Jakie są korzyści z eukaliptusa?

OD NASZEGO KORESPONDENTA Z AUSTRALII

NIEKTÓRE są olbrzymie — osiągają wysokość około stu metrów i zalicza się je do najwyższych na świecie. Inne, niskie i poskręcane, krzewią się tuż przy wyschniętej ziemi. Mają liście świadczące o mistrzowskim zaprojektowaniu i przepiękne kwiaty. Prawdopodobnie drzewa te niejednemu z nas już się kiedyś w jakiś sposób przysłużyły.

Kilka gatunków ma arystokratyczne nazwy, na przykład eukaliptus królewski, ale większość jest nazywana w Australii „drzewami gumowymi”. W rzeczywistości jednak eukaliptusy wcale nie wytwarzają gumy naturalnej, dlatego ta lokalna nazwa jest właściwie nieporozumieniem. Do rodzaju Eukalyptus należy ponad 600 gatunków pochodzenia głównie australijskiego.

Eukaliptusy rozwijają się świetnie w klimacie tropikalnym na Terytorium Północnym i na suchych równinach interioru. Niemniej krzewią się też bujnie na południu Tasmanii — pomimo wiejących tam antarktycznych wiatrów — oraz na spowitych mgłą łańcuchach górskich ciągnących się wzdłuż wybrzeża. Panoszą się wszędzie, toteż pewien dziewiętnastowieczny podróżnik i zoolog narzekał: „Nigdy nie giną nam z oczu wszechobecne tu drzewa gumowe: mila za milą nie widać żadnej zmiany we florze”.

Odkąd w XIX wieku zaczęło w Australii gwałtownie przybywać europejskich osiedleńców, lasy i zarośla eukaliptusowe znacznie się przerzedziły. Wykarczowano jakieś 300 000 kilometrów kwadratowych puszcz eukaliptusowych, które uważano za barierę rozwoju cywilizacji. Nie wszyscy jednak mieli tak ograniczony pogląd na to cenne bogactwo naturalne. Toteż w XIX wieku eukaliptus zaczął podbijać świat.

Cesarz i doktor

W latach osiemdziesiątych XIX wieku cesarzowi Abisynii (dzisiejsza Etiopia) Menelikowi II potrzebne były w nowej, skwarnej stolicy, Addis Abebie, drzewa dające cień, stanowiące zarazem łatwo dostępne źródło opału. Żadne rodzime drzewo afrykańskie nie nadawało się w pełni do tych celów. Dlatego na poszukiwania drzewa zdolnego znieść upały co najmniej takie, jakie panują w Etiopii, eksperci cesarza udali się gdzie indziej. Nazwa Addis Abeba znaczy „nowy kwiat” i być może została nadana właśnie na cześć sprowadzonego tam eukaliptusa — pożytecznej rośliny, która odegrała ważną rolę w etiopskiej gospodarce.

Do współczesnej ekspansji eukaliptusa przyczynił się też znacznie dr Edmundo Navarro de Andrade. Chcąc ratować gwałtownie zanikające lasy brazylijskie, od 1910 roku zaczął importować australijskie eukaliptusy. Dzięki niemu zasadzono 38 milionów tych drzew. Dzisiaj w Brazylii rośnie ich ponad 2 miliardy.

Brazylia szczyci się więc nie tylko rodzimymi lasami tropikalnymi, lecz także największą po Australii łączną powierzchnią porośniętą eukaliptusami. Gospodarka brazylijska odniosła z uprawy eukaliptusów tak znaczne korzyści,  że dra Navarro uhonorowano specjalnym medalem za wybitne zasługi.

Drzewo życia

Krzewiaste gatunki tworzące zarośla eukaliptusowe, czyli tak zwany skrubu (inna nazwa: mallee), nieźle sobie radzą na wyschniętej ziemi, ponieważ zatrzymują w korzeniach duże ilości wody. Tym podziemnym rezerwuarom australijscy Aborygeni i dawni podróżnicy niejednokrotnie zawdzięczali przeżycie wędrówki po suchym interiorze. Górne korzenie wykopywało się, krajało na krótkie odcinki, a następnie w taki kawałek dmuchało się energicznie z jednej strony — wtedy z drugiej wyciekał jasnobrązowy sok, który co prawda nie jest najsmaczniejszy, ale ponieważ z dziesięciu metrów korzeni można go uzyskać prawie półtora litra, niejednemu uratował życie.

Natomiast gatunki eukaliptusa chciwie chłonące wodę wolą bagniste tereny. Wykorzystali to Włosi do osuszenia Błot Pontyjskich, które niegdyś roiły się od komarów: zasadzili tam eukaliptusy przystosowane do życia na bagnach. Dzięki temu tereny te przeobraziły się w pełnowartościowe użytki rolne.

Walory estetyczne i użytkowe zadecydowały o wprowadzeniu uprawy eukaliptusa w przeszło 50 krajach afrykańskich, amerykańskich, azjatyckich i europejskich. Jego drewno barwy czerwonobrunatnej i bursztynowej cenią wytwórcy mebli. W pewnym źródle czytamy: „Drewno eukaliptusowe jest jednym z najcięższych, najtwardszych i najtrwalszych. Ze względu na jego wysoką jakość oraz nadzwyczajną szybkość wzrostu (...) eukaliptusy zalicza się do najcenniejszych na świecie drzew dostarczających twardego drewna”.

