CZY współczesna nauka uzdrowi świat? Czy proroctwa biblijne z Księgi Izajasza i z Objawienia zapowiadają, że człowiekowi uda się kiedyś samodzielnie położyć kres chorobom? Zważywszy na osiągnięcia medycyny, wielu ludziom taka perspektywa wydaje się prawdopodobna.

Rządy, fundacje i osoby prywatne dołączyły do Organizacji Narodów Zjednoczonych, by wspólnie wypowiedzieć chorobom bezprecedensową wojnę. Ich wysiłki koncentrują się między innymi na szczepieniu dzieci w krajach rozwijających się. Według Funduszu Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom (UNICEF), jeśli zostaną osiągnięte zamierzone cele, to „do roku 2015 ponad 70 milionów dzieci z najbiedniejszych krajów świata corocznie będzie otrzymywać ratujące życie szczepionki przeciwko gruźlicy, błonicy, tężcowi, krztuścowi, odrze, różyczce, żółtej febrze, chorobom wywoływanym przez pałeczkę hemofilną typu B, zapaleniu wątroby typu B, chorobie Heinego i Medina, rotawirusom, pneumokokom, chorobom meningokokowym oraz japońskiemu zapaleniu mózgu”. Coraz większy nacisk kładzie się też na podstawową profilaktykę — dostęp do czystej wody, lepsze odżywianie i edukację w zakresie zasad higieny.

Jednakże ambicje uczonych wykraczają poza zapewnienie podstawowej opieki zdrowotnej. Dzisiejsza technika rewolucjonizuje medycynę. Uważa się, że naukowcy podwajają stan wiedzy medycznej co osiem lat. Zapoznajmy się z niektórymi niedawnymi osiągnięciami techniki oraz działaniami mającymi się przyczynić do zwalczenia chorób.

▪ Zdjęcia rentgenowskie Od przeszło 30 lat lekarze i szpitale używają tomografów komputerowych. Tomografy umożliwiają uzyskanie trójwymiarowych zdjęć rentgenowskich wnętrza ciała ludzkiego. Zdjęcia te pomagają postawić właściwą diagnozę i dostrzec zmiany chorobowe.

Wciąż trwają dyskusje dotyczące niebezpieczeństw związanych z promieniowaniem, ale specjaliści z optymizmem patrzą w przyszłość, przekonani, że ta ciągle ulepszana technika przyniesie jeszcze więcej pożytku. Michael Vannier, profesor radiologii ze szpitala uniwersyteckiego w Chicago, mówi: „Postępy poczynione tylko w minionych kilku latach przyprawiają o zawrót głowy”.

Tomografy komputerowe są dzisiaj szybsze, dokładniejsze i tańsze. Jedną z głównych zalet  najnowszych metod skanowania jest szybkość. Ma to szczególne znaczenie w diagnostyce serca. Ponieważ serce bez przerwy bije, wiele zdjęć rentgenowskich tego organu jest nieostrych, co utrudnia dokładną ich analizę. Jak wyjaśnia czasopismo New Scientist, nowe tomografy „wykonują obrót wokół ciała w ciągu zaledwie jednej trzeciej sekundy, a więc szybciej, niż trwa uderzenie serca”. Pozwala to uzyskać wyraźniejsze zdjęcia.

Dzięki najnowocześniejszym tomografom lekarze mogą nie tylko przyjrzeć się szczegółom anatomii, ale również zbadać aktywność biochemiczną wybranych części ciała. Być może umożliwi to wykrywanie nowotworów w bardzo wczesnym stadium ich rozwoju.

▪ Roboty chirurgiczne Skomplikowane roboty można już spotkać nie tylko na kartach powieści fantastycznonaukowych. Wkroczyły na sale operacyjne. Za ich pomocą przeprowadza się tysiące zabiegów. W niektórych przypadkach chirurdzy operują przy użyciu zdalnie sterowanego urządzenia wyposażonego w kilka ramion. Do ramion tych przytwierdzone są skalpele, nożyczki, kamery, żegadła i inne narzędzia chirurgiczne. Ta technologia umożliwia wykonywanie nadzwyczaj skomplikowanych operacji z niewiarygodną precyzją. Chirurdzy, którzy się posługują tą techniką, przekonali się, że „pacjenci podczas operacji tracą mniej krwi i mniej cierpią. Rzadziej też pojawiają się u nich komplikacje. Krócej przebywają w szpitalu i szybciej dochodzą do pełnej sprawności niż pacjenci po zwykłych operacjach” — informował tygodnik Newsweek Polska.

