potomstwa: Lub „potomków”. Dosł. „nasienia”.

Jehowo: Paweł cytuje 1Kl 19:10, 14, gdzie prorok Eliasz zwraca się do Jehowy Boga. W tekście hebrajskim występuje tu imię Boże wyrażone czterema spółgłoskami (w transliteracji na jęz. pol. JHWH). Paweł skraca ten cytat i zmienia kolejność niektórych zdań. Na początku też wyraźnie wskazuje, że ta wypowiedź była skierowana do Boga. W dostępnych greckich manuskryptach pojawia się tu termin Kýrios („Pan”). Jednak w Przekładzie Nowego Świata użyto imienia Jehowa, ponieważ w kontekście słów zacytowanych przez Pawła, jak również w innych fragmentach Eliasz konsekwentnie zwraca się do Jehowy, używając Jego imienia (1Kl 17:20, 21; 18:36, 37; 19:4). Tak więc to, że ten cytat pochodzi z Pism Hebrajskich, prowadzi do wniosku, że wyraz Kýrios zastępuje tutaj imię Boże. Co ciekawe, pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski też zawiera w tym miejscu imię Boże.

chcą zabić mnie: Lub „próbują odebrać mi życie; nastają na moją duszę”. Dosł. „szukają mojej duszy”. Użyty tu grecki wyraz psyché, w niektórych przekładach Biblii oddawany jako „dusza”, w tym miejscu odnosi się do życia człowieka. Cały zwrot odpowiada sformułowaniom używanym w Pismach Hebrajskich, np. w 1Kl 19:10, 14, skąd Paweł cytuje (Wj 4:19, przyp.; 1Sm 20:1, przyp.; zob. Słowniczek pojęć, „Dusza”).

Bóg mu oświadczył: W języku greckim w tym wersecie występuje rzeczownik chrematismòs, który odnosi się do wypowiedzi pochodzącej od Boga. Tutaj dotyczy tego, co w 1Kl 19:18 Bóg powiedział do proroka Eliasza. Większość leksykonów i przekładów oddaje ten rzeczownik jako „Boskie oświadczenie”, „Boża odpowiedź” lub „odpowiedź od Boga”. Jest on spokrewniony z czasownikiem chrematízo, który w Chrześcijańskich Pismach Greckich pojawia się kilka razy. Na przykład w Dz 11:26 powiedziano, że uczniów Jezusa „dzięki kierownictwu Bożemu nazwano (...) chrześcijanami” (zob. komentarze do Dz 10:22; 11:26).

Baalem: Chodzi o kananejskiego boga uważanego przez niektórych czcicieli za pana nieba, dającego deszcz i urodzaj. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo „Baal” pojawia się tylko w tym miejscu. Paweł cytuje tu 1Kl 19:18. W Pismach Hebrajskich boga tego określano terminem habBáʽal, który dosłownie znaczy „ten Baal” (Sdz 2:13; 1Kl 16:31; 18:25). Gdy ten hebrajski termin występuje w liczbie mnogiej (dosł. „ci Baalowie”), najwyraźniej określa różne lokalne bóstwa, o których sądzono, że są właścicielami poszczególnych miejsc lub rozciągają nad nimi swoje wpływy (Sdz 2:11; 8:33; 10:6). Hebrajskie słowo báʽal (bez przedimka) znaczy „właściciel; pan” (Wj 21:28; 22:8).