Gatunki odporne na wilgoć są używane w szkutnictwie, jako materiał na mola, słupy telefoniczne, ogrodzenia i płyty chodnikowe. Piękne kwiaty niektórych gatunków eukaliptusa wytwarzają słodki nektar, przerabiany przez pszczoły na wyjątkowo smaczny miód. Ponadto w minionych  latach Australia wyeksportowała 4,5 miliona ton wiórów eukaliptusowych, zarabiając na tym 250 milionów dolarów rocznie.

Kino, olejek eteryczny i tanina

Kora i drewno eukaliptusa wydzielają krwistoczerwoną, żywiczną substancję o nazwie kino. Niektórych jej rodzajów używa się do zabezpieczania statków przed świdrakami. Kino jest również składnikiem leku hamującego krwawienie. Kora innych gatunków dostarcza taniny, używanej do garbowania skór i barwienia tkanin.

Pięknie ukształtowane liście są źródłem cennego olejku. Zwieszają się jak palce bezwładnej dłoni, końcami wskazując podstawę drzewa. Dzięki takiemu pokrojowi listowie tworzy coś w rodzaju leja. Cenna wilgoć osiada na powierzchni liści, a stamtąd spływa wzdłuż twardych zakończeń i nawadnia spragniony system korzeniowy.

Olejek eukaliptusowy — substancję o silnym, orzeźwiającym zapachu — uzyskuje się z liści przez destylację z parą wodną. Ma on szerokie zastosowanie między innymi jako składnik perfum, mydeł, lekarstw, wyrobów cukierniczych i środków czystości. W warunkach naturalnych olejek paruje z liści i wypełnia powietrze mikroskopijnymi kropelkami, które załamują światło, nadając lasom eukaliptusowym charakterystyczny niebieskawy odcień. Góry Błękitne, stanowiące zachodnią granicę Sydney, swą szczególną nazwę zawdzięczają temu właśnie zjawisku.

Ostoja wybrednych stworzeń

Najsłynniejszym mieszkańcem lasów eukaliptusowych jest koala — urocza kulka futra. Ten grymaśny roślinożerca karmi się koniuszkami liści, przy czym szczególnie upodobał sobie około tuzina gatunków eukaliptusa. Takie wyszukane menu byłoby dla większości zwierząt zabójcze, ale nie dla koali. Dlaczego?

Koala ma specjalnie przystosowany układ trawienny, w tym wyrostek robaczkowy długości około dwóch metrów. Dla porównania: wyrostek robaczkowy człowieka ma zaledwie od 8 do 15 centymetrów. Ten imponujący narząd pozwala małemu zwierzątku uzyskać z pożywienia wszystkie potrzebne białka, węglowodany i tłuszcze.

Mniej znanym przedstawicielem australijskiej fauny, który za przykładem koali przestrzega ścisłej diety eukaliptusowej, jest największy szybujący torbacz — wielki workowiec latający, futerkowe zwierzę o wymiarach mniej więcej domowego kota. Ma niespełna półmetrowy owłosiony ogon i fałdy skóry rozpinające się między przednimi a tylnymi kończynami. Korzystając z tych skórzastych „skrzydeł”, może skakać z gałęzi na gałąź na odległość do 100 metrów, a także skręcać podczas takich ślizgów pod kątem prostym, i na koniec bezpiecznie lądować, zaciskając łapki na wybranym konarze.

Pożary i regeneracja buszu

Australijskie lasy eukaliptusowe narażone są na pożary. Ale eukaliptusy potrafią przetrwać pożar. Jak to możliwe?

Tuż pod korą pnia i gałęzi znajdują się zawiązki liści będące w stanie spoczynku. Kiedy ogień ogołoci drzewo z kory i liści, zawiązki budzą się do życia i pokrywają osmalony pień świeżą zielenią. Dzięki temu drzewo nie obumiera. Rozrzucone po ziemi nasiona, dotychczas uśpione, po pożarze zaczynają kiełkować, więc wokół pojawiają się młode roślinki.

Pożyteczne drzewo

Czy na ból gardła nie zdarzyło ci się stosować jakiegoś farmaceutyku z eukaliptusa? A może próbowałeś cukierka z miodem eukaliptusowym? Mogłeś też mieszkać w domu z drewna eukaliptusa, płynąć łodzią z takiego budulca lub używać eukaliptusa jako opału. Wielce prawdopodobne, że odniosłeś już jakiś pożytek z tej wyjątkowej rośliny. Kiedy więc następnym razem zobaczysz gdzieś na zdjęciu lub na łonie przyrody puszystego niedźwiadka koalę, pomyśl o eukaliptusie — cudownym drzewie, które jest jego siedliskiem.

Trwały eukaliptus to drzewo o naprawdę wszechstronnym zastosowaniu.

[Ilustracja na stronach 16, 17]

 Eukaliptusy należą do najwyższych drzew świata

[Ilustracja na stronie 17]

Z nektaru eukaliptusowego pszczoły wytwarzają smakowity miód

[Ilustracja na stronie 18]

„Drewno eukaliptusowe jest jednym z nacięższych, najtwardszych i najtrwalszych”

[Ilustracje na stronie 18]

Liście eukaliptusa są pożywieniem koali (po lewej) i wielkiego workowca latającego (po prawej)

[Prawa własności]

© Alan Root/Okapia/PR

[Prawa własności do ilustracji, strona 16]

Geoff Law/The Wilderness Society

[Prawa własności do ilustracji, strona 17]

Dzięki uprzejmości Mount Annan Botanic Gardens