▪ Nanomedycyna Nanomedycyna wykorzystuje osiągnięcia nanotechnologii, czyli nauki zajmującej się wytwarzaniem i zastosowaniem zminiaturyzowanych urządzeń. Jednostką wielkości, którą posługuje się ta dziedzina wiedzy, jest nanometr — jedna miliardowa część metra. *

Dla porównania: kartka, którą teraz czytasz, ma około 100 000 nanometrów grubości, a ludzki włos jakieś 80 000. Krwinka czerwona ma mniej więcej 2500 nanometrów średnicy. Bakteria ma około 1000 nanometrów długości, a wirus około 100. Średnica twojego DNA wynosi jakieś 2,5 nanometra.

Zwolennicy tej technologii wierzą, że w niedalekiej przyszłości naukowcy będą w stanie konstruować maleńkie urządzenia zdolne wykonywać we wnętrzu ciała ludzkiego pewne zabiegi medyczne. Takie nanoroboty będą wyposażone w miniaturowe komputery zaprogramowane do spełniania ściśle określonych zadań. Zdumiewające, że te skomplikowane obiekty mają być budowane z części nie większych niż 100 nanometrów. To 25 razy mniej niż średnica krwinki czerwonej!

Panuje przekonanie, że dzięki swym mikroskopijnym rozmiarom nanourządzenia będą kiedyś mogły kursować naczyniami włosowatymi, by dostarczać tlen do tkanek, które odczuwają jego brak, usuwać złogi z naczyń krwionośnych i blaszki starcze z komórek mózgu, a nawet odszukiwać i niszczyć wirusy, bakterie oraz inne niebezpieczne drobnoustroje. Nanomaszyny mogą też znaleźć zastosowanie  przy dostarczaniu leku prosto do wyznaczonych komórek.

Naukowcy przewidują, że nanomedycyna okaże się bardzo skuteczna w wykrywaniu nowotworów. Profesor nauk medycznych, fizyki i inżynierii biomedycznej Samuel Wickline powiedział: „Otwierają się ogromne możliwości wykrywania zmian nowotworowych w znacznie wcześniejszym stadium niż kiedykolwiek dotąd oraz zwalczania ich silnymi lekami w miejscu ich powstawania, przy jednoczesnym minimalizowaniu skutków ubocznych”.

Brzmi to nieco jak futurystyczna opowieść z gatunku science-fiction, ale niektórzy uczeni myślą o nanomedycynie poważnie. Czołowi badacze w tej dziedzinie mają nadzieję, że w ciągu następnej dekady nanotechnologia pomoże naprawiać i przekształcać strukturę molekularną żywych komórek. Jeden z takich naukowców twierdzi entuzjastycznie: „Nanomedycyna wyeliminuje praktycznie wszystkie powszechne choroby XX wieku, wszelki ból i cierpienie, oraz poszerzy zakres ludzkich możliwości”. Już obecnie specjaliści donoszą o sukcesach nanomedycyny w eksperymentach prowadzonych na zwierzętach doświadczalnych.

▪ Genomika Genomika to dziedzina genetyki zajmująca się strukturą genomu. Każda komórka ludzkiego ciała zawiera mnóstwo elementów niezbędnych do życia. Należą do nich geny. Człowiek ma około 35 000 genów; decydują one między innymi o kolorze i budowie włosów, kolorze skóry i oczu, wzroście i innych cechach wyglądu zewnętrznego. Odgrywają także istotną rolę w kształtowaniu się i funkcjonowaniu naszych organów wewnętrznych.

Uszkodzenie genów nie pozostaje bez wpływu na zdrowie. Część badaczy sądzi nawet, że przyczyną wszystkich chorób są jakieś wady genetyczne. Niektóre wadliwe geny dziedziczymy po rodzicach. Inne ulegają uszkodzeniu na skutek negatywnego wpływu środowiska.

Naukowcy mają nadzieję, że wkrótce uda im się wyodrębnić poszczególne geny odpowiedzialne za skłonność do zapadania na różne choroby. Pozwoliłoby to lekarzom zrozumieć, dlaczego na przykład niektórzy są bardziej narażeni na raka albo dlaczego jakiś rodzaj choroby nowotworowej ma u kogoś cięższy przebieg niż u innych. Genomika może też wyjaśnić, dlaczego jakiś lek jednym pomaga, a drugim nie.

Tego typu informacje mogą się przyczynić do narodzin tak zwanej medycyny spersonalizowanej. Jaką korzyść mógłbyś z tego odnieść? Koncepcja ta zakłada, że opieka medyczna będzie dostosowana do twojej specyficznej struktury genetycznej. Na przykład jeśli badania twojego genomu wykażą, że jesteś podatny na jakąś chorobę, lekarze mogliby ją wykryć jeszcze przed pojawieniem się jakichkolwiek symptomów. Orędownicy tej dziedziny nauki uważają, iż odpowiednie leczenie, dieta i zmiana stylu życia mogą nawet zapobiec pojawieniu się danej dolegliwości.