Bóg: Paweł cytuje tutaj Pwt 29:4 i Iz 29:10. W tekście hebrajskim w tych wersetach nie występuje słowo „Bóg”. Ale Paweł mógł cytować z Septuaginty, gdzie w Pwt 29:4 (29:3, LXX) w większości dostępnych obecnie manuskryptów można przeczytać: „Pan Bóg nie dał (...)”. Z powodów przedstawionych w Dodatku C1 kopie Septuaginty dostępne w czasach Pawła prawdopodobnie zawierały słowa: „Jehowa Bóg nie dał (...)”. W gruncie rzeczy istnieje dowód, że fragment z tekstem Pwt 29:4 z kolekcji papirus Fuad 266 w tekście greckim zawiera tetragram, po którym pojawia się słowo oznaczające „Bóg”. W Rz 11:8 Paweł mógł więc nieco skrócić cytat z Septuaginty i użyć tylko słowa „Bóg”, które występuje w dostępnych greckich manuskryptach (por. Dz 7:37, gdzie użyto podobnego skrótu; zob. komentarz). Ponieważ jednak hebrajski tekst Pwt 29:4 i Iz 29:10 zawiera imię Boże, w Rz 11:8 w niektórych przekładach na język hebrajski (w Dodatku C4 oznaczonych jako J^{7, 8, 10, 14, 15, 20}) użyto tetragramu.

stół: Być może Paweł nawiązuje tutaj do stołu ofiarnego albo do jakiejś uczty. Cytuje Ps 69:22, gdzie słowo „stół” zostało użyte paralelnie ze słowem „dobrobyt” i najwyraźniej oznacza błogosławieństwa. Paweł odnosi ten psalm do Żydów, z których większość ‛potknęła się’ i odrzuciła Jezusa. To potknięcie po części wynikało z ich przekonania, że pochodzenie od Abrahama wystarczy, żeby zawsze cieszyli się błogosławieństwami od Boga (Mt 3:9; Jn 8:39). Z powodu tego błędnego poglądu ostatecznie mieli otrzymać „odpłatę”.

świata: W tym wersecie Paweł używa greckiego słowa kòsmos na określenie ludzi z innych narodów, czyli nie-Żydów. Odróżnia ich w ten sposób od narodu izraelskiego, z którym Bóg zawarł przymierze. Pisarze Chrześcijańskich Pism Greckich często używali też słowa kòsmos, żeby odróżnić ogół ludzi od prawdziwych naśladowców Chrystusa. W tym znaczeniu to greckie słowo (tłumaczone na „świat”) występuje tylko w Biblii (zob. komentarz do Jn 15:19).

apostoł dla narodów: Czyli dla nie-Żydów. Kiedy Paweł nawrócił się na chrystianizm (prawdopodobnie ok. 34 r. n.e.), zmartwychwstały Jezus oświadczył: „Ten człowiek jest moim naczyniem wybranym. On zaniesie moje imię do innych narodów, a także do królów i do ludu Izraela” (Dz 9:15). Tak więc Paweł został wybrany przez Pana Jezusa Chrystusa na „apostoła dla narodów” (słowo „apostoł” znaczy „posłany; wysłannik”) (Dz 26:14-18; Rz 1:5; Gal 1:15, 16; 1Tm 2:7). Chociaż Paweł miał silne przekonanie i dowody, że został apostołem, to Biblia nigdzie nie sugeruje, że zastąpił jednego z „Dwunastu”; on sam też nigdy nie zaliczał siebie do tego grona (1Ko 15:5-8; por. komentarz do Dz 1:23).

szczycę się: Lub „stawiam wysoko”. W tekście greckim występuje tu czasownik doksázo („wysławiać; wychwalać”). Jest spokrewniony z rzeczownikiem dòksa („chwała; zaszczyt”) i często używa się go w odniesieniu do wychwalania Boga (Mt 5:16; 9:8; Mk 2:12; Łk 2:20; 5:25, 26; Dz 4:21; 11:18; Rz 15:6, 9). W tym kontekście może kryć w sobie takie odcienie znaczeniowe, jak „być dumnym z czegoś; traktować poważnie; wykonywać jak najlepiej”. Paweł pokazuje więc, że wysoko ceni swoją służbę, uważa ją za największy zaszczyt.

