Czy Słowo był „Bogiem”, czy „bogiem”?
KWESTIĘ tę muszą rozważyć tłumacze Biblii, gdy pracują nad pierwszym wersetem Ewangelii według Jana. W Przekładzie Nowego Świata oddano go następująco: „Na początku był Słowo, a Słowo był u Boga i Słowo był bogiem” (Jana 1:1). Również niektóre inne przekłady oddają ostatnią część tego wersetu w sposób wskazujący na to, że Słowo nie był Bogiem Wszechmocnym, lecz był „boski” (A New Translation of the Bible Jamesa Moffatta; The New English Bible). Ale w wielu tłumaczeniach fragment ten brzmi: „A Bogiem było Słowo” (Biblia poznańska, Biblia warszawska).
Dlaczego w Przekładzie Nowego Świata „Słowo” nazwano „bogiem”? Za takim zapisem odróżniającym „Słowo” od wspomnianego wcześniej w tym wersecie Boga Wszechmocnego wyraźnie przemawia kontekst tej wypowiedzi oraz gramatyka języka greckiego. W wielu językach rzeczownikowi towarzyszy rodzajnik (przedimek) wskazujący na jego rodzaj gramatyczny oraz określoność lub nieokreśloność. Tymczasem w języku greckim, którym posługiwano się w I wieku n.e., występował tylko rodzajnik określony, nie było zaś nieokreślonego. Dlatego wspomniany werset bywa różnie interpretowany. Z tego względu warto zwrócić uwagę na pewien przekład biblijny
dokonany na język używany w początkowych stuleciach naszej ery.Chodzi o jeden z dialektów języka koptyjskiego — saidzki. Językiem koptyjskim posługiwano się w Egipcie przez kilkanaście stuleci po okresie ziemskiej służby Jezusa, a dialekt saidzki stanowił wczesną formę literacką tego języka. Na temat najstarszych przekładów koptyjskich w pewnym dziele powiedziano: „Ponieważ (...) [Septuagintę] oraz (...) [Chrześcijańskie Pisma Greckie] przetłumaczono na koptyjski w III wieku n.e., więc wersje koptyjskie opierają się na (...) [manuskryptach greckich], znacznie starszych od większości ocalałych rękopisów”.
Przekład saidzki jest szczególnie interesujący z dwóch powodów. Po pierwsze, jak już wspomniano, odzwierciedla zrozumienie Pisma Świętego panujące przed IV wiekiem n.e., kiedy to doktrynę o Trójcy uznano za oficjalną naukę Kościoła. Po drugie, gramatyka koptyjska jest pod jednym ważnym względem stosunkowo podobna do gramatyki wielu współczesnych języków, na przykład angielskiego. Pierwsze przekłady Chrześcijańskich Pism Greckich zostały dokonane na język syryjski, łaciński oraz koptyjski. W językach syryjskim i łacińskim, podobnie jak w ówczesnym greckim, nie ma rodzajnika nieokreślonego. Istnieje on jednak w języku koptyjskim. Profesor Thomas O. Lambdin w dziele poświęconym temu językowi napisał: „W języku koptyjskim rodzajniki określone i nieokreślone są używane bardzo podobnie jak w angielskim” (Introduction to Sahidic Coptic).
A zatem wspomniany przekład koptyjski dostarcza ciekawych informacji dotyczących ówczesnego zrozumienia wypowiedzi z Ewangelii według Jana 1:1. Czego możemy się z niego dowiedzieć? Otóż wyraz „bóg” w drugiej części tego wersetu jest poprzedzony rodzajnikiem nieokreślonym. Gdyby więc przełożyć je na współczesny język polski, tłumaczenie brzmiałoby tak: „I Słowo był bogiem”. Jak zatem wyraźnie widać, ci starożytni tłumacze zdawali sobie sprawę, że w Ewangelii według Jana 1:1 Jezusa nie utożsamiono z Bogiem Wszechmocnym.