Niewykluczone, że twoje geny ostrzegą lekarzy także przed niepożądaną reakcją twego organizmu na określony lek. Wtedy zalecą inną substancję w dawce, która będzie dokładnie taka, jakiej potrzebujesz. W gazecie The Boston Globe napisano: „Najprawdopodobniej do roku 2020 wpływ [medycyny spersonalizowanej] będzie większy, niż ktokolwiek z nas potrafi sobie dzisiaj wyobrazić. Leki opracowane dla konkretnych pacjentów będą leczyć cukrzycę, choroby serca, chorobę Alzheimera, schizofrenię i inne przypadłości, które dzisiaj nękają nasze społeczeństwo”.

Opisane powyżej technologie to tylko próbka tego, co obiecują naukowcy. Medycyna rozwija się w zawrotnym tempie. Ale żaden badacz nie gwarantuje, że w najbliższej przyszłości choroby zostaną całkowicie wyeliminowane. Na tej drodze wciąż piętrzą się przeszkody, które wydają się nie do pokonania.

Przeszkody

Postępy w zakresie zwalczania chorób mogą zostać spowolnione przez poczynania ludzi. Na przykład naukowcy przypuszczają, że zniszczenia dokonane w niektórych ekosystemach przyczyniają się do powstawania nowych chorób. W wywiadzie dla tygodnika Newsweek Mary  Pearl, szefowa pewnej organizacji zajmującej się ochroną środowiska naturalnego, wyjaśniła: „Od połowy lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia pojawiło się ponad 30 nowych chorób, w tym AIDS, Ebola, borelioza z Lyme i SARS. Uważa się, że większość z nich przeniosła się na ludzi ze świata zwierząt”.

Poza tym spożywamy dzisiaj mniej świeżych owoców i warzyw, a więcej cukru, soli i tłuszczów nasyconych. W połączeniu ze zmniejszoną aktywnością fizyczną i innymi niezdrowymi nawykami spowodowało to wzrost zapadalności na choroby układu krążenia. Stale przybywa palaczy tytoniu, co w skali całego świata prowadzi do poważnych schorzeń i śmierci milionów ludzi. Każdego roku jakieś 20 milionów osób odnosi poważne obrażenia lub ginie w wypadkach samochodowych. Wojny i inne formy przemocy ściągają śmierć i kalectwo na niezliczoną liczbę ofiar. Miliony ludzi zmaga się z chorobami na skutek nadużywania alkoholu bądź zażywania narkotyków.

Niektóre choroby — niezależnie od przyczyn i mimo osiągnięć medycyny — wciąż zbierają ogromne żniwo. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ponad 150 milionów osób choruje na depresję, około 25 milionów na schizofrenię, a 38 milionów na epilepsję. Na HIV/​AIDS, biegunkę, malarię, odrę, zapalenie płuc i gruźlicę zapadają i umierają miliony ludzi, w tym dzieci i młodzież.

Na drodze do zwalczenia chorób pojawiają się też inne przeszkody. Dwie z nich to ubóstwo i nieudolne rządy. W niedawnym raporcie WHO poinformowała, że gdyby nie błędy władz i brak funduszy, udałoby się ocalić miliony osób zapadających na choroby zakaźne.

Czy wiedza naukowa i rozwój medycyny pomogą pokonać te przeszkody? Czy doczekamy świata bez chorób? Oczywiście powyższe rozważania nie dają jednoznacznej odpowiedzi. Ale kwestię tę wyjaśnia Biblia. Następny artykuł opisuje, co ta Księga mówi o przyszłości, w której nie będzie już żadnych chorób.

[Przypis]

 [Ramka i ilustracje na stronie 7]

Zdjęcia rentgenowskie

Wyraźniejsze i dokładniejsze zdjęcia ludzkiego ciała mogą pomóc wykryć chorobę we wczesnym stadium

[Prawa własności]

© Philips

Siemens AG

Roboty chirurgiczne

Roboty wyposażone w narzędzia chirurgiczne pomagają lekarzom przeprowadzać bardzo skomplikowane operacje z niezwykłą precyzją

[Prawa własności]

© 2006 Intuitive Surgical, Inc.

Nanomedycyna

Miniaturowe urządzenia mogą pomóc lekarzom walczyć z chorobą na poziomie molekularnym. Zdjęcie ukazuje artystyczną wizję nanomaszyny, która działałaby podobnie jak krwinka czerwona

[Prawa własności]

Artysta: Vik Olliver (vik@diamondage.co.nz)/ Projekt: Robert Freitas

Genomika

Dzięki analizie struktury genetycznej danego człowieka naukowcy mają nadzieję wykryć i zwalczyć chorobę, zanim pojawią się jej pierwsze symptomy

[Prawa własności]

Chromosomy: © Phanie/ Photo Researchers, Inc.