swoją służbą: Kiedy Jezus był na ziemi, polecił swoim naśladowcom ‛pozyskiwać uczniów wśród ludzi ze wszystkich narodów’ (Mt 28:19, 20). Paweł nazwał tę działalność „służbą pojednania”. Mówiąc jego słowami, „prosimy” ludzi w świecie oddalonym od Boga, żeby się z Nim ‛pojednali’ (2Ko 5:18-20). Paweł jak najlepiej wywiązywał się ze swojego zadania, by głosić ludziom z innych narodów, ale jednocześnie gorąco pragnął zachęcić przynajmniej niektórych Żydów do podjęcia niezbędnych działań, które umożliwiłyby im wybawienie (Rz 11:14). Greckie słowo diakonía, użyte w omawianym wersecie, zasadniczo znaczy „służba; usługiwanie”. Pokrewny czasownik jest niekiedy używany w Biblii w odniesieniu do drobnych posług, np. podawania do stołu (Łk 4:39; 17:8; Jn 2:5). Tutaj słowo diakonía ma wznioślejsze znaczenie — odnosi się do służby chrześcijańskiej, polegającej na zaspokajaniu duchowych potrzeb innych.

członków własnego ludu: Dosł. „moje ciało”. Paweł mówi tutaj o swoich rodakach, Izraelitach (por. Rdz 37:27, przyp.).

korzeń (...) gałęzie: Paweł porównuje tu spełnianie się zamierzenia Bożego związanego z przymierzem Abrahamowym do drzewa oliwnego. Korzeń tego drzewa jest święty i przedstawia Jehowę, który daje życie Izraelowi duchowemu (Iz 10:20). Pień oznacza Jezusa jako głównego przedstawiciela „potomstwa” Abrahama (Gal 3:16). Z kolei gałęzie symbolizują kompletną liczbę członków drugorzędnej części jego „potomstwa” (Gal 3:29; Rz 11:25).

niektóre gałęzie drzewa oliwnego zostały odłamane: Chodzi o rodowitych Żydów, którzy odrzucili Jezusa i sami zostali odrzuceni.

ty — choć jesteś gałęzią dzikiej oliwki — zostałeś wszczepiony: Paweł dalej zwraca się tu do chrześcijan pochodzących z innych narodów (Rz 11:13). Kontynuuje przykład ogrodowego drzewa oliwnego, żeby pokazać, jak spełnia się zamierzenie Boże związane z przymierzem Abrahamowym (zob. komentarz do Rz 11:16). Początkowo tylko Żydzi mogli być stroną tego przymierza. Nie-Żydzi, czyli ludzie z innych narodów, zostali przyrównani do gałęzi innego drzewa: dzikiej oliwki. Jehowa jednak sprawił, że mogli wejść w skład „potomstwa” Abrahama jako duchowi Żydzi — symbolicznie wszczepił ich w ogrodowe drzewo oliwne. Zbór w Rzymie składał się zarówno z chrześcijan pochodzenia żydowskiego, jak i nieżydowskiego i wszyscy mieli wydawać duchowe owoce (Rz 2:28, 29).

wszczepiony: Szczepienie to zabieg polegający na zespoleniu gałęzi lub gałązki drzewa rodzącego dobre owoce z drzewem rodzącym gorsze owoce. Kiedy wszczepione gałęzie się przyjmą, rodzą owoce dobrej jakości, jak drzewo, z którego pochodzą. Paweł mówi, że wszczepianie gałęzi z drzewa rodzącego gorsze owoce w drzewo ogrodowe jest „wbrew naturze”, ale najwyraźniej niektórzy hodowcy w I w. n.e. to robili (zob. komentarz do Rz 11:24). Greckie słowo oznaczające „wszczepić” występuje tylko w 11 rozdziale Listu do Rzymian.

