DO NIEDAWNA Harlin zajmował się uprawą kukurydzy w regionie Finger Lakes na północnym wschodzie Stanów Zjednoczonych. Zawsze lubił opowiadać przyjaciołom i różnym gościom coś ciekawego na temat tej rośliny. Swoją wiedzą zgodził się też podzielić z czytelnikami Przebudźcie się!. Poza tym dowiemy się o kukurydzy czegoś jeszcze, na przykład skąd pochodzi, jak się rozprzestrzeniła na cały świat i jak można ją wykorzystywać. Zobaczmy najpierw, co chce nam przekazać Harlin.

Kukurydza „mówi”, co jej jest

„Dla mnie kukurydza to mariaż sztuki z genialną matematyką. Od liści aż do pojedynczych ziaren na kolbie — wszystko jest pięknie i precyzyjnie zaprojektowane. Ponadto w okresie wegetacji kukurydza potrafi wiele o sobie ‚powiedzieć’. Daje ci znać, że jest spragniona lub niedożywiona. Kiedy niemowlę czegoś potrzebuje, informuje o tym płaczem. A rozwijająca się kukurydza, podobnie jak inne gatunki roślin, swoje potrzeby sygnalizuje wizualnie — kolorem bądź kształtem liści. Sekret w tym, by nauczyć się jej języka.

 „Gdy liście kukurydzy zabarwiają się na czerwono albo purpurowo, oznacza to niedobór fosforanów. Inne symptomy wskazują na niedostatek magnezu, azotu bądź potasu. Rolnik potrafi też rozpoznać, czy kukurydza na coś choruje lub czy nie zaszkodziły jej środki chemiczne.

„Podobnie jak inni plantatorzy, siałem kukurydzę wiosną, gdy gleba była już na tyle ciepła, że nasiona mogły zacząć kiełkować. W ciągu jakichś czterech do sześciu miesięcy rośliny w pełni się rozwijały, osiągając wysokość około dwóch metrów.

„Wzrost kukurydzy odbywa się etapami, które można rozróżnić po liczbie liści. Kiedy pęd ma pięć liści, ujawnia swe chemiczne i ‚matematyczne’ zdolności. Najpierw korzenie dokonują wszechstronnej analizy gleby. Na podstawie zdobytych informacji roślina opracowuje ‚program wzrostu’, który wyznacza optymalny obwód kolby mierzony liczbą rzędów ziaren. Później, pomiędzy stadium 12- a 17-listnym, kukurydza przeprowadza dalszą analizę gleby, pomocną tym razem w ustaleniu najkorzystniejszej liczby ziaren w rzędach. Krótko mówiąc, każdy pęd swoiście wylicza, jak na danym podłożu osiągnąć najlepszy plon. O mistrzowskim zaprojektowaniu kukurydzy świadczy również skomplikowany sposób jej rozmnażania”.

Wiechy, pylniki i nitki

„Każda roślina ma kwiaty męskie i żeńskie. Na jej wierzchołku znajduje się kwiatostan męski zebrany w wiechę. Wiecha ma około 6000 pylników. Pylniki jednej wiechy uwalniają miliony ziarenek pyłku, które następnie unosi wiatr. Komórki generatywne pyłku zapładniają zalążki osadzone na kolbach sąsiednich roślin. Te nierozwinięte jeszcze kolby są bezpiecznie ukryte w pochwach liściowych.

„Jak wspomniane komórki przedostają się przez tę liściową zaporę? Wykorzystują do tego coś w rodzaju jedwabnego szlaku. Ze szczytu pochwy osłaniającej kolbę zwisają delikatne, jedwabiste, białawe nitki — znamiona słupków kwiatów żeńskich. Każda kolba ma ich setki. Pojedyncze znamię prowadzi do zalążka, w którym znajduje się komórka jajowa. Jedno znamię — jeden zalążek. A z jednego zalążka powstaje jedno ziarno.

„Kołyszące się na wietrze znamiona wyłapują unoszące się ziarnka pyłku. Gdy takie ziarnko zatrzyma się na powierzchni znamienia, zaczyna kiełkować, wytwarzając łagiewkę pyłkową, która niczym korzeń drąży wewnątrz znamienia kanalik umożliwiający zapłodnienie zalążka.

„Jeśli część znamion nie została zapylona, bo na przykład nie wyrosła na czas, to na kolbie będzie brakować ziaren. Przyczyną bywa zbyt sucha gleba. Gdy rolnik umie rozpoznać te symptomy, zazwyczaj może zaradzić sytuacji i uzyskać lepsze zbiory — jeśli nie w tym sezonie, to w następnym. Dla zwiększenia produktywności w jednym roku siałem kukurydzę, a w drugim soję. Soja to roślina strączkowa, która wzbogaca glebę w związki azotu * i której nie jada żarłoczna gąsienica — omacnica prosowianka.

„Zawsze z ogromną przyjemnością obserwuję, jak zaorane pole stopniowo się zazielenia i wydaje obfity plon — a wszystko odbywa się cicho, czysto i pięknie. Głęboko wierzę, że kukurydza, tak jak wszystkie inne rośliny, jest cudem stworzenia. A przecież moja wiedza na jej temat jest jeszcze bardzo niepełna”.

 Czy wypowiedzi Harlina zachęciły cię do lepszego poznania tej wyjątkowej rośliny? Przyjrzyjmy się jej historii i zastosowaniu.

