Miary, wagi i pieniądze w Biblii

ZARÓWNO sama Biblia, jak i inne zabytki piśmiennicze oraz znaleziska archeologiczne pozwalają ustalić przybliżone wartości różnych miar, wag oraz pieniędzy używanych przez starożytnych Hebrajczyków.

Miary długości. Hebrajczycy najwyraźniej posługiwali się miarami długości zaczerpniętymi z ciała ludzkiego. Na podstawie wzajemnego stosunku długości i szerokości różnych części ciała da się ustalić związek między poszczególnymi miarami długości. A ponieważ z odkryć archeologicznych wynika, że łokieć miał około 44,5 centymetra, można wyrazić miary biblijne we współczesnych jednostkach. Wzajemne zależności między hebrajskimi miarami długości oraz ich przybliżone dzisiejsze odpowiedniki przedstawiono w tabeli.

 Miary długości

Współczesny odpowiednik

1 palec = ¹/₄ dłoni 1,85 cm

1 dłoń = 4 palce 7,4 cm

1 piędź = 3 dłonie 22,2 cm

1 łokieć = 2 piędzi 44,5 cm

1 długi łokieć* = 7 dłoni 51,8 cm

1 krótki łokieć 38 cm

1 trzcina = 6 łokci 2,67 m

1 długa trzcina = 6 długich łokci 3,11 m

* Być może tożsamy z ‛dawniejszym’ łokciem wspomnianym w 2 Kronik 3:3.

Pewną niejasność budzi miara określana hebrajskim słowem gòmed, występująca wyłącznie w Księdze Sędziów 3:16 w odniesieniu do długości miecza Ehuda. Wiele tłumaczeń oddaje ten wyraz przez „łokieć” (Biblia warszawska; Biblia Tysiąclecia; NŚ). Zdaniem niektórych uczonych gòmed to tak zwany krótki łokieć, odpowiadający mniej więcej odległości od stawu łokciowego do kostki zaciśniętej pięści. W takim wypadku mierzyłby on jakieś „piętnaście cali” (około 38 centymetrów) (New English Bible).

Do biblijnych miar długości należą też: sążeń (1,8 metra), stadion (185 metrów) oraz mila — prawdopodobnie chodziło o milę rzymską (1479,5 metra). Przebyty dystans często określano słowem „droga” (Rodzaju 31:23; Wyjścia 3:18; Liczb 10:33; 33:8). „Dzień drogi” to przypuszczalnie co najmniej 32 kilometry, a „odległość drogi sabatowej” wynosiła w przybliżeniu tylko jeden kilometr (Mateusza 24:20; Dzieje 1:12).

Miary pojemności. Znaleziono fragmenty dzbanów, na których literami starohebrajskimi wypisano słowo „bat”. Na podstawie tych odkryć przypuszcza się, że miara bat odpowiadała mniej więcej 22 litrom. W załączonej tabeli podano miary pojemności płynów i ciał sypkich w odniesieniu do miary bat. Wzajemne zależności między poszczególnymi miarami ustalono na podstawie Biblii lub innych starożytnych pism.

Miary objętości ciał sypkich

Współczesny odpowiednik

1 kab = 4 logi 1,22 l

1 omer = 1⁠⁴/₅ kaba 2,2 l

1 sea = 3⁠¹/₃ omera 7,33 l

1 efa = 3 sea 22 l

1 chomer = 10 ef 220 l

Miary objętości płynów

 Współczesny odpowiednik

1 log = ¹/₄ kaba 0,31 l

1 kab = 4 logi 1,22 l

1 hin = 3 kaby 3,67 l

1 bat = 6 hinów 22 l

1 kor = 10 bat 220 l

Prócz tego w Biblii występują sporadycznie jeszcze inne miary pojemności. Hebrajskie słowo ʽissaròn, czyli „dziesiąta część”, często odnosi się do jednej dziesiątej efy (Wyjścia 29:40; Kapłańska 14:10; 23:13, 17; Liczb 15:4). „Sześć miar jęczmienia” (dosłownie: „sześć jęczmienia”), o których jest mowa w Księdze Rut 3:15, to według Targumu Jonatana sześć miar sea. Z kolei na podstawie Miszny i Wulgaty przyjmuje się, że hebrajski termin létech odnosi się do połowy chomera (Ozeasza 3:2, Biblia gdańska; Biblia poznańska, przypis; BT; NŚ). Greckie określenia metretés (występujące w liczbie mnogiej w Ewangelii według Jana 2:6 i oddane przez „miary płynów”) oraz bátos (użyte w liczbie mnogiej w Ewangelii według Łukasza 16:6) są przez niektórych utożsamiane z hebrajską miarą bat. Przyjmuje się też, że grecka miara choíniks (kwarta) to nieco więcej niż litr (Objawienie 6:5, 6).

