JESTEŚMY w głębi lasu tropikalnego Afryki równikowej. Podążamy wąskim szlakiem. Pomału przyzwyczajamy wzrok do jasnych promieni przedzierających się co chwila przez gęsty baldachim gałęzi i liści. Przy akompaniamencie wszechobecnych świerszczy idziemy wśród potężnych drzew — nawet 50-metrowych — oplecionych pnączami. Atmosfera jest przejmująca. Co przyniesie kolejny krok? Czujemy, że w tym półmroku powinniśmy stąpać cicho i ostrożnie. Nagle rozlega się głośne huu huu; słychać też szybkie sapanie. Dźwięki te, coraz mocniejsze i wyższe, niemal nas ogłuszają, po czym gwałtownie się urywają. Podczas całej męczącej wędrówki czekaliśmy na ten ekscytujący moment — w końcu znaleźliśmy stado szympansów.

Rozemocjonowane małpy przenikliwie wrzeszczą i uderzają w konary drzew. To ich sposób komunikowania się z innymi. Znalazły drzewo pełne wybornych fig. W jego rozłożystej koronie siedzi 20, może 30 szympansów, które spokojnie pałaszują owoce. Czarna sierść tych zwierząt przepięknie połyskuje w słońcu. Jeden z szympansów zaczyna rzucać w nas gałązkami. Po chwili sypie się ich cały grad. To wyraźny sygnał, że nie jesteśmy zaproszeni na ucztę.

Szympansy najłatwiej jest odnaleźć w okresie owocowania drzew. Kiedy indziej bywa to o wiele trudniejsze, gdyż dzielą się one na małe grupy. Stada żyjące na wolności przemierzają spore tereny i spędzają całe dnie na jedzeniu. Prócz owoców żywią się też liśćmi, nasionami i łodygami. Nie gardzą mrówkami, jajami ptaków ani termitami. Czasami polują na mniejsze zwierzęta, w tym małpy innych gatunków.

Zbliża się południe; na figowcu zrobiło się gorąco. Jeden z szympansów postanawia zejść na dół. W jego ślady idzie reszta stada. Po kolei wszystkie zanurzają się w bujnych zaroślach. Swawolny młody szympans huśta się na gałęziach i podchodzi bliżej, by się nam przyjrzeć. Jego figle i wścibstwo rozbawiają nas do łez.

Fascynująca budowa ciała

Czas wracać. „Spójrzcie za siebie” — mówi jeden z naszych kompanów. Zza drzewa wychynął szympans. Ma około metra wysokości. Stoi na dwóch nogach. Kiedy patrzymy na niego, chowa się, ale po chwili znów na nas zerka. Rozbrajająca ciekawość! Szympansy czasem stają na dwóch nogach, a nawet potrafią chwilę tak iść. Jednak normalnie poruszają się na czterech kończynach. W przeciwieństwie do ludzi nie są przystosowane do chodzenia w pozycji wyprostowanej; ich kręgosłup w odcinku lędźwiowym nie ma anatomicznej krzywizny. Stosunkowo słabe mięśnie pośladkowe, a także ręce znacznie dłuższe  i mocniejsze niż nogi, dodatkowo sprawiają, że chodzenie na czterech kończynach oraz wspinanie się po drzewach i huśtanie na gałęziach jest dla szympansa czymś zupełnie naturalnym.

Długie ręce są też bardzo pomocne, gdy szympans sięga po owoce rosnące na gałązkach zbyt cienkich, by utrzymać cały jego ciężar. Dzięki odpowiedniej budowie dłoni i stóp szympans potrafi mocno chwytać i przytrzymywać gałęzie. Paluchy stóp, ustawione jak kciuki, ułatwiają mu wspinanie się po drzewach, a nawet chwytanie i trzymanie różnych przedmiotów — jego stopy są niemal tak zwinne jak dłonie. Te zdolności bardzo mu się przydają, gdy wieczorem przygotowuje sobie gniazdo. W kilka minut z liści i gałęzi buduje miękkie, wygodne miejsce na nocleg.

Obserwowanie i poznawanie szympansów żyjących na wolności — ich fascynujących cech oraz budowy anatomicznej i zachowań podobnych do człowieka — jest szczególnie intrygujące. Niektórzy interesują się tymi zwierzętami jedynie ze względu na prace badawcze, które miałyby potwierdzić ewolucyjne powiązania tych małp z człowiekiem. Warto więc zadać sobie pytania: Co sprawia, że tak bardzo różnimy się od szympansów? W jakim sensie — w przeciwieństwie do zwierząt — jesteśmy stworzeni „na obraz Boży”? (Rodzaju 1:27).