Z Meksyku na cały świat!

Kukurydza była początkowo uprawiana na kontynencie amerykańskim — najprawdopodobniej w Meksyku — a stamtąd rozprzestrzeniła się na cały świat. Preinkascy Peruwiańczycy czcili boginię kukurydzy przystrojoną w koronę z kolb rozchodzących się na boki niczym szprychy koła. Jak wyjaśnia Joseph Kastner, zajmujący się tematyką przyrodniczą, Indianie obu Ameryk „czcili [kukurydzę] jako wytwór bogów, jako coś, z czego został utworzony sam człowiek (...) Była bardzo tania w uprawie, a pojedyncza roślina dawała człowiekowi pożywienie na cały dzień”. Tubylcy uzupełniali jednak swoją dietę o fasolę, co mieszkańcy Ameryki Łacińskiej czynią do dziś.

Europejczycy zetknęli się z kukurydzą, gdy w roku 1492 Krzysztof Kolumb dotarł do wyspiarskiej części Ameryki Środkowej. Syn odkrywcy Ferdynand napisał, że jego ojciec widział ziarno „zwane kukurydzą; jest ono wyśmienite — czy to gotowane, czy pieczone, czy też zmielone na mąkę”. Krzysztof Kolumb zabrał ze sobą nasiona i jak dodaje Joseph Kastner, „w połowie XVI wieku [kukurydzę] uprawiano już nie tylko w Hiszpanii, ale też w Bułgarii i Turcji. Handlarze niewolników zabrali kukurydzę do Afryki”. A ludzie Ferdynanda Magellana, portugalskiego odkrywcy w służbie Hiszpanii, „pozostawili meksykańskie nasiona na Filipinach i w Azji”. Zaczął się boom kukurydziany.

Obecnie kukurydza jest po pszenicy drugą co do wielkości uprawą zbożową na świecie. Trzecie miejsce zajmuje ryż. Te trzy zboża stanowią podstawę wyżywienia większości ludzi, nie wspominając o zwierzętach hodowlanych.

Podobnie jak inne wiechlinowate (trawy), kukurydza występuje w wielu odmianach. W samych Stanach Zjednoczonych skatalogowano ich ponad 1000, w tym odmiany hybrydowe (mieszańce). Kukurydza osiąga wysokość od 60 centymetrów aż do 6 metrów! Różną długość miewają też kolby. Jedne mierzą zaledwie 5 centymetrów, a inne nawet 60. „Niektóre rodzaje kukurydzy uprawiane dzisiaj w Ameryce Południowej”, czytamy w książce Latin American Cooking (Kuchnia Ameryki Łacińskiej), „mają masywną kolbę w kształcie piłki do rugby z płaskimi ziarnami długimi na cal [2,5 centymetra] i niemal tak samo szerokimi”.

Dojrzałe kolby różnych odmian mogą mieć najrozmaitsze kolory. Oprócz żółtych zdarzają się czerwone, niebieskie, różowe lub czarne. Ziarna tworzą nieraz różnobarwne paski, kropki bądź prążki. Nic dziwnego, że takie pstre kolby zamiast do garnka trafiają czasem na półkę w charakterze ozdoby.

Roślina o wielu zastosowaniach

Liczne odmiany pogrupowano na sześć głównych kategorii: kukurydza pastewna (koński ząb), twarda (rogowa), skrobiowa (mączysta), słodka, woskowa i pękająca (popcorn). Kukurydza słodka wcale nie jest najpopularniejsza. Jej słodycz to wynik defektu metabolicznego, który powoduje, że mniej cukru niż normalnie zostaje przekształcone w skrobię. Na świecie ponad 60 procent zbiorów kukurydzy wykorzystuje się jako pokarm dla zwierząt hodowlanych, a niecałe 20 procent spożywają ludzie. Pozostałe plony zużywa się w przemyśle lub przeznacza na siew. Oczywiście wskaźniki te w różnych krajach mogą wyglądać inaczej.

Kukurydza ma niezliczone zastosowania. Jej ziarna lub ich składniki można znaleźć we wszystkim — od klejów po majonezy, od piw po jednorazowe pieluchy. Kukurydza znalazła też swoje miejsce w przemyśle paliwowym, gdzie produkuje się z niej — choć nie bez kontrowersji — etanol. Nie ulega jednak wątpliwości, że kukurydza nie pokazała jeszcze wszystkiego, na co ją stać.

[Przypis]

[Ramka na stronie 11]

Odmiany hybrydowe

W wielu krajach rolnicy uprawiają hybrydowe odmiany kukurydzy — najczęściej kukurydzy pastewnej — dające wyższe zbiory. Odmiany te otrzymuje się poprzez zapylanie roślin o pożądanych właściwościach ich własnym pyłkiem oraz ich kontrolowane krzyżowanie. Jednak przy tego typu uprawach rolnicy na każdy siew muszą kupować nowe nasiona. Dlaczego? Rośliny wyhodowane z nasion uzyskanych z plonu odmiany hybrydowej mogą być różnej jakości i dać niższe zbiory.

[Ilustracje na stronie 10]

Kukurydza występuje w setkach odmian

[Prawa własności]

Dzięki uprzejmości Sama Fentressa

Dzięki uprzejmości Jenny Mealing/​flickr.com