„Potem obchodził całą Galileę, nauczając w ich synagogach i głosząc dobrą nowinę o królestwie” (MATEUSZA 4:23).

EWANGELIE wielokrotnie wspominają, że Jezus bywał w synagogach. Niezależnie od tego, gdzie się znajdował — w rodzinnym Nazarecie, w Kafarnaum, stanowiącym jego bazę wypadową, czy też w jakiejkolwiek miejscowości, którą odwiedził w trakcie swej pracowitej trzyipółletniej służby — często zachodził do miejscowej synagogi, by tam głosić i nauczać o Królestwie Bożym. Nawiązując do swojej działalności, oświadczył nawet: „Zawsze nauczałem w synagodze i w świątyni, gdzie się schodzą wszyscy Żydzi” (Jana 18:20).

Również apostołowie Jezusa i inni pierwsi chrześcijanie nieraz nauczali w synagogach. Ale kiedy Żydzi zaczęli korzystać z takich miejsc wielbienia? I jak one wyglądały w czasach Jezusa? Przyjrzyjmy się im bliżej.

Istotna rola w życiu Żydów Trzy razy w roku mężczyźni przybywali do Jerozolimy na święta odbywające się w tamtejszej świątyni. Na co dzień jednak Żydzi wielbili Boga w synagodze — niezależnie od tego, czy mieszkali w Palestynie, czy w jednej  z licznych żydowskich kolonii założonych poza jej granicami.

Kiedy zaczęły powstawać synagogi? Zdaniem niektórych pierwsze takie obiekty wznoszono podczas pobytu Żydów w niewoli babilońskiej (607-537 p.n.e.), gdy świątynia Jehowy leżała w gruzach. Możliwe też, że pojawiły się wkrótce po powrocie tych wygnańców do ojczyzny, kiedy to kapłan Ezdrasz usilnie zachęcał naród do lepszego poznawania i rozumienia Prawa Bożego (Ezdrasza 7:10; 8:1-8; 10:3).

Odpowiednik słowa „synagoga” pierwotnie oznaczał po prostu „zgromadzenie” lub „zbór”. Właśnie w takim sensie był używany w Septuagincie, greckim przekładzie Pism Hebrajskich. Z czasem jednak „synagogą” zaczęto określać budynek, gdzie ludzie zgromadzali się w celu wielbienia Boga. W I wieku n.e. niemal każda miejscowość, którą odwiedził Jezus, miała własną synagogę. W większych miastach było ich kilka, a w Jerozolimie znacznie więcej. Jak wyglądały te budynki?

Skromny dom wielbienia Żydzi, przystępując do budowy synagogi, na ogół starali się usytuować ją na wzniesieniu, a jej wejście (1) skierować w stronę Jerozolimy. Zasady te traktowano chyba dość elastycznie, gdyż nie zawsze dało się im sprostać.

Ukończona synagoga zazwyczaj miała prosty wystrój i bardzo skromne wyposażenie. Głównym elementem była arka (2), czyli rodzaj skrzyni, w której przechowywano coś, co dla lokalnej społeczności stanowiło największą wartość — zwoje świętych Pism. W czasie spotkań arka stała na widocznym miejscu, a po ich zakończeniu odnoszono ją do bezpiecznego pomieszczenia (3).

W pobliżu arki ustawiano (przodem do zgromadzonych) siedzenia (4) dla przełożonych synagogi i znamienitych gości (Mateusza 23:5, 6). W centralnym miejscu sali stało podwyższenie z mównicą i ławką dla lektora (5). Z trzech stron znajdowały się siedzenia dla ogółu słuchaczy (6).

Wykonywaniem różnych zadań w synagodze oraz dbaniem o nią zwykle zajmowali się członkowie miejscowego zboru. Z dobrowolnych datków składanych przez wszystkich — bogatych i biednych — pokrywano koszty związane z utrzymaniem budynku w należytym stanie. Jak jednak wyglądały zebrania w synagogach?

Zebrania w synagodze W programie spotkań uwzględniano śpiewanie pieśni pochwalnych, odmawianie modlitw, czytanie Pism, a także wygłaszanie pouczających przemówień. Na początku zebrania recytowano Szemę, określaną mianem żydowskiego wyznania wiary i nazywaną tak od pierwszego słowa cytowanego w niej wersetu: „Słuchaj [Szema], Izraelu: Jehowa, nasz Bóg, to jeden Jehowa” (Powtórzonego Prawa 6:4).

Następnie czytano i objaśniano fragment Tory, czyli pierwszych pięciu ksiąg biblijnych, spisanych przez Mojżesza (Dzieje 15:21). Poza tym odczytywano i komentowano urywki  ksiąg prorockich (haftary), a także wskazywano na ich zastosowanie. Niekiedy tę część programu przedstawiali zaproszeni mówcy, jak to przy pewnej okazji, opisanej w Ewangelii według Łukasza 4:16-21, uczynił Jezus.

Rzecz jasna zwój wręczony wtedy Jezusowi nie zawierał znanego nam ze współczesnych Biblii podziału na rozdziały i wersety. Możemy więc sobie wyobrazić, jak Syn Boży lewą ręką odwijał zwój, a prawą zwijał, dopóki nie znalazł szukanego fragmentu. Po przeczytaniu go przewinął zwój do początku.

Odczytywany tekst hebrajski najczęściej tłumaczono na język aramejski. W zborach greckojęzycznych korzystano z Septuaginty.

Ważna rola w życiu codziennym Synagoga oraz inne budynki, które były z nią połączone lub należały do tego samego kompleksu, odgrywały tak istotną rolę w życiu narodu żydowskiego, że służyły rozmaitym celom. Niekiedy urządzano tam rozprawy sądowe, spotkania lokalnej społeczności, a nawet zgromadzenia, na których spożywano posiłki w przyległych jadalniach. W niektórych synagogach były też pokoje dla podróżnych.

Niemal w każdej miejscowości w budynku synagogi zwykle mieściła się też szkoła. Możemy sobie wyobrazić pomieszczenie pełne chłopców, którzy uczą się czytać duże litery wypisane przez nauczyciela na woskowanej tabliczce. To właśnie dzięki takim szkołom starożytne społeczeństwo żydowskie umiało czytać i pisać, a święte Pisma znali nawet prości ludzie.

Synagoga służyła przede wszystkim regularnemu wielbieniu Boga. Nic więc dziwnego, że zebrania pierwszych chrześcijan były bardzo podobne do tych, które Żydzi organizowali w synagodze. Również na chrześcijańskich spotkaniach oddawano cześć Jehowie przez modlitwy, pieśni pochwalne oraz czytanie i omawianie Słowa Bożego. Ale podobieństw jest więcej. W obu wypadkach różne koszty pokrywano z dobrowolnych datków; przywilej czytania i objaśniania Słowa Bożego nie był zastrzeżony dla klasy duchownych, a zebrania organizowali i prowadzili odpowiedzialni starsi.

Obecnie Świadkowie Jehowy starają się trzymać wzoru danego przez Jezusa i jego pierwszych naśladowców. Zebrania odbywające się w Salach Królestwa mają podobny przebieg jak te urządzane dawniej w synagogach. A przede wszystkim Świadkowie zgromadzają się w celu, który zawsze łączył osoby miłujące prawdę — by ‛zbliżyć się do Boga’ (Jakuba 4:8).

[Ilustracja na stronach 16, 17]

Rekonstrukcja sporządzona na podstawie planu synagogi z I wieku wzniesionej w miejscowości Gamla

[Ilustracja na stronie 18]

W szkołach synagogalnych uczyli się chłopcy w wieku od 6 do 13 lat