wbrew naturze zostałeś wszczepiony w ogrodowe drzewo oliwne: Normalnie hodowcy wszczepiali gałęzie z ogrodowego drzewa oliwnego w dziką oliwkę. W rezultacie dzika oliwka rodziła lepsze owoce, podobne do owoców drzewa, z którego odcięto gałęzie. Odwrotny zabieg — wszczepienie gałęzi dzikiej oliwki w drzewo ogrodowe — nie był typowy i zwykle nie dawał dobrych rezultatów. Jednak w I w. n.e. niektórzy czasami to robili (zob. Multimedia, „Szczepienie oliwki”). Paweł, nawiązując do zabiegu, który wydawał się niezwykły — a nawet wbrew naturze — sprawia, że ten obraz słowny staje się bardziej wyrazisty. Na przykładzie ogrodowego drzewa oliwnego Paweł pokazuje, jak spełnia się zamierzenie Boże związane z przymierzem Abrahamowym. Do gałęzi tego symbolicznego drzewa porównuje członków „potomstwa” Abrahama (Rz 11:21). Chrześcijan pochodzących z innych narodów porównuje do gałęzi dzikiej oliwki, bo nie byli naturalnymi potomkami Abrahama i dziedzicami przymierza zawartego z nim przez Boga — byli „oddzieleni od ludu Izraela” (Ef 2:12). Kiedy jednak niektórzy Żydzi — przyrównani do pierwotnych gałęzi — okazali brak wiary, czyli stali się bezowocnymi gałęziami, zostali odrzuceni przez Boga i w sensie przenośnym odłamani (Rz 11:20). Jehowa postanowił, że w ich miejsce zostaną ‛wszczepieni’ ludzie z innych narodów (Gal 3:28, 29). Gałęzie dzikiej oliwki wszczepione w ogrodowe drzewo oliwne zaczynają bujnie rosnąć. W sensie symbolicznym podobne korzyści odnoszą chrześcijanie pochodzący z innych narodów — ‛czerpią soki z korzenia tego drzewa’ (dosł. „[korzystają z] tłustości korzenia”). To, co Bóg dla nich zrobił, podkreśla Jego niezasłużoną życzliwość wobec nich i nie daje im żadnych podstaw do wynoszenia się nad innych (Rz 11:17; por. Mt 3:10; Jn 15:1-10).

ogrodowe drzewo oliwne: W języku greckim występuje tu termin kalliélaios. Składa się on z wyrazu oznaczającego „drzewo oliwne” i z przedrostka, który pochodzi od słowa kalòs („dobry; szlachetny; wspaniały”). Słowo kalòs kryje w sobie myśl, że coś dobrze spełnia swój cel — jak drzewo oliwne, które się uprawia, żeby rodziło dużo dobrych owoców. W omawianym wersecie ogrodowe, czyli uprawiane, drzewo oliwne przeciwstawiono dzikiemu z natury drzewu oliwnemu (agriélaios; dosł. „polne drzewo oliwne”), które nie jest uprawiane.

W ten sposób zostanie wybawiony cały Izrael: Czyli cały Izrael duchowy, „Izrael Boży” (Gal 6:16; Rz 2:29). Bóg zamierzył, żeby 144 000 duchowych Izraelitów zostało wybawionych i panowało z Jego Synem w niebie. Kiedy Paweł mówi, że zamiar ten spełni się „w ten sposób”, ma na myśli symboliczne wszczepienie w „ogrodowe drzewo oliwne” gałęzi „dzikiej oliwki”, żeby było ono pełne owocujących gałęzi (Rz 11:17-25; Obj 7:4; 14:1, 3). Oznacza to, że w skład Izraela duchowego mieli też wejść chrześcijanie pochodzący z innych narodów. Co do greckiego wyrażenia na początku omawianego wersetu, niektórzy opowiadają się za oddaniem go jako „wtedy” lub „w końcu”, ale określenie „w ten sposób” znajduje potwierdzenie w wielu leksykonach i innych przekładach Biblii.

Wyzwoliciel: Lub „wybawca”. Paweł cytuje tu z Septuaginty Iz 59:20 i odnosi to proroctwo do chrześcijan będących „członkami Izraela Bożego” (Gal 6:16). Wskazuje, że całkowicie spełni się ono wtedy, gdy liczba osób, które tworzą ten duchowy Izrael, zostanie skompletowana.

Jehowy: Zacytowano tu słowa z Iz 40:13, gdzie w tekście hebrajskim pojawia się imię Boże wyrażone czterema spółgłoskami (w transliteracji na jęz. pol. JHWH). Greckie zwroty oddane jako „poznał umysł” i „został Jego doradcą” odpowiadają sformułowaniom użytym w Iz 40:13 w Septuagincie.

Amen: Zob. komentarz do Rz 1:25.