Z wizytą w mieście czarnego złota

OD NASZEGO KORESPONDENTA Z BRAZYLII

BYĆ może nigdy nie słyszałeś o brazylijskim mieście Ouro Prêto, ale w XVIII wieku jego ludność trzykrotnie przewyższała liczbę mieszkańców ówczesnego Nowego Jorku, a zasoby finansowe stanowiły źródło funduszy na odbudowę zniszczonej trzęsieniem ziemi Lizbony, stolicy Portugalii. W 1980 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO) wciągnęła Ouro Prêto na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego, na której znajduje się już blisko 700 miejsc o wyjątkowym znaczeniu w dziedzinie przyrody lub kultury światowej. Czym to miasto zasłużyło sobie na takie wyróżnienie? Prześledźmy jego niezwykłe dzieje.

Złoty haust

W pierwszej połowie XVII wieku mnóstwo Portugalczyków zwanych bandeirantes podejmowało wyprawy w głąb Brazylii w poszukiwaniu nowych terenów, indiańskich niewolników i złota. Jedna grupa dotarła aż do góry Itacolomi. Duarte Lopes podszedł wówczas do potoku, by ugasić pragnienie. Nabrał nieco wody do drewnianej miski i się napił. Na dnie naczynia zauważył czarne kamyki.

Lopes sprzedał kamienie przyjacielowi, który podejrzewając, że są cenne, wysłał je do gubernatora stanu Rio de Janeiro. Po zbadaniu ich gubernator stwierdził, że są to grudki najczystszego złota pokryte cienką, czarną warstwą tlenku żelaza. Ale skąd się wzięło to złoto? Gdy tylko Lopes opisał górę Itacolomi, rozpoczęto poszukiwania. W 1698 roku bandeirante Antônio Dias de Oliveira odnalazł ową górę. Poszukiwacze złota na złamanie karku pośpieszyli do obozowiska nieopodal miejsca odkrycia złota, zwanego potem Vila Rica. Wkrótce osada liczyła już 80 000 mieszkańców. Z czasem stała się stolicą stanu Minas Gerais i nazwano ją Ouro Prêto, czyli „czarne złoto”.

Czarne złoto splamione czerwienią

W latach od 1700 do 1820 wydobyto 1200 ton złota. Stanowiło to 80 procent ówczesnego wydobycia tego cennego kruszcu na świecie. Ale co się z nim działo? Przetapiano je na sztaby w Casa dos Contos, co znaczy „dom monet”. Następnie jedna piąta złota jako podatek trafiała do skarbca portugalskiej rodziny królewskiej.

Koloniści sprzeciwiali się temu podatkowi. Jednym z nich był Felipe dos Santos, który podburzył poszukiwaczy złota, wojskowych i członków kościoła przeciwko monarchii portugalskiej. Ale Portugalczycy wzięli odwet. W 1720 roku dos Santos został powieszony, a potem jego ciało ciągnięto końmi po ulicach miasta. Poszukiwacze wrócili do pracy, a podatki dalej rosły.

Zapanował spokój, ale na krótko. Pod koniec tego samego wieku przybył tam Joaquim da Silva Xavier, który ze względu na jedną ze swoich specjalności zyskał przydomek Tiradentes, co znaczy „wyrwiząb”. Regularnie spotykał się w domu księdza Toledo z grupą poetów, znawców prawa i wojskowych, mieszkających w Ouro Prêto. Początkowo rozmowy zwykle ograniczały się do żartobliwych utarczek filozoficznych, ale potem coraz częściej dotyczyły wydarzeń politycznych. Z czasem  zaczęto szeptać o wygórowanych żądaniach władz Królestwa Portugalii i dyskusje przybrały buntowniczy ton. Królowa Portugalii Maria I ostrzegała wcześniej, że buntownicy zostaną ścięci. Mimo to w 1788 roku Tiradentes, wówczas chorąży, stanął na czele rebelii zwanej Inconfidência Mineira, która wybuchła w stanie Minas Gerais.