Niezapomniane doświadczenie

Szympansy żyjące w naturalnym środowisku są trudno uchwytne i gdy tylko wyczują człowieka, niepostrzeżenie znikają. Aby te zwierzęta chronić, niektóre ich stada poddaje się tak zwanej habituacji, czyli przyzwyczaja do obecności ludzi.

Nigdy nie zapomnimy tej krótkiej wizyty w leśnym domu szympansów. Mogliśmy choć trochę zrozumieć, jakie one naprawdę są i jak bardzo różnią się od tych w zoo czy w laboratoriach. To niezwykłe zwierzęta. Bóg stworzył je pośród ‛dzikich zwierząt ziemi i zobaczył, że są dobre’. Doskonale je zaprojektował do życia w środowisku, w którym miały mieszkać (Rodzaju 1:24, 25).

[Ramka i ilustracja na stronach 14, 15]

SZYMPANSY A LUDZIE

W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku znana etolog Jane Goodall zaobserwowała, że szympansy potrafią wytwarzać różne narzędzia. Jak napisała w książce W cieniu człowieka, jej odkrycia „przekonały wielu badaczy, że należy zmienić definicję człowieka na nieco bardziej dokładną”. Szympansy zadziwiają swoimi wynalazkami — posługują się liśćmi jak gąbką, używają kamieni i patyków do rozłupywania orzechów, obrywają liście z gałązki, zanim włożą ją do kopca termitów, by „złowić” swoje ulubione owady. W ostatnich czasach zauważono, że wiele zwierząt ma podobne umiejętności wytwarzania narzędzi. Doktor Theodore Barber w swojej książce napisał: „U wszystkich dobrze poznanych zwierząt, nie tylko małp i delfinów, ale także u mrówek i pszczół, zauważono coś całkowicie nieoczekiwanego — podstawowy rodzaj świadomości oraz praktyczną inteligencję” (The Human Nature of Birds — A Scientific Discovery With Startling Implications).

W żaden sposób nie zmienia to faktu, że człowiek jest zupełnie wyjątkowy. Jak napisał profesor David Premack, o tej wyjątkowości świadczy „gramatyka i składnia ludzkiego języka”. Z pewnością skomplikowany język oraz zdolność mówienia i tworzenia bogatej kultury to główne atrybuty człowieczeństwa, odróżniające nas od zwierząt.

  Po latach spędzonych na badaniu szympansów żyjących na wolności doktor Jane Goodall napisała: „Nie przypuszczam, aby u szympansów rozwijały się uczucia porównywalne w jakiś sposób z czułością, opiekuńczością, tolerancją i kontaktem duchowym — nieodłącznymi atrybutami miłości wśród ludzi, w jej najprawdziwszym i najgłębszym sensie”. Dodała również: „W umyśle człowieka świadomość własnego Ja zastępuje prymitywną świadomość własnego ciała. Człowiek pragnie wyjaśnienia tajemnicy swego bytu i zastanawia się nad otaczającym go światem i kosmosem”.

Różnicę pomiędzy zwierzętami a ludźmi wyjaśniono w Biblii. Czytamy w niej, że człowiek został stworzony „na obraz Boży” (Rodzaju 1:27). Rzeczywiście, w przeciwieństwie do zwierząt może być w sensie duchowym obrazem swego Stwórcy, przejawiając Jego przymioty, wśród których najznamienitsza jest miłość. Człowiek potrafi też przyswajać sobie przeogromną ilość wiedzy i wykazuje inteligencję nieosiągalną dla zwierząt. Ponadto został tak stworzony, by mógł kierować się wolną wolą, a nie instynktem.

[Ilustracje na stronie 15]

Szympansy to figlarne i ciekawskie stworzenia, doskonale zaprojektowane do życia w swoim środowisku

[Prawa własności]

Szympansy, u góry po prawej: Corbis/​Punchstock/​Getty Images; u dołu po lewej i po prawej: SuperStock RF/​SuperStock; Jane Goodall: © Martin Engelmann/​age fotostock

[Prawa własności do ilustracji, strona 13]

© Photononstop/​SuperStock