„KAŻDA linijka wydaje się napisana specjalnie po to, by rozbudzić ciekawość u tych, którzy interesują się dziejami wczesnego chrystianizmu”. Tak scharakteryzowano pewien starożytny dokument. Czy wiesz jaki?

Chodzi o tak zwany kanon Muratoriego. Niezależnie od tego, czy o nim słyszałeś, czy nie, warto się zastanowić, co stanowi o jego wyjątkowości. Jest to najstarszy znany kanon, czyli miarodajny spis ksiąg wchodzących w skład Chrześcijańskich Pism Greckich.

Być może uważasz za rzecz oczywistą, iż w Biblii są takie, a nie inne księgi. Ale czy wiesz, że w pewnym okresie istniały co do tego różne wątpliwości? Kanon Muratoriego zawiera wykaz pism uznawanych za natchnione. Jak zapewne rozumiesz, ustalenie dokładnej zawartości Biblii jest niezmiernie istotne. Co więc na temat ksiąg tworzących obecnie Chrześcijańskie Pisma Greckie wyjawił ten dokument? Najpierw dowiedzmy się czegoś o jego pochodzeniu.

Jak go odkryto

Kanon Muratoriego stanowi część kodeksu składającego się z 76 kart pergaminowych o wymiarach 27 na 17 centymetrów. Został odkryty w Bibliotece Ambrozjańskiej w Mediolanie przez znanego historyka włoskiego Lodovica Antonia Muratoriego (1672-1750). W roku 1740 opublikował on swoje znalezisko, które nazwano od jego nazwiska kanonem (lub fragmentem) Muratoriego. Wspomniany kodeks przypuszczalnie powstał w VIII wieku w klasztorze w Bobbio, niedaleko miasta Piacenza na północy Włoch, a na początku XVII wieku trafił do Biblioteki Ambrozjańskiej.

Kanon Muratoriego zawiera 85 linijek tekstu zamieszczonego na 10 i 11 karcie owego kodeksu. Został napisany po łacinie najwyraźniej przez jakiegoś niezbyt  starannego skrybę. Popełnił on trochę błędów, ale niektóre zdołano wychwycić dzięki porównaniu jego wersji z identycznym tekstem zamieszczonym w czterech manuskryptach z XI i XII wieku.

Kiedy powstał

Ale kiedy po raz pierwszy utrwalono informacje zawarte w kanonie Muratoriego? Wygląda na to, że jest on łacińskim tłumaczeniem greckiego oryginału sporządzonego wiele stuleci wcześniej. Datę jego powstania pomaga ustalić zamieszczona w nim wzmianka o pozabiblijnej księdze zatytułowanej Pasterz, o której powiedziano, że napisał ją niejaki Hermas „niedawno, w czasach naszych, w mieście Rzymie”. Według uczonych Pasterz, będący ostatnim dziełem Hermasa, powstał między 140 a 155 rokiem n.e. Dlatego grecki oryginał łacińskiego tekstu kanonu Muratoriego jest datowany na lata 170-200.

Bezpośrednie oraz pośrednie wzmianki o Rzymie wskazują, że dzieło to mogło powstać właśnie w tym mieście. Przedmiotem sporów jest natomiast jego autorstwo. Niektórzy przypisują je Klemensowi Aleksandryjskiemu, Melitonowi z Sardes lub Polikratowi z Efezu. Jednak większość uczonych opowiada się za Hipolitem, płodnym pisarzem, który tworzył w języku greckim, a w okresie powstania kanonu Muratoriego mieszkał w Rzymie. Może te ogólne informacje niezbyt cię interesują i chciałbyś dowiedzieć się czegoś więcej o niezwykle cennej treści tego dokumentu.