[Ramka na stronach 8, 9]

Sześciu niepokonanych wrogów

Medycyna i związane z nią dziedziny nauki przeżywają gwałtowny rozwój. Mimo to choroby zakaźne wciąż nękają ludzkość. Oto przykłady takich niepokonanych zabójców.

HIV/​AIDS

Jakieś 60 milionów ludzi jest zarażonych wirusem HIV, a około 20 milionów zmarło na AIDS. W 2005 roku zakażeniu uległo następnych 5 milionów osób, natomiast na dolegliwości związane z AIDS umarły ponad 3 miliony. Wśród ofiar znalazło się przeszło pół miliona dzieci. Dla ogromnej większości nosicieli HIV odpowiednia kuracja jest niedostępna.

Biegunka

Uznaje się ją za największego zabójcę ubogich, wśród których odnotowuje się cztery miliardy zachorowań rocznie. Biegunkę powodują różne choroby zakaźne, które przenoszą się przez zanieczyszczoną wodę lub żywność albo są skutkiem braku higieny. Jej śmiertelne żniwo to co roku ponad dwa miliony ludzi.

Malaria

Co roku 300 milionów osób zapada na malarię. Dla miliona z nich, w tym dla wielu dzieci, oznacza to śmierć. W Afryce na tę chorobę umiera co 30 sekund jedno dziecko. Jak informuje WHO, „nauka nie znalazła skutecznego środka przeciw malarii i wielu wątpi, czy kiedykolwiek uda się taki lek znaleźć”.

 Odra

W 2003 roku odra zabiła przeszło 500 000 osób. Ta bardzo zakaźna choroba jest jedną z najczęstszych przyczyn śmierci dzieci. Każdego roku zaraża się nią około 30 milionów ludzi. Jak na ironię, od 40 lat dostępna jest skuteczna i niedroga szczepionka przeciwko odrze.

Zapalenie płuc

Według WHO na zapalenie płuc umiera więcej dzieci niż na jakąkolwiek inną chorobę. Zabija ono co roku dwa miliony dzieci poniżej piątego roku życia, głównie w Afryce i Azji Południowo-Wschodniej. W wielu częściach świata ograniczony dostęp do placówek służby zdrowia uniemożliwia chorym uzyskanie niezbędnej pomocy.

Gruźlica

W 2003 roku gruźlica spowodowała śmierć przeszło 1 700 000 osób. Wielu ludziom zajmującym się ochroną zdrowia sen z powiek spędza szerzenie się lekoopornej gruźlicy. Niektóre rodzaje prątków całkowicie uodporniły się na wszystkie stosowane środki lecznicze. Taka gruźlica rozwija się u pacjentów, którzy są leczeni niewłaściwie lub za wcześnie przerywają terapię.

[Ramka i ilustracja na stronie 9]

Wzrost popularności medycyny alternatywnej

Specjaliści zajmujący się medycyną konwencjonalną często nie akceptują innych metod leczenia. Chodzi o tak zwaną medycynę tradycyjną lub alternatywną. W krajach rozwijających się większość mieszkańców leczy się metodami tradycyjnymi. W biednych rejonach świata mało kto może sobie pozwolić na konwencjonalne terapie, a inni po prostu wolą kuracje tradycyjne.

Alternatywne formy leczenia są także coraz popularniejsze w zamożnych państwach. Do najczęściej praktykowanych należą: akupunktura, kręgarstwo, homeopatia, przyrodolecznictwo i ziołolecznictwo. Niektóre takie metody są dość dobrze zbadane i okazują się pomocne w leczeniu określonych schorzeń. Jednakże skuteczności innych nie udowodniono. Wzrastająca popularność medycyny alternatywnej każe się zastanowić nad kwestią bezpieczeństwa. W wielu krajach takie metody nie podlegają żadnej regulacji. Sprzyja to stosowaniu szkodliwych form samoleczenia, a także działalności szarlatanów i handlarzy pseudoleków. Przyjaciele i krewni, kierujący się szlachetnymi pobudkami, lecz niemający odpowiednich kwalifikacji, często stają się samozwańczymi lekarzami. Może to być niekorzystne albo wręcz groźne dla zdrowia.

W niejednym kraju, w którym istnieją pewne unormowania prawne, terapie alternatywne zyskują uznanie środowisk medycznych i bywają zalecane przez dyplomowanych lekarzy. Mimo to nie można oczekiwać, że takie metody uwolnią nas od wszystkich chorób.