Wagi. Znaleziska archeologiczne sugerują, że sykl ważył mniej więcej 11,4 grama. W załączonej tabeli przedstawiono na tej podstawie zależności między hebrajskimi miarami wagi oraz ich przybliżone nowożytne odpowiedniki.

Wagi

Współczesny odpowiednik

1 gera = ¹/₂₀ sykla 0,57 g

1 beka

(pół sykla) = 10 ger 5,7 g

1 sykl = 2 beki 11,4 g

1 mina

(mane) = 50 sykli 570 g

1 talent = 60 min 34,2 kg

Greckie słowo lítra uważane jest zwykle za odpowiednik funta rzymskiego (327 gramów). Mina wymieniana w Chrześcijańskich Pismach Greckich równała się przypuszczalnie 100 drachmom. Jeśli tak było, to mina grecka ważyła 340 gramów, a talent grecki — 20,4 kilograma.

Miary powierzchni. Hebrajczycy określali rozmiary pola ilością ziarna potrzebnego do obsiania go (Kapłańska 27:16; 1 Królów 18:32) bądź powierzchnią, jaką w ciągu dnia mógł zaorać zaprzęg byków (1 Samuela 14:14, przypis w NW).

Pieniądze. Ponieważ transakcje handlowe wiązały się z ważeniem, jednostki wagowe siłą rzeczy były też jednostkami płatniczymi. Wśród Izraelitów było w użyciu pięć zasadniczych jednostek pieniężnych: gera, pół sykla (beka), sykl, mina (mane) oraz talent (Wyjścia 25:39; 30:13; 38:25, 26; 1 Królów 10:17; Ezechiela 45:12). Poniżej podano ich wzajemny stosunek oraz dla porównania ich obecną wartość w złocie i srebrze. (Ceny złota i srebra ostatnimi laty bardzo się zmieniają. W tabeli przyjęto 350 dolarów za uncję złota i 6 dolarów za uncję srebra; uważa się jednak, że w starożytności złoto było 13 razy droższe od srebra).

Złoto Srebro

1 gera = ¹⁄₂₀ sykla $ 6,42 $ 0,11

1 beka = 10 ger 64,23 1,10

1 sykl = 2 beki 128,45 2,20

1 mina = 50 sykli 6 422,50 110,10

1 talent = 60 min 385 350,00 6 606,00

Nie da się jednoznacznie ustalić wartości ‛sztuk pieniędzy’ (hebrajskie kesitáh), o których wspomniano w księgach: Rodzaju 33:19, Jozuego 24:32 oraz Hioba 42:11. Nie wiadomo też, ile był wart „jeden fim” — być może około dwóch trzecich sykla (1 Samuela 13:21).

Monety w Pismach Hebrajskich. Powszechnie przyjmuje się, że pierwsze monety powstały około roku 700 p.n.e. Izraelici zaczęli posługiwać się monetami w swej ojczyźnie prawdopodobnie dopiero po powrocie z wygnania w Babilonii. Spisane w tym okresie księgi biblijne wspominają o perskim darejku (1 Kronik 29:7; Ezdrasza 8:27) oraz o drachmach (hebrajskie darkemoním), które na ogół są utożsamiane z darejkami (Ezdrasza 2:69; Nehemiasza 7:70-72). Perski złoty darejek ważył 8,4 grama, a więc byłby wart 94,5 dolara.

Pieniądze w Pismach Greckich. W Chrześcijańskich Pismach Greckich wymieniono następujące monety: lepton (żydowska), kwadrant (rzymska), as, czyli assarion (rzymska i prowincjonalna), denar (rzymska), drachma (grecka), didrachma (grecka) oraz stater (grecka; wielu uważa, że chodziło o tetradrachmę antiocheńską lub tyryjską) (Mateusza 5:26; 10:29; 17:24, 27; 20:10; Marka 12:42; Łukasza 12:6, 59; 15:8; 21:2, Kingdom Interlinear). Miny i talenty, mające znacznie większą wartość, nie były monetami, lecz jednostkami wagowymi (Mateusza 18:24; Łukasza 19:13-25). W tabeli ukazano związek między różnymi jednostkami pieniężnymi oraz ich przybliżoną obecną wartość.

Obecna wartość

1 lepton (miedź = ¹⁄₂ kwadranta $ 0,006

lub brąz)

1 kwadrant (miedź = 2 leptony 0,012

lub brąz)

1 as (assarion) = 4 kwadranty 0,046

(miedź lub brąz)

1 denar (srebro) = 16 asów 0,74

1 drachma (srebro) = 0,65

1 didrachma (srebro) = 2 drachmy 1,31

1 tetradrachma* = 4 drachmy 2,62

1 mina (srebro) = 100 drachm 65,40

1 talent (srebro) = 60 min 3 924,00

1 talent (złoto) = 228 900,00

* Przypuszczalnie równa staterowi (srebro).