de Footnooten). Wan daut enne Schreft von daut Wuat ne̱fesch ooda psieche̱ rät, un daut doa om Läwes oppe Ieed jeit, dan es doa soont met jemeent, waut eena aunfoten kaun, seenen kaun ooda soont, waut stoawen kaun. Daut es gaunz aundasch, aus waut väl Gloowes äwa de Seel lieren. Wan daut enne Schreft biejlikj doavon rät, daut eena waut met eenem siene gaunze Seel deit, dan meent daut, daut eena daut met aules deit, waut eena es ooda vom Hoaten ooda met eenem sien gaunzet Läwen (5Mo 6:5; Mat 22:37). Opp eenje Städen kaun daut Wuat ne̱fesch ooda psieche̱ uk een Wunsch ooda Hunga bedieden. Met dise Wieed kaun uk een doodja Mensch ooda een doodjet Tia jemeent sennen (4Mo 6:6; Spr 23:2; Jes 56:11; Hag 2:13).
Sierte.
Daut sent twee groote, flake Mäaplaken aune Kaunt Mäa von Libien, en Nuad-Afrika. De Scheppmana ieeschtemma hauden Angst doa to foaren, wäajen daut doa Sauntklompes jeef, waut von daut Mäa no veschiedne Städen jespeelt worden, un doawäajen wia daut doa onsecha (Apj 27:17).
Sinagog.
Dit Wuat bediet “een Toopkomen”; “eene Vesaumlunk”. Oba en de mieeschte Bibelvarzhen jeit daut opp daut Jebied ooda de Städ, wua de Juden sikj vesaumelden toom de Schreften läsen, prädjen, bäden ooda toom Aunwiesungen kjrieen. En Jesus siene Tiet haud jieda Staut en I̱srael, waut aul een bät jrata wia, eene Sinagog un de jratre Stauten hauden mea aus eene (Luk 4:16; Apj 13:14-15).
Sintelje Sorten Sex.
Opp Griechisch es daut porne̱ia. En de Bibel woat dit Wuat jebrukt, un daut meent jewesse Sorten Sex, waut Gott vebeeden deit. Daut wudd soont sennen aus de Ehe bräakjen, Huaren-Oabeit, Sex tweschen soone, waut nich befriet sent, ooda Mana met Mana un Frues met Frues un Sex met Tieren. En Openboarunk woat daut Wuat porne̱ia uk em bilteljen Senn jebrukt. Daut jeit om eene Gloowes-Hua, waut “daut Groote Babel” jenant woat. Dise Hua jeft sikj met de Harscha von de Welt auf, om Macht un tietelje Sachen to kjrieen (Opb 14:8; 17:2; 18:3; Mat 5:32; Apj 15:29; Gal 5:19). (See HUA.)
Sinteljet, schomplooset Benämen.
Dit kjemt von daut griechische Wuat ase̱lgeia. Daut jeit doarom, daut een Mensch waut deit, waut Gott sien Jesaz sea strenj veuadeelt; un daut deit dee met eene schomploose, drieste un veachte Enstalunk. Dauts eene Enstalunk, waut wiest, daut dee nich Respakjt haft fa soone, waut äwa am sent, fa Jesazen, fa Väaschreften ooda dee soogoa veacht. Daut Wuat ase̱lgeia jeit nich om kjliene Fäla (Gal 5:19; 2Pe 2:7).
Sto̱iksche Filoso̱fen.
De sto̱iksche Filoso̱fen wieren eene Grupp, waut dän Filoso̱fen Ze̱no nofoljden. Ze̱no siene Meenunk wia, daut eena em Läwen bloos no kloaret Denkjen läwen sull un nich opp Scheengonen un Weedoag achten sull (Apj 17:18).
T
Tale̱nt.
Een hebräischet Tale̱nt wuach 34.2 Kilo (75.5 Punt [lb]; 91.75 kjlandre Punt [lb t]; 1,101 kjlandre Uns [oz t]). Een griechischet Tale̱nt wia leichta; daut wuach ojjefäa 20.4 Kilo (44.8 Punt [lb]; 54.5 kjlandre Punt [lb t]; 654 kjlandre Uns [oz t]) (1Ch 22:14; Mat 18:24).
Ta̱rtarus.
Dit Wuat kjemt en de Christelje Griechische Schreften väa, un daut jeit nich om eene werkjelje Städ, oba om de Omstend, en dee de ontrue Enjel en No̱ah siene Tiet tostonen kjeemen. Daut wia soo aus een Jefenkjnis, wua dee bejrenst worden. De Heiden hauden sikj utjedocht, daut de Ta̱rtarus een Jefenkjnis unja de Ieed wia un daut et eene diestre Städ fa de kjlandre Gotts wia. De Wieed en 2. Petrus 2:4 “em Ta̱rtarus nennjeschmäten” (waut von tartaro̱o äwasat woat), bedieden nich, daut “de Enjel ..., waut sindjen deeden”, en disen utjedochten Ta̱rtarus tostonen kjeemen. Enne Städ daut jeft daut auntovestonen, daut Gott äant äare Väarajchten un äare Städ em Himmel wajchneem un dee en äa Denkjen en daut deepste Diestre nennjejäft haft, daut dee Gott sien dachet Väanämen nich vestonen kjennen. No de Schreft no es daut Enj, waut dee auftowachten haben, sea diesta: un daut es, daut dee woaren venicht woaren toop met äaren Harscha, dän Soton un Beesen Fient, fa emma un eewich. Doawäajen es de Ta̱rtarus de gaunz läachsta Omstaunt, en dee dise ojjehuarsome Enjel kaun nennjejäft woaren. Dit es nich dautselwje aus de Aufgrunt, wua Openboarunk 20:1-3 von rät.
V
Väaschta Priesta.
En de Hebräische Schreften es dit een aundra Tietel fa “Huaga Priesta”. Dauts goot mäajlich, daut “väaschte Priestasch” en de Christelje Griechische Schreften opp de Väaschte von aule Priestasch jeit. Woomäajlich wieren hia uk dee met en, waut mol wieren Huage Priestasch jewast, un uk de Väaschte von de 24 Priestagruppen (2Ch 26:20; Esr 7:5; Mat 2:4; Mar 8:31).
Vesaumlunk.
Eene Grupp Menschen, waut wäajen irjenteene Uasoak toopkjemt. En de Hebräische Schreften jeit daut Wuat “Vesaumlunk” jeweenlich opp daut Volkj Israel. Oba eenjemol jeit daut uk opp de Veauntwuatelje enne Vesaumlunk. En de Christelje Griechische Schreften jeit daut eenjemol opp eenselne Christenvesaumlungen, oba mieeschtens opp aule Vesaumlungen toop (1Kj 8:22; Apj 9:31; Ree 16:5).
W
Weisheit.
En de Schreft bediet daut Wuat “Weisheit”, daut eena om eene Sach krakjt omweet un dee werkjlich vesteit un doaderch daut rajchte entscheiden kaun. Een weisa Mensch kaun daut, wua hee omweet un werkjlich vesteit, brucken toom Trubbels fiksen, toom Jefoaren väabieejen ooda toom dee utem Stich gonen. Dee kaun uk Sachen volbrinjen, waut hee sikj väajenomen haft, ooda aundre tooroden, daut to doonen (Spr 1:2; 8:1; Mat 11:19; Luk 11:31; Ree 11:33).