Szpieg wyjawił nazwiska spiskowców. Jeden po drugim trafiali do aresztu i byli zsyłani do Afryki, gdzie czekała ich śmierć. Tiradentes marniał w dusznej więziennej celi w Rio de Janeiro, aż 21 kwietnia 1792 roku został powieszony. Następnie odcięto mu głowę i wbitą na pal wystawiono na placu miejskim w Ouro Prêto; resztę zwłok poćwiartowano i powywieszano na słupach wzdłuż różnych dróg. Na jakiś czas zniechęciło to potencjalnych buntowników. Ale 30 lat później, w roku 1822, Brazylia uzyskała wreszcie niezależność.

Skarby sztuki, historii i religii

Z czasem pokłady złota w pobliżu Ouro Prêto się wyczerpały i miasto straciło na znaczeniu. Ale zostało w nim trochę zabytków i pamiątek ukazujących jego historię. Niektóre bez trudu można znaleźć w Inconfidência Museum na placu Tiradentesa. Muzeum to, mieszczące się w budynku stanowiącym pierwotnie ratusz i więzienie, prezentuje dzieła sztuki oraz przywołuje na pamięć tragiczne dzieje miasta.

W zbiorach znajduje się nakaz egzekucji Tiradentesa, wydany przez królową Marię I, oraz kawałki szubienicy, na której go stracono. Pod kamiennymi płytami ułożonymi w rzędzie jak łóżka w noclegowni złożono szczątki niektórych wspólników spisku Tiradentesa. Na innym piętrze stoją antyczne meble w stylu z czasów kolonii i cesarstwa brazylijskiego.

Eldorado dla miłośników kamieni szlachetnych

Kierując się ku wyżej położonemu krańcowi placu Tiradentesa, dojdziemy do innej skarbnicy — do Pałacu Gubernatora, dawnej rezydencji gubernatorów i prezydentów. Obecnie mieści się tam Escola de Minas — uczelnia  specjalizująca się w zakresie górnictwa, geologii i metalurgii. Muzeum uczelni eksponuje wyjątkowy zbiór 20 000 próbek 3000 różnych minerałów, kamieni szlachetnych, kryształów i oczywiście ouro prêto — czarnego złota.

Złoto nie jest już najważniejszym minerałem. Jednak w tym regionie wydobywa się akwamaryny, szmaragdy oraz żółte topazy. Jakieś 50 lat temu sztuka szlifowania kamieni szlachetnych była znana tylko garstce wprawnych fachowców. Ale dzisiaj jest dużo niezależnych poszukiwaczy klejnotów i wokół placu Tiradentesa skupia się sporo sklepów jubilerskich. Kierownicy nie tylko wyjaśnią ci, jak rozpoznawać kamienie szlachetne, ale też przedstawią cię szlifierzom pracującym w warsztatach na zapleczu. Ci z kolei chętnie pokażą, jak się obrabia kamienie. Ten wyraz gościnności odzwierciedla świadomość mieszkańców, którzy są dumni, że ich miasto ma tak pasjonującą historię.

Jeśli zamierzasz odwiedzić Brazylię, nie zapomnij w planach podróży uwzględnić przechadzki po malowniczym Ouro Prêto.

[Mapa na stronie 22]

[Patrz publikacja]

Ouro Prêto

[Prawa własności]

Mapa: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Ilustracja na stronach 22, 23]

Po usunięciu warstwy tlenku żelaza czarne kamienie okazują się bryłkami złota

[Ilustracja na stronie 23]

Ouro Prêto, w tle góra Itacolomi

[Ilustracja na stronie 24]

Inconfidência Museum, przy placu Tiradentesa

[Ilustracja na stronie 24]

Akwamaryn, żółty topaz (Imperial) i szmaragd

[Prawa własności]

Kamienie: Brasil Gemas, Ouro Prêto, MG