Co zawiera

Kanon Muratoriego nie stanowi jedynie spisu ksiąg Chrześcijańskich Pism Greckich. Mówi też o tym, co zawierają i kto je napisał. Czytając go, zauważyłbyś, że brakuje w nim początkowych wierszy i że nagle się kończy. Najpierw wymienia Ewangelię według Łukasza i podaje, iż jej pisarzem był lekarz (Kolosan 4:14). Nazywa ją trzecią, toteż można przypuszczać, że w brakującym wstępie była mowa o Ewangeliach według Mateusza i Marka. Wniosek taki znajduje poparcie w samym kanonie, który jako czwartą wymienia Ewangelię według Jana.

 Nieco dalej kanon potwierdza, że Dzieje Apostolskie spisał Łukasz z myślą o „najdostojniejszym Teofilu” (Łukasza 1:3; Dzieje 1:1). Następnie wymienia listy apostoła Pawła: dwa do Koryntian, do Efezjan, do Filipian, do Kolosan, do Galatów, dwa do Tesaloniczan, do Rzymian, do Filemona, do Tytusa oraz dwa do Tymoteusza. Do natchnionych ksiąg zalicza też list Judy, a także dwa listy Jana. Jego pierwszy list wymienił wcześniej razem z Ewangelią. Wykaz ksiąg uznawanych za natchnione zamyka Apokalipsa, czyli Objawienie.

Ciekawe, że kanon Muratoriego wspomina o Apokalipsie Piotra, ale dodaje, iż zdaniem niektórych chrześcijanie nie powinni jej czytać. Ostrzega też przed oszukańczymi pismami, które już wtedy znajdowały się w obiegu. Wyjaśnia, że nie należy ich uznawać, „nie wypada bowiem mieszać żółci z miodem”. Ponadto wymienia inne teksty, których nie należało zaliczać do świętych pism. Wynikało to stąd, że albo powstały po okresie apostolskim, jak na przykład Pasterz Hermasa, albo miały służyć popieraniu herezji.

Być może zauważyłeś, że ten katalog autentycznych ksiąg biblijnych pomija list do Hebrajczyków, dwa listy Piotra oraz list Jakuba. Jednak dr Geoffrey Mark Hahnemann, zwróciwszy uwagę na niestaranność kopisty owego manuskryptu, ocenił, że „rozsądny wydaje się wniosek, iż kanon ten mógł zawierać jeszcze inne, utracone obecnie wzmianki, jak choćby o Liście Jakuba, Liście do Hebrajczyków (oraz 1 Piotra)” (The Muratorian Fragment and the Development of the Canon).

Kanon Muratoriego potwierdza zatem, że większość ksiąg zaliczanych obecnie do Chrześcijańskich Pism Greckich była uznawana za kanoniczne już w II wieku n.e. Rzecz jasna kanoniczność ksiąg biblijnych, czyli ich prawo do znalezienia się w Boskim księgozbiorze, nie zależy od tego, czy występują w jakimś starożytnym spisie. O tym, czy powstały pod wpływem ducha świętego, świadczy ich treść. Wszystkie one dowodzą, że ich Autorem jest Jehowa Bóg i że są całkowicie ze sobą zgodne. Harmonia i wewnętrzna spójność 66 kanonicznych ksiąg Biblii potwierdzają, iż stanowią one zamkniętą całość. Warto więc uznawać je za to, czym naprawdę są — za Słowo Jehowy zawierające natchnione prawdy i zachowane do naszych czasów (1 Tesaloniczan 2:13; 2 Tymoteusza 3:16, 17).

[Ilustracja na stronie 13]

Lodovico Antonio Muratori

[Ilustracja na stronie 14]

Biblioteka Ambrozjańska

[Ilustracja na stronie 15]

Kanon Muratoriego

[Prawa własności]

Diritti Biblioteca Ambrosiana. Vietata la riproduzione. Aut. No. F 157/05

[Prawa własności do ilustracji, strona 13]

Fragmenty: Diritti Biblioteca Ambrosiana. Vietata la riproduzione. Aut. No. F 157/05; Muratori: © 2005 Brown Brothers